Formułowanie postanowień umów dotyczących kar umownych – rekomendacje Prokuratorii Generalnej RP

Przypomnienia wymaga, że kara umowna w rozumieniu art. 483 KC stanowi jeden z możliwych sposobów zabezpieczenia prawidłowego wykonania umowy. Postanowienia dotyczące kar umownych nie są jednak niezbędne w każdej umowie, choć większość zamawiających, w tym z JSFP, zamieszcza je w umowach w sprawie zamówienia publicznego. Kara umowna pełni najczęściej nie tylko funkcję kompensacyjną, ale również funkcję stymulacyjną i represyjną, tj. odpowiednio motywuje wykonawcę do zrealizowania umownych obowiązków, a w przypadku ich naruszenia nie tylko chroni zamawiającego przed nienaprawionym uszczerbkiem, ale staje się też dla wykonawcy dolegliwością. Powinna być ona adekwatna, nie prowadząc do nadmiernego wzbogacenia zamawiającego, choć jednocześnie wyraźnie odczuwalna dla wykonawcy.

Podkreślić należy, że praktyczne wskazówki zawarte w Rekomendacjach wymagają każdorazowo dostosowania do specyfiki danego kontraktu, zwłaszcza w przypadku umów bardziej skomplikowanych lub zawieranych w niestandardowych okolicznościach faktycznych lub prawnych.

W Rekomendacjach zwraca się uwagę na następujące kluczowe kwestie:

1. zamawiający już na etapie projektowania umowy powinien zastanowić się, jakie konkretnie jego interesy mają zabezpieczyć kary umowne i jakie funkcje mają pełnić,
2. kształt postanowień umowy dotyczących kar umownych, zwłaszcza wysokość i zakres zastrzeganych kar ma wpływ na wartość składanych ofert oraz na sprawność realizacji umowy, np. zastrzeganie kar umownych w nadmiernej wysokości lub za uchybienia nieistotne dla realizacji umowy prowadzi do złożenia wyższych ofert, a może zdarzyć się tak, że zamawiający nie uzyska kary zgodnej z umową z uwagi na ryzyko miarkowania,
3. niezbędne jest dostosowanie przesłanek i wysokości kar umownych do zabezpieczenia nimi interesów zamawiającego,
4. na etapie projektowania umowy warto sprawdzić, czy kara umowna spełni swoje funkcje, czy istnieje ryzyko że okaże się ona nieadekwatna do naruszenia umowy, w szczególności rażąco wygórowana,
5. należy sprawdzić, czy w hipotetycznej sytuacji naruszenia umowy zamawiający będzie w stanie stwierdzić podstawy do naliczenia kary i ustalić jej wysokość,
6. należy wziąć pod uwagę możliwość rozwiązywania sporów o kary umowne w drodze ugody, ponieważ może okazać się to rozwiązaniem najwłaściwszym z punktu widzenia zasad gospodarowania środkami publicznymi.

W świetle powyższego należy pamiętać, że zastrzeganie kar umownych w sposób automatyczny (tj. bez dostosowania ich do realiów konkretnej umowy) może nie tylko osłabić zabezpieczenie interesów zamawiającego, ale wręcz utrudnić realizację przedsięwzięcia (np. inwestycji). Jednocześnie Prokuratoria Generalna przypomina, że nie sposób stworzyć katalogu uniwersalnych wzorów klauzul przewidujących karę umowną. Nie wyklucza to stosowania w praktyce danego podmiotu, zwłaszcza w przypadku umów prostych i powtarzalnych, wzorca postanowień dotyczących kar umownych. Stworzone dla danej umowy postanowienia warto jednak aktualizować, uwzględniając zmieniające się okoliczności, zdobywane doświadczenia i identyfikowane potrzeby. Dzięki następczemu przeanalizowaniu treści umowy i sposobu jej realizacji można wdrożyć zmiany w podobnych umowach w przyszłości, w szczególności w zakresie przesłanek, sposobu określenia, wysokości lub limitu kar umownych. Jest to istotne narzędzie do poprawiania jakości umów, które minimalizuje ryzyko powielania rozwiązań powodujących problemy.

Termin zapłaty kary umownej

Zauważenia wymaga, że przepisy nie określają terminu, w jakim wykonawca powinien uiścić karę umowną. Strony mogą wskazać ten termin w umowie. W braku takich postanowień roszczenie o zapłatę kary umownej na ogólnych zasadach stanie się wymagalne po wezwaniu dłużnika do zapłaty (art. 455 KC) i po upływie terminu wskazanego w wezwaniu, w którym dłużnik miał realną możliwość spełnienia świadczenia. Niewskazanie w umowie terminu, w jakim strona ma obowiązek uiścić karę umowną, skutkuje koniecznością wezwania zobowiązanego do zapłaty przed skierowaniem roszczenia na drogę sądową lub złożeniem oświadczenia o potrąceniu ustawowym kary umownej z wierzytelnością drugiej strony. Dopiero upływ terminu wskazanego w wezwaniu do zapłaty powoduje w takim przypadku wymagalność roszczenia o zapłatę kary umownej.

Właściwe zabezpieczenie interesów

Właściwe zabezpieczenie interesów zamawiającego nie musi polegać na zastrzeganiu kar umownych za wszelkie, nawet drobne uchybienia w wykonywaniu umowy. Kary umowne powinny zabezpieczać rzeczywiste interesy stron i być dostosowane do przewidywanych skutków naruszenia obowiązków kontraktowych. Zastrzeganie kar umownych w sposób drobiazgowy może mieć niepożądane skutki, m.in. wpłynąć na koszty realizacji umowy (ilość lub wartość ofert złożonych w postępowaniu o udzielenie zamówienia) lub powodować nieadekwatność sankcji do wagi i skutków konkretnego naruszenia umowy.

Pochopne zastrzeganie kar umownych (np. za uchybienia dłużnika nie mające istotnego znaczenia dla osiągnięcia celu umowy) często niesie za sobą także ryzyko długiego, kosztownego oraz niepewnego co do wyniku sporu sądowego. Nieusprawiedliwiona okolicznościami, ewidentna dysproporcja między wysokością kary umownej a interesem wierzyciela często prowadzi do sporu dotyczącego wysokości kary umownej, a w rezultacie – do jej obniżenia.

Zdaniem Prokuratorii Generalnej nie należy odczytywać obowiązków wynikających z FinPublU w ten sposób, że powinnością JSFP jest drobiazgowe zastrzeganie kar umownych o znacznej wysokości za wszelkie uchybienia dłużnika. Przeciwnie, takie działanie rodzi ryzyko żądania zmniejszenia kary umownej przez dłużnika, co często prowadzi do sporu. Powództwo o zasądzenie całości naliczonej przez jednostkę kary umownej może zaś zostać w całości lub w znacznej części oddalone, co wiąże się najczęściej z dodatkowymi kosztami po stronie wierzyciela (m.in. odsetki, koszty procesu, skutki wzrostu cen).

Odszkodowanie przenoszące wysokość kary umownej

W Rekomendacjach przypomina się, że kara umowna stanowi surogat odszkodowania – sumę, która zajmuje miejsce odszkodowania dochodzonego na zasadach ogólnych (art. 471 i n. KC). Zgodnie z art. 484 § 1 zd. 2 KC żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej jest niedopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Jeżeli zatem intencją stron jest, aby możliwe było także w innych przypadkach dochodzenie odszkodowania uzupełniającego, przewyższającego wysokość kary umownej (tzw. kara umowna zaliczalna), konieczne jest zastrzeżenie tego uprawnienia w treści umowy. Prokuratoria rekomenduje stosowanie zastrzeżenia uprawniającego do dochodzenia odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej. W przypadku bardziej złożonych zobowiązań miarodajna ocena, czy wysokość szkody przewyższy karę umowną, może być na etapie zawierania umowy utrudniona. Niemniej nie można wykluczyć, że brak takiego zastrzeżenia będzie uzasadniony i zgodny z interesem zamawiającego, zwłaszcza że może ono wpływać na ocenę ryzyk kontraktowych i wycenę oferty przez wykonawcę.

Określenie przesłanek żądania kary umownej

Szczególnie istotne jest precyzyjne i przemyślane formułowanie przesłanek żądania kar umownych związanych z niedotrzymaniem przez wykonawcę terminów kontraktowych. Z umowy powinno jasno wynikać, czy kara umowna jest przewidziana za zwłokę (tj. opóźnienie na skutek okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność), czy też zachodzą okoliczności uzasadniające karę umowną za tzw. opóźnienie zwykłe.

Prokuratoria rekomenduje, aby zakres okoliczności, za które odpowiada wykonawca był regulowany inaczej niż na zasadzie winy (np. poprzez wprowadzanie kar umownych za opóźnienie zwykłe, a nie za zwłokę) jedynie w razie sprecyzowanej, uzasadnionej potrzeby dotyczącej konkretnej umowy. Jednocześnie przypomina, że w przypadku umów w sprawie zamówienia publicznego możliwość rozszerzenia odpowiedzialności dłużnika ogranicza art. 433 PrZamPubl.

W celu sprawdzenia, czy przesłanki żądania kary umownej zostały wystarczająco precyzyjnie określone, warto przeprowadzić symulację, tj. przewidzieć kilka prawdopodobnych scenariuszy, w których dochodzi do naruszenia umowy, a następnie ustalić, czy są spełnione przesłanki żądania kary umownej oraz wskazać, w jaki sposób zostaną one stwierdzone.

Okoliczności, za które strony ponoszą odpowiedzialność

Karę umowną można zastrzec na wypadek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Zakres okoliczności, za które strony ponoszą odpowiedzialność, może zostać inaczej określony w umowie (zob. art. 473 § 1 KC). Strony mogą odmiennie uzgodnić, za jakie okoliczności dłużnik ponosi odpowiedzialność, w tym nawet wprowadzić odpowiedzialność na zasadzie ryzyka lub odpowiedzialność gwarancyjną.

Zgodnie z art. 473 § 1 KC zaostrzenie odpowiedzialności dłużnika wymaga wskazania w umowie za jakie okoliczności, inne niż niedochowanie należytej staranności, dłużnik ponosi odpowiedzialność. Nie jest natomiast skuteczne sformułowane generalnie rozszerzenie zakresu odpowiedzialności dłużnika, np. za pomocą ogólnej klauzuli wskazującej, że dłużnik będzie ponosił odpowiedzialność również za zdarzenia od niego niezależne. Rozszerzenie lub zawężenie okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, choć dopuszczalne zarówno na gruncie prawa cywilnego jak i PrZamPubl, powinno być uzasadnione szczególnymi okolicznościami związanymi z konkretną umową.

Należy brać również pod uwagę, że rozszerzenie odpowiedzialności wykonawcy może skutkować zwiększeniem kosztów realizacji zamówienia (wpływać na ceny ofert składanych w postępowaniu o udzielenie zamówienia). Wykonawca powinien bowiem uwzględnić w cenie ofertowej ryzyko oraz wszelkie koszty związane z odpowiednim dostosowaniem niezbędnych zasobów (zwłaszcza osobowych, sprzętowych i technologicznych) pozwalających na realizację przedmiotu zamówienia na określonych warunkach oraz w przyjętym terminie realizacji.

Kara umowna na wypadek odstąpienia od umowy albo wypowiedzenia umowy

W praktyce obrotu kary umowne są często zastrzegane na wypadek odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia z przyczyn leżących po stronie dłużnika. Zastrzeżenie takie stanowi w istocie sankcję za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, które doprowadziło do jednostronnego rozwiązania umowy.

Zarówno ustawowe jak i umowne prawo odstąpienia może być – w zależności od okoliczności i treści umowy – wykonane w odniesieniu do całości albo do części umowy. W celu zminimalizowania ryzyka, że w konkretnym przypadku zaistnieją przesłanki żądania obniżenia kary umownej, zamawiający powinien rozważyć zróżnicowanie wysokości kary umownej w zależności od tego, jakiej części umowy będzie dotyczyć prawo odstąpienia, z którym powiązany jest obowiązek zapłaty kary umownej.

Warto pamiętać, że kara umowna ma charakter akcesoryjny, co oznacza, że roszczenie o zapłatę kary umownej zasadniczo nie może powstać po wygaśnięciu zobowiązania głównego (np. na skutek odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia). Osobną kwestią jest możliwość dochodzenia roszczeń o zapłatę kar umownych wynikających z okoliczności, które zaistniały przed odstąpieniem od umowy.

W odniesieniu do ustawowego prawa odstąpienia od umowy wzajemnej w orzecznictwie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym odstąpienie od umowy nie pozbawia wierzyciela możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, w tym o zapłatę kary umownej z tytułu nienależytego wykonania umowy, zaistniałego przed wykonaniem prawa odstąpienia, które z momentem odstąpienia stają się roszczeniami o naprawienie szkody z tytułu niewykonania zobowiązania. W przypadku umownego prawa odstąpienia strony mogą wyraźnie zastrzec, czy w razie wykonania tego uprawnienia wierzyciel zachowuje prawo dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu zaistniałego wcześniej nienależytego wykonania umowy lub z tytułu niewykonania umowy (zwłaszcza w razie odstąpienia ze skutkiem ex tunc). W celu uniknięcia wątpliwości można zatem zastosować w umowie zastrzeżenie, zgodnie z którym wygaśnięcie umowy nie pozbawia strony prawa do żądania kar umownych wynikających ze zdarzeń, które nastąpiły przed wygaśnięciem umowy. Jeżeli intencją stron jest, by mogły być one dochodzone niezależnie od kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia, zasadne jest odrębne, dodatkowe uregulowanie tej kwestii.

Sposób określenia przesłanek do naliczenia kary umownej

Postanowienia umowy kreujące obowiązek zapłaty kary umownej powinny w sposób możliwie jasny i precyzyjny określać przede wszystkim:

1. zobowiązanie lub konkretny obowiązek dłużnika, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary umownej,
2. sposób naruszenia zobowiązania (obowiązku), które ma rodzić obowiązek zapłaty kary umownej, przy czym nie jest konieczne enumeratywne wymienienie w umowie okoliczności (przyczyn), z powodu których dłużnik nie wykonał zobowiązania lub je nienależycie wykonał.

Przy określaniu przesłanek żądania kary umownej należy zadbać o to, aby możliwe było i nie rodziło nadmiernych trudności:

1. stwierdzenie (udokumentowanie) ich spełnienia w trakcie wykonywania umowy (np. sprecyzować, w jaki sposób będzie stwierdzana wadliwość dostarczonych towarów, opóźnienie w realizacji obowiązku itp.),
2. wykazanie zaistnienia tych przesłanek w razie konieczności dochodzenia roszczeń w przewidzianej prawem czy umową procedurze (brak konieczności wykorzystania dokumentów lub informacji, których przedstawiania wierzyciel chciałby uniknąć, brak umów dowodowych wyłączających lub ograniczających wykorzystanie określonych dowodów itd.).

Klauzule dotyczące kar umownych są często formułowane przy zastosowaniu odesłań do postanowień umowy, które dotyczą obowiązku zabezpieczonego karą umowną. Stosując tę praktykę należy pamiętać o bardzo precyzyjnym formułowaniu odesłań. Trzeba zweryfikować, czy podane w odesłaniu postanowienia pozwolą precyzyjnie określić podstawy do ustalenia określonej kary umownej, zgodnie z wolą stron. Jeżeli dane postanowienie umowy ma kilka podjednostek (np. ustępów), w odesłaniu należy zwłaszcza dokładnie wskazać podjednostki, do których odnosi się postanowienie przewidujące karę umowną. W przypadku stosowania techniki odesłań, praktyczny problem może wyniknąć ze zmiany postanowień umowy, które są zawarte w odesłaniu. Warto doprecyzować (w umowie lub w aneksie), czy zmiana określonych postanowień umowy wpływa na sposób obliczania kary umownej, a jeżeli tak, to w jakim zakresie.

Określenie wysokości kary umownej

Kara umowna powinna być określona tak, aby można ją było oznaczyć (obliczyć) na podstawie umowy. Rekomenduje się stosowanie takich mierników (wartości), aby naliczenie kary umownej polegało na wykonaniu jak najprostszych operacji matematycznych. Wprawdzie kara umowna powinna być określona w pieniądzu, ale umowa nie musi wskazywać bezpośrednio (wprost) kwoty kary umownej.

Jeżeli strony nie określają kary umownej kwotowo to powinny starać się wprowadzić taki miernik jej wyliczenia, aby obliczenie wysokości kary umownej sprowadzało się do dokonania w przyszłości, gdy zajdą przesłanki naliczenia tej kary, działania o charakterze arytmetycznym, bez konieczności ustalenia (w szczególności za pomocą dowodów) podstawy, od której będzie uzależniona wysokość kary umownej.

Wysokość kary umownej może być określona także przez opisanie sposobu jej obliczenia, zwłaszcza według określonej stawki kwotowej albo jako określony procent innej kwoty (np. wartości przedmiotu zamówienia lub jego części). Przykładowo, jeżeli wysokość kary umownej ma być obliczana w stosunku do wynagrodzenia, należy wskazać, czy chodzi o całość wynagrodzenia należnego na podstawie umowy, czy o wynagrodzenie należne za tę część świadczenia, które zostało spełnione nienależycie, czy podstawę obliczenia kary umownej ma stanowić kwota netto czy brutto itp.

Ponadto doprecyzowania może wymagać sposób obliczenia kary umownej, jeżeli możliwe jest kilkakrotne naruszenie danego obowiązku przez dłużnika. Zasadne może być wskazanie, czy kara umowna jest należna za każdy przypadek naruszenia umowy, czy jednorazowo, narastająco, w stałej wysokości, czy za każdy dzień występowania stanu naruszenia. Jeżeli kara umowna ma przysługiwać za każdy przypadek danego naruszenia umowy, może być również celowe doprecyzowanie, co strony przez to rozumieją (np. czy każda kolejna wada przedmiotu umowy stanowi odrębną podstawę do naliczenia kary umownej, czy stan wadliwości świadczenia dłużnika stanowi naruszenie umowy, za które naliczana jest jedna narastająca kara umowna).

Jeżeli umowa określa maksymalną wysokość kar umownych, których będzie mógł dochodzić uprawniony, w celu właściwego zabezpieczenia jego interesów zasadne jest wyraźne zastrzeżenie na jego rzecz w umowie możliwości żądania odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary.

Kara umowna określona w sposób procentowy

W praktyce często spotykanym sposobem określenia wysokości kary umownej jest procentowe odniesienie do określonej kwoty (zwykle wartości świadczenia, wynagrodzenia lub ceny). Za jej stosowaniem w umowach zawieranych w trybie przetargowym przemawiać może okoliczność, że na moment sporządzania projektu umowy wartość wynagrodzenia umownego (ceny) jest nieznana. Kwotowe określenie sankcji z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, adekwatnej do wartości umowy (tj. wartości pieniężnej świadczenia zamawiającego) jest wówczas utrudnione. Nie oznacza to jednak, że taki sposób określenia wysokości kary umownej powinien być stosowany dla wszystkich przypadków nienależytego wykonania zobowiązania.

W przypadku odwołania się do postanowienia umownego przewidującego cenę, wynagrodzenie lub inną wartość pieniężną, należy w szczególności wskazać, czy kara umowna będzie liczona od wartości netto czy brutto, zwłaszcza jeżeli postanowienie umowne, do którego nawiązuje kara umowna, zawiera w sobie dwie wartości (netto i brutto).

Jeżeli w umowie przewidziane zostało prawo opcji (zob. art. 441 PrZamPubl), należy sprecyzować, czy podstawą obliczenia kary umownej ma być kwota zamówienia głównego, kwota zamówienia opcjonalnego czy łączna wartość wszystkich świadczeń, które przewiduje kontrakt. Ma to znaczenie, zwłaszcza gdy sankcja dotyczyć ma niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia opcjonalnego czy odstąpienia od umowy w części zamówienia opcjonalnego, a nawet przy karze umownej za odstąpienie od umowy w całości, gdy nie doszło jeszcze do skorzystania z prawa opcji.

Utrudnione może być natomiast określenie kary umownej jako procentowej części wynagrodzenia wykonawcy w sytuacji, gdy wynagrodzenie to ma charakter kosztorysowy. W orzecznictwie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym niemożliwe jest zastrzeżenie kary umownej odnoszącej się do wynagrodzenia kosztorysowego, jako że nie jest możliwe ustalenie jej wysokości w dacie zawarcia umowy, jak również w trakcie trwania robót. Możliwe jest natomiast wprowadzenie do umowy innego miernika. Prokuratoria Generalna nie podziela tego stanowiska kwestionującego możliwość zastrzeżenia kary umownej w taki sposób, to rekomendowanym rozwiązaniem jest, aby podstawa do obliczenia kary umownej była możliwa do dokładnego określenia na etapie zawierania umowy. Zamawiający będący podmiotem sektora publicznego, nawet w przypadku stosowania wynagrodzenia kosztorysowego, jest przy tym, co do zasady, zobligowany dokonać oszacowania zamówienia, a zatem możliwe jest wprowadzenie do umowy wartości innej niż wynagrodzenie (cena), odpowiadającej w przybliżeniu wartości ekonomicznej świadczenia wykonawcy. Tego rodzaju wartość, choć niebędąca wynagrodzeniem czy ceną należną drugiej stronie, może stanowić podstawę do obliczenia kary umownej. W takim przypadku, gdy finalne wynagrodzenie wykonawcy zostanie obliczone, a nawet zapłacone w innej wysokości, podstawa naliczenia kary umownej powinna pozostać niezmienna.

Kumulacja kar umownych

Należy brać pod uwagę, że zasadniczo za nieuzasadnione uznaje się żądanie kary umownej z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania (np. zwłoki) obok kary umownej za niewykonanie tego samego zobowiązania (obowiązku). Przyjmuje się, że nie jest zasadne kumulowanie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy w całości i kary umownej z tytułu zwłoki w wykonaniu tego zobowiązania. Natomiast kara umowna z tytułu wypowiedzenia umowy albo odstąpienia od umowy w części niewykonanej może być zasadniczo dochodzona obok kary umownej za nienależyte wykonanie zobowiązania (np. zwłokę), zaistniałe przed zakończeniem relacji kontraktowej ze skutkiem ex nunc.

Możliwe jest zwłaszcza dochodzenie kary umownej za zwłokę w wykonaniu jednego obowiązku obok kary umownej za nienależyte wykonanie innego obowiązku. Analogicznie należy oceniać możliwość dochodzenia kar umownych zabezpieczających spełnianie poszczególnych części świadczenia podzielnego. Roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki w spełnieniu części świadczenia może być dochodzone obok roszczenia o zapłatę kary za niespełnienie świadczenia w innej części. Każda z takich kar zabezpiecza bowiem inny interes wierzyciela. Podobnie, ukończenie danego etapu realizacji zamówienia w określonym terminie może mieć dla zamawiającego z konkretnych przyczyn duże znaczenie, niezależnie od tego, czy realizacja zamówienia została ostatecznie ukończona w terminie. W takich przypadkach może być uzasadnione dochodzenie kary umownej za zwłokę w ukończeniu etapu obok kary umownej za zwłokę co do terminu realizacji całości zamówienia lub pomimo to, że finalnie został dotrzymany termin końcowy.

[Zob. https://www.gov.pl/web/prokuratoria/rekomendacje-i-wzory-postanowien-umow2]

Definitywny koniec telepracy w związku z pracą zdalną

Kodeks pracy bez telepracy

Na podstawie ustawy z 1.12.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw w dziale drugim KP uchylone zostały przepisy z rozdziału II b, czyli całość rozwiązań dotyczących telepracy i zatrudniania pracowników w formie telepracy. Zgodnie z art. 67⁵ § 1 KP przez telepracę należało rozumieć pracę, która mogła być wykonywana regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Natomiast telepracownikiem był pracownik, który wykonuje pracę w warunkach określonych w art. 67⁵ § 2 KP i przekazuje pracodawcy wyniki pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

Zgodnie z art. 18 ustawy z 1.12.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw warunki stosowania telepracy określone w porozumieniu lub regulaminie, o których mowa w art. 67⁶ § 1–4 KP w ówczesnym brzmieniu, mogą być stosowane nie dłużej niż przez okres 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wprowadzającej do przepisów KP przepisy o pracy zdalnej. Wykonywanie pracy w formie telepracy na podstawie wniosku pracownika, o którym mowa w art. 67⁶ § 5–7 KP w ówczesnym brzmieniu, jest dopuszczalne nie dłużej niż przez okres 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wprowadzającej do przepisów KP przepisy o pracy zdalnej.

Praca zdalna w przepisach Kodeksu pracy

Począwszy od 7.4.2023 r. do Kodeksu pracy zostały wpisane przepisy dotyczące pracy zdalnej, które zastąpiły tymczasowe rozwiązanie przygotowane w 2020 r. w momencie wybuchu pandemii COVID-19. Zgodnie z nowym art. 67¹⁸ KP, praca zdalna to praca, która może być wykonywana całkowicie lub częściowo w miejscu wskazanym przez pracownika i każdorazowo uzgodnionym z pracodawcą, w tym pod adresem zamieszkania pracownika, w szczególności z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Zasady wykonywania pracy zdalnej określone zostaną w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i zakładową organizacją związkową, a w przypadku, gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu między pracodawcą a tymi organizacjami związkowymi. Jeżeli u danego pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe, pracodawca określa zasady wykonywania pracy zdalnej w regulaminie po konsultacji z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy.

Praca zdalna może być wykonywana na polecenie pracodawcy:

1. w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego, stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu lub
2. w okresie, w którym zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w dotychczasowym miejscu pracy pracownika nie jest czasowo możliwe z powodu działania siły wyższej

– jeżeli pracownik złoży bezpośrednio przed wydaniem polecenia oświadczenie w postaci papierowej lub elektronicznej, że posiada warunki lokalowe i techniczne do wykonywania pracy zdalnej.

Praca zdalna okazjonalna

Kodeks pracy przewiduje ponadto możliwość wykonywania pracy zdalnej w formie okazjonalnej. Praca zdalna może być wykonywana okazjonalnie, na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w wymiarze nieprzekraczającym 24 dni w roku kalendarzowym. Do pracy zdalnej, o okazjonalnej, nie stosuje się przepisów art. 67¹⁹–67²⁴ oraz art. 67³¹ § 3. Kontrola wykonywania pracy zdalnej okazjonalnej, kontrola w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy lub kontrola przestrzegania wymogów w zakresie bezpieczeństwa i ochrony informacji, w tym procedur ochrony danych osobowych, odbywa się na zasadach ustalonych z pracownikiem.

Praca zdalna nie zawsze jest możliwa

Ustawa co prawda nie zawiera ograniczeń podmiotowych w zakresie uprawnienia do wnioskowania o pracę zdalną okazjonalną, warto jednak pamiętać, że charakter niektórych rodzajów prac nie pozwala na ich wykonywanie w innym miejscu niż wskazane w umowie o pracę. Należy pamiętać, o czym również wskazano, w odpowiedzi, że zgodnie z art. 67³¹ § 4 KP, praca zdalna nie obejmuje prac:

Dzień wolny dla członków komisji wyborczych

Zasady zgłaszania kandydatów i przeprowadzania ważności wyborów
Kodeks wyborczy z 5.1.2011 r. określa zasady i tryb zgłaszania kandydatów, przeprowadzania oraz warunki ważności wyborów:

1. do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej,
2. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
3. do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej,
4. do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
5. wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

 

Prawa członków komisji wyborczych
Zgodnie z art. 154 §1 Kodeksu wyborczego, członkom komisji wyborczych przysługują:

1. diety oraz zwrot kosztów podróży i noclegów,
2. zryczałtowane diety za czas związany z wykonywaniem zadań członka komisji w przypadku członków okręgowych, rejonowych i terytorialnych komisji wyborczych oraz za czas związany z przeprowadzeniem głosowania oraz ustaleniem wyników głosowania w przypadku członków obwodowych komisji wyborczych.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 154 §4 Kodeksu wyborczego członkowi obwodowej lub terytorialnej komisji wyborczej w związku z wykonywaniem zadań przysługuje:

1. zwolnienie od pracy na dzień głosowania oraz liczenia głosów, a także na dzień następujący po dniu, w którym zakończono liczenie głosów, z zachowaniem prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy,
2. do 5 dni zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.

Obowiązki członka komisji wyborczej względem pracodawcy
Członek obwodowej lub terytorialnej komisji wyborczej zgodnie z art. 154 §4a Kodeksu wyborczego w razie zamiaru skorzystania ze zwolnienia od pracy, ma obowiązek co najmniej na 3 dni przed przewidywanym terminem nieobecności w pracy, uprzedzić, w formie pisemnej, pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy.

Następnie członek obwodowej lub terytorialnej komisji wyborczej, nie później niż następnego dnia po upływie okresu nieobecności w pracy, będzie musiał dostarczyć pracodawcy zaświadczenie usprawiedliwiające nieobecność w pracy wykonywaniem zadań komisji. To ten dokument, na podstawie którego pracodawca będzie wiedział, że pracownik lub pracownica faktycznie nabyli prawo do dnia bądź dni wolnych.

Zgodnie z art. 154 § 6 Kodeksu wyborczego członkom komisji wyborczych przysługuje na podstawie przepisów ustawy z 30.10.2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu zadań tych komisji.

Ograniczenia w powierzaniu prac młodocianym i studentom odbywającym praktyki zawodowe

Pracownik młodociany a praktykant

Stosownie do postanowień art. 190 KP, młodocianym w rozumieniu KP jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat poza ściśle określonymi przypadkami (m.in. w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu albo w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy).

W myśl art. 204 KP nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz został określony w przepisach rozporządzenia RM z 19.6.2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. z 2023 r. poz. 1240).

Pomimo tego, że przepisy KP co do zasady mają zastosowanie do pracowników, a więc do osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, to jednak w przypadku takim jak opisany, w którym pracodawca przyjmuje na praktyki uczniów na podstawie umów zawartych z placówkami oświatowymi, należy uwzględniać przepisy powyższego rozporządzenia i nie zlecać uczniom w wieku do lat 18 prac wymienionych w zawartych w nim wykazie.

Praktyki pełnoletnich

W przypadku starszych uczniów i studentów nie ma już konkretnych ograniczeń. W praktyce przyjmuje się jednak – co często wynika również z treści umów zawartych pomiędzy szkołami/uczelniami a pracodawcami – że takim osobom nie zleca się prac uznanych za szczególnie niebezpieczne w rozumieniu przepisów rozporządzenia MPiPS z 26.9.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tj. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.). Dla przypomnienia należy wyjaśnić, że są to prace, przy których wykonywaniu występuje zwiększone zagrożenie lub prace, które są wykonywane w utrudnionych warunkach. Do takich prac zalicza się:

1. roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części,
2. prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,
3. prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych,
4. prace na wysokości,

oraz prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę jako szczególnie niebezpieczne.

 

Mail prywatny do celów służbowych

Przepisy nie zabraniają pracodawcy przekazywania informacji służbowych na prywatny adres mailowy pracownika, o ile ten wyrazi na to zgodę. Należy przy tym pamiętać, że pracownik musi mieć zapewnioną pełną dobrowolność wyrażenia takiej zgody. Względem takich pracowników, przy pozyskiwaniu ich zgody, pracodawca powinien także spełnić obowiązek informacyjny wynikający z art. 13 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/679 z 27.4.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.Urz. UE L z 2016 r. 119, s. 1, ze zm.).

Od 1 stycznia nowe zasady funkcjonowania szczególnych form geriatrycznej opieki zdrowotnej

Z przepisów ustawy z 17.8.2023 r. o szczególnej opiece geriatrycznej (Dz.U. z 2023 r. poz. 1831) wynika, że szczególna opieka geriatryczna będzie sprawowana w:

1. szpitalnych oddziałach geriatrycznych wskazanych w wojewódzkim planie działania szczególnej opieki geriatrycznej;
2. centrach zdrowia 75+;
3. podstawowej opiece zdrowotnej.

Do korzystania ze szczególnej opieki geriatrycznej mają prawo osoby uprawnione do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, które ukończyły 75. rok życia. Szczególna opieka geriatryczna ma na celu:

1. zachowanie możliwie największej sprawności funkcjonalnej i samodzielności osób uprawnionych;
2. zapewnienie określonych w ustawie świadczeń opieki zdrowotnej;
3. planowanie i koordynowanie opieki zdrowotnej nad pacjentami centrum, w szczególności przez zapewnienie całościowej oceny geriatrycznej oraz opracowanie i realizację indywidualnego planu postępowania terapeutycznego;
4. zapewnienie koncyliacji lekowej pacjentom centrum;
5. zapewnienie działań profilaktycznych i promocji zdrowia dostosowanych do potrzeb osób uprawnionych, w tym mających na celu zapobieganie ich niepełnosprawności i niesamodzielności;
6. zapewnienie edukacji zdrowotnej pacjentom centrum oraz ich opiekunom;
7. zapewnienie wsparcia psychologicznego pacjentom centrum.

Ustawa reguluje kwestie dotyczące:

1. wykonywania zadań z zakresu szczególnej opieki geriatrycznej – zadania z zakresu szczególnej opieki geriatrycznej wykonują: minister właściwy do spraw zdrowia, wojewoda i powiat (art. 5–8 ustawy);
2. wojewódzkiego planu działania szczególnej opieki geriatrycznej – placówki szczególnej opieki geriatrycznej działają na terenie województwa na podstawie wojewódzkiego planu, sporządzanego przez właściwego wojewodę i zatwierdzanego przez ministra właściwego do spraw zdrowia, po zaopiniowaniu przez Krajową Radę do Spraw Opieki Geriatrycznej; wojewoda udostępnia projekt wojewódzkiego planu w BIP urzędu wojewódzkiego w celu przedstawienia przez zainteresowane podmioty opinii dotyczących tego projektu, które można przedstawiać w ciągu 30 dni od dnia jego udostępnienia (art. 9–16 ustawy);
3. utworzenia centrum – centrum tworzy się w ramach struktury organizacyjnej podmiotu leczniczego wskazanego w wojewódzkim planie albo jako nowy podmiot leczniczy wskazany w wojewódzkim planie; utworzenie centrum następuje po zatwierdzeniu wojewódzkiego planu albo jego aktualizacji przez ministra zdrowia i udostępnieniu wojewódzkiego planu przez wojewodę w BIP urzędu wojewódzkiego; nazwa „centrum zdrowia 75+” może być używana wyłącznie dla oznaczenia podmiotu leczniczego będącego centrum wskazanego w wojewódzkim planie i podlega ochronie prawnej;
4. organizacji szczególnej opieki geriatrycznej w centrum – centrum jest zakładem leczniczym, w którym podmiot leczniczy wykonuje działalność leczniczą w rodzaju ambulatoryjne świadczenia zdrowotne; w centrum udziela się świadczeń opieki zdrowotnej, obejmujących w szczególności: świadczenia z zakresu: geriatrii (udzielane przez lekarza i przez pielęgniarkę), fizjoterapii (udzielane przez fizjoterapeutę) i opieki psychiatrycznej (udzielane przez psychologa), porady dietetyka, terapię zajęciową, a także edukację zdrowotną (art. 20–35 ustawy);
5. udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w centrum – lekarz: podstawowej opieki zdrowotnej, udzielający świadczeń ambulatoryjnej specjalistycznej opieki zdrowotnej w zakresie geriatrii, wykonujący zawód w oddziale geriatrycznym albo wykonujący zawód w innym oddziale szpitala, w którym nie ma oddziału geriatrycznego, będący lekarzami ubezpieczenia zdrowotnego, kierują osobę uprawnioną do centrum właściwego ze względu na miejsce jej zamieszkania; skierowanie osoby uprawionej do centrum przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej następuje po przeprowadzeniu wstępnej oceny geriatrycznej tej osoby, jeżeli wynik wstępnej oceny geriatrycznej wynosi co najmniej 6 punktów w skali VES-13; wstępną ocenę geriatryczną poprzedzającą skierowanie osoby uprawnionej do centrum przeprowadza lekarz pod-stawowej opieki zdrowotnej lub pielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej, po uzyskaniu zgody osoby uprawnionej, w terminie 6 miesięcy od dnia ukończenia przez tę osobę 75. roku życia, a następnie w zależności od stanu jej zdrowia, nie rzadziej jednak niż raz na rok (art. 36–41 ustawy);
6. Krajowej Rady do spraw Opieki Geriatrycznej – Rada jest organem opiniodawczo-doradczym ministra zdrowia, a do jej zadań należy: doradztwo w zakresie opieki geriatrycznej, w szczególności w zakresie określania przez ministra właściwego do spraw zdrowia kierunków rozwoju opieki geriatrycznej, przedstawianie propozycji zmian w zakresie opieki geriatrycznej, opiniowanie przekazywanych projektów wojewódzkich planów oraz ich aktualizacji, opiniowanie przekazywanych przez wojewodów raportów dotyczących oceny organizacji i dostępności świadczeń opieki zdrowotnej, a także opiniowanie finansowania świadczeń zdrowotnych udzielanych w centrach i w oddziałach geriatrycznych;
7. finansowania szczególnej opieki geriatrycznej – do finansowania świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych pacjentom w centrum, stosuje się przepisy ŚOZŚrPubU, z wyłączeniem przepisów dotyczących zawierania umów w trybie konkursu ofert i rokowań; w tym przypadku NFZ zawiera umowę ze świadczeniodawcą wskazanym w wojewódzkim planie, spełniającym warunki do zawarcia umowy na realizację świadczeń określone przez Prezesa NFZ;
8. przepisów karnych – kto, nie będąc do tego uprawnionym, używa w nazwie, w firmie lub do określenia wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej albo w reklamie określenia „centrum zdrowia 75+”, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3; tej samej karze podlega, kto dopuszcza się tego czynu działając w imieniu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.

Z przepisów przejściowych zawartych w ustawie wynika, że:

1. wojewoda rozpoczyna prace nad opracowaniem pierwszego wojewódzkiego planu, udostępniając w BBIP urzędu wojewódzkiego informację o rozpoczęciu prac nad sporządzaniem projektu wojewódzkiego planu w ciągu 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 16.1.2024 r.;
2. w pierwszym wojewódzkim planie uwzględnia się wszystkie oddziały geriatryczne istniejące w dniu wejścia w życie ustawy, a także centra zgłoszone na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy;
3. tworzy się Krajową Radę do Spraw Opieki Geriatrycznej, a jej pierwszych członków minister właściwy zdrowia powołuje do 1.3.2024 r.;
4. w przypadku osób, które ukończyły 75. rok życia przed 1.1.2024 r., wstępną ocenę geriatryczną przeprowadza się w ciągu roku od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 1.1.2025 r.;
5. w okresie 5 lat od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 1.1.2029 r., łączna liczba łóżek w oddziałach geriatrycznych ujętych w wojewódzkim planie może być mniejsza niż określona na podstawie art. 10 ust. 3 ustawy (czyli nie może być mniejsza niż 50 łóżek na 100 tys. osób, które ukończyły 60. rok życia, zamieszkujących na terenie województwa);
6. w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 1.1.2027 r., edukatorem zdrowotnym może być osoba, która nie spełnia wymogu ukończenia szkolenia, o którym mowa w art. 28 ust. 1 ustawy;
7. powiat jest obowiązany do utworzenia centrum, w przypadku gdy wynika to z wojewódzkiego planu, albo do zawarcia porozumienia z sąsiednim powiatem (art. 19 ust. 1 ustawy), nie później niż w ciągu 5 lat od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 1.1.2029 r.

Szczegółowe zasady dokonywania opisu przedmiotu zamówienia

Wymagania dotyczące wydajności lub funkcjonalności

Stosownie do art. 101 ust. 1 ustawy – Prawo zamówień publicznych (dalej: PrZamPubl) zamawiający może opisać przedmiot zamówienia za pomocą wymagań dotyczących wydajności lub funkcjonalności, w tym wymagań środowiskowych, pod warunkiem jednak, że podane parametry są dostatecznie precyzyjne, aby umożliwić wykonawcom ustalenie przedmiotu zamówienia, a zamawiającemu udzielenie zamówienia. Dopuszczenie opisu przedmiotu zamówienia, przez opisanie wydajności lub funkcjonalności przedmiotu zamówienia, jest więc wyraźnie uwarunkowane dokonaniem przez zamawiającego wystarczająco dokładnego opisu (tzw. opis funkcjonalny). Wskazanie wymagań w zakresie wydajności lub funkcjonalności przedmiotu zamówienia nie zwalnia z obowiązku przestrzegania art. 99 PrZamPubl.

Opis standardowy

Alternatywą dla opisania przedmiotu zamówienia za pomocą parametrów wydajności lub funkcjonalności jest tzw. opis standardowy dokonywany przez odniesienie do jednego z systemów referencji technicznych wymienionych w art. 101 ust. 1 pkt 2 PrZamPubl oraz wymaganych cech materiałów, produktów czy usługi opisanych w art. 102 PrZamPubl odrębnie dla robót budowlanych oraz dostaw i usług. Należy podkreślić, że PrZamPubl nie stanowi o stosowaniu systemów referencji technicznych wprost czy bezpośrednio, ale o odniesieniu się do tych systemów. Oznacza to, że zamawiający może je stosować w uzupełnieniu swoich wymagań, niejako pomocniczo i posiłkowo. Określenie „przez odniesienie” nie oznacza przecież „zamiast”, a przeciwna interpretacja oznaczałaby wyłączenie stosowania art. 99 ust. 1 i 2 PrZamPubl, który w tym przypadku jak najbardziej ma zastosowanie. Analogicznie w przypadku odesłania do wymaganych cech materiałów, produktów czy usługi, szczególnie, że katalog w art. 102 PrZamPubl ma charakter otwarty a podane cechy są przykładowe. Należy pamiętać, że zawsze wskazaniu konkretnego systemu referencji technicznych musi towarzyszyć dopuszczenie rozwiązań równoważnych.

Zamawiający może, zgodnie z art. 101 ust. 1 pkt 2 PrZamPubl, opisać przedmiot zamówienia według następującej kolejności preferencji:

1. przez odniesienie się do Polskich Norm przenoszących normy europejskie. Przez normę, zgodnie z art. 101 ust. 2 PrZamPubl, należy rozumieć specyfikację techniczną przyjętą przez krajową, europejską lub międzynarodową instytucję normalizacyjną w celu powtarzalnego i stałego stosowania, której przestrzeganie nie jest obowiązkowe, w tym Polską Normę, normę europejską lub normę międzynarodową. Definicja Polskiej Normy znajduje się w art. 5 ust. 1 NormU, zgodnie z którym „Polska Norma jest normą krajową, przyjętą w drodze konsensu i zatwierdzoną przez krajową jednostkę normalizacyjną, powszechnie dostępną, oznaczoną – na zasadzie wyłączności – symbolem PN”. Jednocześnie, zgodnie z art. 5 ust. 2 NormU, Polska Norma może być wprowadzeniem normy europejskiej lub międzynarodowej. W PrZamPubl mamy odesłanie do polskich norm przenoszących normy europejskie.
   Z Polskimi Normami przenoszącymi normy europejskie PrZamPubl zrównuje normy innych państw członkowskich EOG przenoszących te normy, przy czy możliwość skorzystania z niego jest uwarunkowana brakiem lub niewystarczającym (nieadekwatnym) charakterem Polskich Norm przenoszących normy europejskie;
2. przez odniesienie się, w przypadku wyrobów budowlanych, do europejskich ocen technicznych, rozumianych jako udokumentowane oceny działania wyrobu budowlanego względem jego podstawowych cech, zgodnie z odpowiednim europejskim dokumentem oceny, w rozumieniu art. 2 pkt 12 rozporządzenia 305/2011.„Europejski dokument oceny”, zgodnie z art. 2 pkt 12 rozporządzenia 305/2011, oznacza dokument przyjęty przez organizację JOT (tj. organizację jednostek ds. oceny technicznej) do celów wydawania europejskich ocen technicznych. Europejskie dokumenty oceny są zharmonizowanymi specyfikacjami technicznymi, opracowywanymi i przyjmowanymi przez organizację JOT w następstwie wniosku o wydanie europejskiej oceny technicznej, złożonego przez producenta, dla każdego wyrobu budowlanego nieobjętego lub nie w pełni objętego normą zharmonizowaną, którego właściwości użytkowe w odniesieniu do jego zasadniczych charakterystyk nie mogą być w pełni ocenione zgodnie z istniejącą normą zharmonizowaną (por. art. 19 ust. 1 rozporządzenia 305/2011);
3. przez odniesienie się do wspólnych specyfikacji technicznych, rozumianych jako specyfikacje techniczne w dziedzinie produktów teleinformatycznych określone zgodnie z art. 13 i 14 rozporządzenia 1025/2012;
4. przez odniesienie się do norm międzynarodowych;
5. przez odniesienie się do specyfikacji technicznych, których przestrzeganie nie jest obowiązkowe, przyjętych przez instytucję normalizacyjną, wyspecjalizowaną w opracowywaniu specyfikacji technicznych w celu powtarzalnego i stałego stosowania;
6. przez odniesienie do innych systemów referencji technicznych ustanowionych przez europejskie organizacje normalizacyjne.

Mieszany system opisu przedmiotu zamówienia

Zgodnie z art. 101 ust. 1 pkt 3 i 4 PrZamPubl możliwe jest wprowadzenie mieszanego systemu opisu przedmiotu zamówienia, polegającego na połączeniu metod przewidzianych w pkt 1 i 2. I tak, zamawiający może opisać przedmiot zamówienia w części wskazując na wybrane cechy w zakresie wydajności lub funkcjonalności, w pozostałym zaś zakresie odwołując się do norm, europejskich ocen technicznych, specyfikacji technicznych i systemów referencji technicznych. Możliwe jest również zamieszczenie w opisie przedmiotu zamówienia wymagań w zakresie funkcjonalności lub wydajności oraz norm, europejskich ocen technicznych, specyfikacji technicznych i systemów referencji technicznych, połączonych ze sobą w ten sposób, że wymagane normy, europejskie oceny techniczne, specyfikacje techniczne i systemy referencji technicznych mają stanowić środek domniemania zgodności ze stawianymi wymaganiami w zakresie wydajności czy funkcjonalności.

W przypadku braku Polskich Norm przenoszących normy europejskie, norm innych państw członkowskich EOG przenoszących normy europejskie oraz norm, europejskich ocen technicznych, specyfikacji technicznych i systemów referencji technicznych, o których mowa w art. 101 ust. 1 pkt 2 PrZamPubl, przy opisie przedmiotu zamówienia uwzględnia się krajowe systemy referencyjne w podanej niżej kolejności:

1. Polskie Normy;
2. krajowe oceny techniczne wydawane na podstawie WyrobBudowU;
3. polskie specyfikacje techniczne dotyczące projektowania, wyliczeń i realizacji robót budowlanych oraz wykorzystania dostaw;
4. krajowe deklaracje zgodności oraz krajowe deklaracje właściwości użytkowych wyrobu budowlanego lub krajowe oceny techniczne wydawane na podstawie WyrobBudowU.

Podobnie jak w przypadku opisywania przedmiotu zamówienia za pomocą znaków, patentów pochodzenia, źródła lub szczególnego procesu wskazującego na produkt czy producenta, tak również w przypadku opisywania przedmiotu zamówienia przez odesłanie do norm, ocen technicznych, specyfikacji technicznych i systemów referencji technicznych, o których mowa w art. 101 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 3 PrZamPubl, zamawiający zobowiązany jest dopuścić rozwiązania równoważne do wskazanych systemów referencji (art. 101 ust. 4 PrZamPubl). Zwraca na to uwagę treść art. 101 ust. 5 PrZamPubl, zgodnie z którym w przypadku, gdy opis przedmiotu zamówienia odnosi się do norm, europejskich ocen technicznych, specyfikacji technicznych i systemów referencji technicznych, o których mowa w art. 101 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 3 PrZamPubl, zamawiający nie może odrzucić oferty tylko dlatego, że roboty budowlane, dostawy lub usługi będące przedmiotem oferty nie są zgodne z normami, europejskimi ocenami technicznymi, specyfikacjami technicznymi i systemami referencji technicznych, do których się ona odnosi, jeżeli wykonawca udowodni w ofercie, w szczególności za pomocą środków, o których mowa w art. 104-107 PrZamPubl, że proponowane rozwiązania w równoważnym stopniu spełniają wymagania określone w opisie przedmiotu zamówienia.

Katalog środków dowodowych jakimi dysponuje tu wykonawca nie jest ograniczony – art. 101 ust. PrZamPubl, jedynie jako przykładowe wskazuje środki wymienione w art. 104-107 PrZamPubl, tj. przedmiotowe środki dowodowe, nie ograniczając się jednak do nich.

W przypadku gdy zamawiający decyduje się opisać przedmiot zamówienia poprzez odniesienie się do jednego z systemów referencji, o których mowa w art. 101 ust. 1 pkt 2 PrZamPubl, konieczne jest również określenie wymaganych cech zamawianych produktów, materiałów, usług tworzących przedmiot zamówienia. Przykładowy katalog takich cech, z rozróżnieniem na cechy robót budowlanych oraz cechy dostaw i usług, określa art. 102 ust. 1 i 2 PrZamPubl. W katalogu przykładowych cech robót budowlanych koniecznych do opisania przedmiotu zamówienia przy użyciu odniesienia do jednego z systemów referencji technicznych ustawodawca wymienia:

1. zdefiniowane poziomy oddziaływania na środowisko i klimat;
2. wytyczne w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych;
3. określenie sprecyzowanej wydajności, bezpieczeństwa lub wymiarów, w tym procedur dotyczących zapewnienia jakości;
4. ustalonej terminologii, symboli, testów i metod testowania;
5. sprecyzowanego opakowania i oznakowania;
6. sprecyzowanej etykiety;
7. instrukcji użytkowania;
8. procesów i metod produkcji na każdym etapie cyklu życia obiektów budowlanych;
9. dodatkowych badań i testów przeprowadzanych przez jednostki autoryzowane w rozumieniu SystOcenZgRynkU;
10. ustalonych zasad dotyczących projektowania i kosztorysowania;
11. warunków testowania, kontroli i odbioru obiektów budowlanych;
12. metod i technik budowy;
13. pozostałych, niewymienionych warunków technicznych.

Co ważne wszystkie te cechy składające się na opis przedmiotu zamówienia muszą odpowiadać przeznaczeniu robót zamierzonemu przez zamawiającego – muszą więc być zindywidualizowane, przemyślane i odpowiadać potrzebom zamawiającego.

W przypadku dostaw i usług przykładowy katalog cech podanych przez ustawodawcę jako mogących stanowić elementy opisu przedmiotu zamówienia stanowią cechy wspólne z robotami budowlanymi, tj. określony poziom oddziaływania na środowisko i klimat, posiadanie określonych symboli, testów czy metod testowania, określonego opakowania i oznakowania, określonej etykiety, instrukcji użytkowania, określonych zasad dotyczących projektowania i kosztorysowania oraz cechy niezależne od robot budowlanych, tj. określona jakość, określona wydajności, przeznaczenie produktu, bezpieczeństwo lub wymiary, w tym wymagania odnoszące się do produktu w zakresie nazwy, pod jaką produkt jest sprzedawany, procesy i metody produkcji.

Opis przedmiotu zamówienia na roboty budowlane

Artykuł 103 PrZamPubl zawiera regulację dotyczącą opisu przedmiotu zamówienia na roboty budowlane przewidując, że zamówienie na roboty budowlane opisuje się za pomocą dokumentacji projektowej i specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót. W przypadku jednak, gdy przedmiot zamówienia na roboty budowlane realizowany jest w formule „projektuj i buduj”, zamawiający opisuje przedmiot zamówienia na roboty budowlane za pomocą programu funkcjonalno-użytkowego. Zakres i forma dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót oraz programu funkcjonalno-użytkowego określone zostały w wydanym na podstawie delegacji zawartej w art. 103 ust. 4 PrZamPubl rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Technologii w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (dalej: DokProjRobBudR). W przypadku zamówienia na wykonanie robót budowlanych DokProjRobBudR różnicuje zakres wymaganej do dokonania opisu przedmiotu zamówienia dokumentacji projektowej w zależności od tego, czy realizowane roboty wymagają uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia zgodnie z Prawem budowlanym (dalej: PrBud), czy też nie, oraz od tego, czy projekt przyszłej umowy o zamówienie publiczne przewiduje wynagrodzenie ryczałtowe, czy inny model wynagrodzenia – w praktyce najczęściej obmiarowe. I tak, w przypadku gdy roboty wymagają pozwolenia na budowę lub zgłoszenia, zakres dokumentacji projektowej obejmować musi projekt budowlany, projekt wykonawczy, przedmiary robót, chyba że przyjęte wynagrodzenie jest wynagrodzeniem ryczałtowym, wówczas zamawiający nie musi załączyć do dokumentacji projektowej przedmiarów robot. Zwolnienie z obowiązku opracowania i załączenia do dokumentacji projektowej przedmiarów robót dotyczy również sytuacji, w której zamówienie zlecane jest w trybie zamówienia z wolnej ręki. Jeżeli zaś przedmiot zamówienia dotyczy wykonania obiektu budowlanego dla którego według przepisów PrBud nie jest wymagane uzyskanie pozwolenia na budowę czy zgłoszenia, dokumentacja projektowa składa się co najmniej z planów rysunków, innych dokumentów umożliwiających jednoznaczne określenie rodzaju i zakresu robót podstawowych oraz uwarunkowań i dokładnej lokalizacji ich wykonania oraz projektów, pozwoleń uzgodnień i opinii wymaganych osobnymi przepisami, a także przedmiarów robót – przy czym, tak jak w przypadku robót dla których wymagane jest uzyskanie pozwolenia lub dokonanie zgłoszenia, w przypadku gdy zamawiający decyduje się na prowadzenie wynagrodzenia ryczałtowego albo zlecenie zamówienia z wolnej ręki, dokumentacja projektowa może nie obejmować przedmiaru robót. Wobec rozbieżnego określenia dokumentów koniecznych do wykonywania robót budowlanych w przepisach PrZamPubl i przepisach wykonawczych oraz przepisach PrBud dla ustalenia zakresu pojęcia projektu budowlanego i wykonawczego należy odnosić się do DokProjRobBudR. Warto również przypomnieć, że wzajemna relacja pomiędzy projektem budowlanym, wykonawczym i przedmiarem jest taka, że każdy kolejny stanowi uszczegółowienie poprzedniego co wyraża również art. 647 KC mówiący o tym, że przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej.

O ile projekt budowlany i wykonawczy (jak też przedmiar) określa co ma zostać wykonane w ramach realizacji obiektu, to Specyfikacja Techniczna Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych określa jak oraz w jakim standardzie. Jak określa DokProjRobBudR specyfikacje techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych stanowią opracowania zawierające w szczególności zbiory wymagań, które są niezbędne do określenia standardu i jakości wykonania robót, w zakresie sposobu wykonania robót budowlanych, właściwości wyrobów budowlanych oraz oceny prawidłowości wykonania poszczególnych robót.

W przypadku realizowania robót w formule „projektuj i buduj” opis przedmiotu zamówienia dokonywany jest przez zamawiającego poprzez przygotowanie programu funkcjonalno-użytkowego. Zgodnie z art. 103 ust. 3 PrZamPubl program funkcjonalno-użytkowy obejmuje opis zadania budowlanego, w którym podaje się przeznaczenie ukończonych robót budowlanych oraz stawiane im wymagania techniczne, ekonomiczne, architektoniczne, materiałowe i funkcjonalne. Szczegółowy zakres tego dokumentu określa DokProjRobBudR, zgodnie z którym program funkcjonalno-użytkowy służy do opisu przedmiotu zamówienia, ustalenia planowanych kosztów prac projektowych i robót budowlanych, przygotowania oferty – szczególnie w zakresie obliczenia ceny oferty oraz wykonania prac projektowych. Warto wskazać, że program funkcjonalno-użytkowy jest ze swojej natury opracowaniem ogólnym w porównaniu z projektem, jako że sam służyć ma dopiero opracowaniu tego ostatniego. Tym większego znaczenia nabiera na etapie formułowania jego treści zasada jednoznacznego i precyzyjnego opisywania przedmiotu zamówienia w zakresie wymagań stawianych przed zlecanym do wykonania obiektem budowlanym. Wskazać wreszcie należy, że zgodnie z art. 34 ust. 1 pkt 2 PrZamPubl wartość zamówienia na roboty budowlane ustala się na podstawie planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym, jeżeli przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych.

Nowelizacja rozporządzenia w sprawie dofinansowania budowy i remontów pomników

W Dzienniku Ustaw RP pod poz. 2051 ukazało się rozporządzenie MON z 18.9.2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dofinansowania z budżetu państwa zadań związanych z budową i remontami pomników upamiętniających tradycję, chwałę i sławę oręża polskiego.

Jak wynika z nazwy ww. aktu prawnego zmienia on rozporządzenie MON z 6.7.2018 r. w sprawie dofinansowania z budżetu państwa zadań związanych z budową i remontami pomników upamiętniających tradycję, chwałę i sławę oręża polskiego (Dz. U. poz. 1333). Warto przypomnieć, że zgodnie z § 2 zakres zadań związanych z budową i remontami pomników, które mogą być dofinansowywane z budżetu państwa, obejmuje:

1. prace projektowe, w tym: projekt artystyczny, projekt budowlany, dokumentację techniczną, projekt architektoniczno-wykonawczy,
2. prace artystów związane z wykonaniem pomnika, w tym: prace rzeźbiarskie, wykonanie odlewu, detali ozdobnych,
3. roboty budowlane związane z wykonaniem lub renowacją pomnika,
4. prace konserwatorskie i dokumentację konserwatorską,
5. prace związane z aranżacją otoczenia pomnika,
6. oświetlenie pomnika,
7. instalację audiowizualną,
8. prace archeologiczne, ekshumacyjne i pochówki.

Co do zasady, środki na ww. zadania są przekazywane w ramach konkursów ofert dla JST organizowanych przez MON.

Zmianie zaś ulega § 7, którego aktualne jeszcze brzmienie jest następujące: „W przypadku budowy pomnika, którego lokalizacja wynika z miejsca wydarzeń historycznych, które ma upamiętnić, Minister może, na umotywowany wniosek jednostki samorządu terytorialnego, na obszarze której pomnik ma powstać, udzielić dotacji tej jednostce samorządu terytorialnego bez organizacji konkursu”.

Po wejściu ww. nowelizacji treść będzie następująca: „W przypadku budowy lub remontu pomnika, którego lokalizacja wynika z miejsca wydarzeń historycznych, które ma upamiętnić bądź upamiętnia, Minister może, na umotywowany wniosek jednostki samorządu terytorialnego, na obszarze której zadanie ma być realizowane, udzielić dotacji tej jednostce samorządu terytorialnego bez organizacji konkursu”.

Jednocześnie warto dodać, że JST zainteresowane wsparciem mają składać oferty zawierające:

1. nazwę jednostki samorządu terytorialnego i adres urzędu ją obsługującego;
2. imię i nazwisko osoby upoważnionej do reprezentowania tej jednostki samorządu terytorialnego oraz jej adres e-mail i numer telefonu;
3. opis zadania uwzględniający termin, miejsce oraz harmonogram jego realizacji;
4. preliminarz całkowitych kosztów zadania, uwzględniający źródła finansowania;
5. podpis osoby upoważnionej do reprezentowania jednostki samorządu terytorialnego oraz jej skarbnika.

Zatem, z porównania ww. przepisów przed zmianą i po zmianie wynika, że przepisy rozszerzają możliwość dotowania JST o remont zabytków w określonych stanach faktycznych.

Podsumowując, nowelizacja rozporządzenia z pewnością jest korzystna dla JST, bowiem umożliwia w trybie pozakonkursowym uzyskanie środków dotacyjnych na remonty pomników o walorach związanych z wydarzeniami historycznymi.

Czy można zaprowadzić odrębną numerację porządkową dla części miejscowości będącej osiedlem

Stosownie do art. 47a ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne (dalej: PrGeodKart) do zadań gminy należy ustalanie numerów porządkowych oraz zakładanie i prowadzenie ewidencji miejscowości, ulic i adresów.

Nadanie (a także i zmiana) na wniosek numeru porządkowego budynku następuje na podstawie danych określonych w art. 47a ust. 6 PrGeodKart oraz dokumentów załączonych do wniosku, którego wzór określa EwidMiejUlAdrR.

Na tle § 2 ust. 9 EwidMiejUlAdrR przesądzono, że przez „numer porządkowy” rozumieć należy unikalny numer nadany obiektowi (a więc budynkowi, o którym mowa w art. 47a ust. 4 pkt 5 lit. a PrGeodKart oraz innemu obiektowi, o którym mowa w art. 47a ust. 4a PrGeodKart (co obejmuje: parkingi, garaże, wjazdy i wejścia do parków, ogrody oraz inne miejsca zorganizowanego wypoczynku lub działalności gospodarczej), związany z ulicą lub placem znajdującymi się w danej miejscowości, a jeżeli w miejscowości nie nadaje się nazw ulicom i placom, numer określony unikalnie w obszarze danej miejscowości. Jak wynika z powyższego, ustawodawca powiązał nadawanie numerów porządkowych budynkom (i innym obiektom, którym nadaje się takie numery) z miejscowością, w której budynki (obiekty) te są położone.

Zmiany w budżecie dokonane przez burmistrza zarządzeniem

Zgodnie z art. 222 ust. 1 ustawy o finansach publicznych (dalej: FinPubU) w budżecie JST tworzy się rezerwę ogólną, w wysokości nie niższej niż 0,1% i nie wyższej niż 1% wydatków budżetu. Utworzenie rezerwy ogólnej w granicach wyznaczonych tym przepisem jest obligatoryjne, a dysponentem rezerw – stosownie do art. 222 ust. 4 FinPubU – jest zarząd JST.

Zadysponowanie rezerwą ogólną ograniczone jest regułą wyrażoną w art. 259 ust. 3 FinPubU – stosownie do której – wydatki przenoszone z rezerwy ogólnej nie mogą zwiększać planowanych wydatków na uposażenia i wynagrodzenia ze stosunku pracy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. W pozostałym zakresie brak jest ograniczeń co do dysponowania rezerwą ogólną z przeznaczeniem na wydatki bieżące. W przypadku wydatków majątkowych funkcjonują stanowiska kwestionujące możliwość rozwiązania rezerwy ogólnej z przeznaczeniem na wskazane wydatki. Z uwagi jednak na okoliczność, że wydatki na obsługę długu mają charakter wydatków bieżących, nie ma prawnych ograniczeń co do opisanych w pytaniu zmian.