Zakaz prowadzenia agitacji wyborczej na terenie szkół wobec uczniów

Zgodnie z regulacją art. 108 § 2 Kodeksu wyborczego (dalej: KodeksWyb) zabroniona jest agitacja wyborcza na terenie szkół wobec uczniów. Agitacją wyborczą jest publiczne nakłanianie lub zachęcanie do głosowania w określony sposób, w tym w szczególności do głosowania na kandydata określonego komitetu wyborczego. Można ją prowadzić od dnia przyjęcia przez właściwy organ zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego na zasadach, w formach i w miejscach, określonych przepisami KodeksWyb (art. 105 KodeksWyb). Zgodnie z Wielkim słownikiem języka polskiego agitacja oznacza propagowanie określonych poglądów i idei w celu pozyskania dla nich zwolenników. Najczęściej łączona jest z działaniem partyjnym, politycznym, ideologicznym (na ten temat zob. T. Gąsior, Zakaz prowadzenia agitacji wyborczej w lokalu wyborczym, Legalis/el 2023).

Miejscem, w którym niedopuszczalne jest prowadzenie agitacji wyborczej jest teren szkoły, a zatem nieruchomość (grunt wraz z budynkami oraz innymi urządzeniami na nim wzniesionymi, w tym z ogrodzeniem tego terenu) będąca miejscem siedziby szkoły, bez względu na tytuł prawny do władania tą nieruchomością, jeśli odbiorcami tej agitacji są uczniowie. Zakaz takiej agitacji, zdaniem P. Uziębło, ma na celu zapewnienie apartyjności szkolnictwa (por. P. Uziębło, Kampania wyborcza do rady gminy – rozwiązania kodeksu wyborczego a praktyka ustrojowa, „Gdańskie Studia Prawnicze”, tom XXXIV, 2015, s. 139; podobnie R.K. Tabaszewski, Instytucjonalno-prawne uwarunkowania kampanii wyborczych w Polsce. Zagadnienia wybrane, [w:] Marketing wyborczy we współczesnych kampaniach wyborczych, red. E. Kancik, P. Jakubowski, Lublin 2013, s. 24). Pogląd ten wydaje się zgodny z tym wyrażanym jeszcze w roku 2009, że czas kampanii wyborczej jest okresem specyficznym, krótkim i bardzo intensywnym, w trakcie którego szkoła powinna być miejscem wolnym od jakiejkolwiek formy wpływania na młodych ludzi. Szkoła powinna być strzeżona przed polityką (zob. wypowiedź A. Dery, w trakcie posiedzenia Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia poselskiego projektu ustawy – Kodeks wyborczy, poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o partiach politycznych, ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, ustawy – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz komisyjnego projektu ustawy o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw z 23.9.2009 r., Biuletyn nr 2742/VI kad.). Aczkolwiek, jak wskazała A. Borkowska-Minko, zakaz ten był „szeroko dyskutowany, gdyż podczas procesu legislacyjnego pojawiały się wątpliwości co do statusu samego ucznia (czy jest nim także po skończonych lekcjach), szkoły, jako budynku (który w niewielkich miejscowościach może być jedynym odpowiednich rozmiarów lokalem – miejscem do organizacji spotkania wyborczego) (A. Borkowska-Minko, Ograniczenia prawne agitacji wyborczej ze szczególnym uwzględnieniem sądowego „trybu wyborczego”, Rozprawa doktorska, s. 102).

Zakaz ten ma więc charakter mieszany. Wyłącza bowiem możliwość prowadzenia agitacji nie tylko na określonym terenie (szkół), ale także wobec określonych osób (uczniów) (A. Rakowska-Trela, Kampania wyborcza w regulacji prawnej i w praktyce, Łódź 2015, s. 250).

Zabronione jest zatem organizowanie na terenie szkoły zebrań wyborczych, spotkań z wyborcami, rozwieszania plakatów wyborczych czy innych materiałów wyborczych (także na ogrodzeniu szkoły), jeśli ich odbiorcami mogą być uczniowie i to niezależnie od tego czy są to uczniowie tej szkoły, na terenie której prowadzone są te działania agitacyjne, czy innej. A contrario, dopuszczalne jest więc prowadzenie agitacji wyborczej na terenie szkół, np. organizowanie w ich salach spotkań kandydatów z wyborcami, czy zamieszczanie na tym terenie materiałów wyborczych, o ile uczestnikami tych spotkań nie będą uczniowie (stanowisko Państwowej Komisji Wyborczej z 30.7.2018 r., ZKF-624-38/18; pismo Krajowego Biura Wyborczego z 11.3.2014 r., ZPOW-703-1121/14, niepubl.) i jeśli prowadzone formy agitacji nie będą w żaden sposób trafiały do uczniów. Oznacza to, że zakaz określony w art. 108 § 2 KodeksWyb nie ma charakteru bezwzględnego. Działania te mogą być bowiem podejmowane, jeżeli na terenie szkoły nie przebywają uczniowie, czy to w związku z zajęciami lekcyjnymi, pozalekcyjnymi, czy też z jakiegokolwiek innego powodu. Również wszystkie materiały wyborcze zamieszczone na terenie szkoły, np. w związku z organizowanym w niej spotkaniem agitacyjnym, muszą być zamieszczone w taki sposób i w takim czasie, by na zapoznanie się z nimi nie byli narażeni uczniowie, także ci np. będący w drodze do szkoły lub z tej szkoły wracający, przechodzący w okolicy terenu szkoły po godzinach pracy tej placówki, czy też przebywający na terenie obiektów udostępnianych przez tę szkołę do powszechnego użytku (np. boiska, place zabaw, hale sportowe).

Oznacza to – zdaniem Państwowej Komisji Wyborczej – że w przypadku udostępnienia terenu szkoły do prowadzenia agitacji wyborczej wobec innych osób niż uczniowie, dyrektor szkoły powinien zobowiązać organizatora tego spotkania agitacyjnego, czy zamieszczającego materiały agitacyjne na jej terenie do zabezpieczenia ich w taki sposób, by odbiorcą prowadzonych działań agitacyjnych nie byli uczniowie (stanowisko Państwowej Komisji Wyborczej z 21.5.2019 r., ZKF-623-33/19, niepubl.).

Ponadto należy mieć na względzie to, że do agitacji wyborczej prowadzonej na terenie szkoły odnosi się także przepis art. 108 § 1 pkt 2 KodeksWyb, zabraniający prowadzenia agitacji wyborczej na terenie zakładów pracy w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie. Przepis ten obejmuje bowiem wszystkie zakłady pracy, zatem również szkołę (pismo Krajowego Biura Wyborczego z 30.10.2018 r., ZKF-624-289/18, niepubl.). Sebastian Kowalski wskazał, że pod pojęciem „terenu zakładu pracy” należy rozumieć zarówno siedzibę pracodawcy, jak i miejsca jego działalności, jeśli na tym określonym obszarze, w sposób zorganizowany, stale świadczą pracę zatrudnieni przez niego pracownicy.

Warto także zaznaczyć, że komitety wyborcze nie mogą przyjmować korzyści majątkowych o charakterze niepieniężnym, w wyjątkiem tych, które zostały wymienione w art. 132 § 5 i art. 133 KodeksWyb. Wśród tych wyjątków nie mieści się udostępnienie komitetowi wyborczemu przez tego rodzaju instytucje powierzchni czy to na spotkania wyborcze, czy pod materiały wyborcze. Musi ono zatem odbywać się wyłącznie odpłatnie.

Za agitację wyborczą nie uznaje się prowadzonych przez szkołę zajęć z zakresu edukacji obywatelskiej polegającej na upowszechnianiu wśród uczniów wiedzy o prawach i obowiązkach obywateli, znaczeniu wyborów w funkcjonowaniu demokratycznego państwa prawnego oraz zasadach organizacji wyborów. Jak stwierdził przywołany wyżej P Uziębło, wykładnia tej regulacji „może nastręczać pewne trudności, szczególnie w kontekście upowszechniania wiedzy o organizacji wyborów. Praktyka pokazuje bowiem, że bardzo często za owo upowszechnianie uznaje się przeprowadzane w szkołach tzw. prawybory, które polegają na zaprezentowaniu się kandydatów uczestniczących w wyborach, a następnie głosowaniu uczniów na komitety wyborcze, które realnie w wyborach uczestniczą”. Zdaniem przywołanych już wyżej A. Rakowskiej-Treli i P. Uziębło, działanie takie stanowi formę agitacji wyborczej i powinno być traktowane jako naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego (A. Rakowska-Trela, Kampania wyborcza w regulacji prawnej i w praktyce, Łódź 2015, s. 252; P. Uziębło, Kampania wyborcza do rady gminy – rozwiązania kodeksu wyborczego a praktyka ustrojowa, „Gdańskie Studia Prawnicze”, tom XXXIV, 2015, s. 139). Także w opinii Państwowej Komisji Wyborczej do tego typu zajęć nie sposób jest zaliczyć zorganizowania w szkole prawyborów wśród uczniów z kandydatami w wyborach, czy też debaty uczniów z osobami kandydującymi w wyborach, jak i debaty tych kandydatów odbywającej się w obecności uczniów. Niezależnie od intencji organizatora i osób uczestniczących, czy to w prawyborach, czy w debacie, musiałyby one zawierać elementy agitacji wyborczej, co w świetle regulacji art. 108 § 2 KodeksWyb, jest zabronione wobec uczniów (stanowisko Państwowej Komisji Wyborczej z 30.7.2018 r., ZKF-624-38/18).

Jednak także ta dozwolona działalność edukacyjna bywa wykorzystywana do ukrytego, niejednoznacznego, ale jednak „przemycania” treści o charakterze agitacyjnym. Jest to tym bardziej niewłaściwe, że prowadząc zajęcia kształtujące postawy społeczne – szczególnie jeśli ma to miejsce w odniesieniu do młodych ludzi – ważne jest przestrzeganie nie tylko przepisów prawa, ale także wysokich standardów etycznych i moralnych (zob. T. Gąsior, G. Gąsior, Organizacja wyborów samorządowych – wybrane zagadnienia, Warszawa 2018, s. 68).

Dopuszczalne jest natomiast zorganizowanie na terenie szkoły debat kandydatów uczestniczących w wyborach pod warunkiem, że będą się one odbywały po zajęciach lekcyjnych, nie będą w nich uczestniczyli uczniowie i nie będą one zakłócały normalnego funkcjonowania szkoły (pismo Krajowego Biura Wyborczego z 3.8.2018 r., ZKF-624-42/18, niepubl.).

Analizując kwestię zakazu prowadzenia agitacji wyborczej na terenie szkół wobec uczniów należy zwrócić uwagę także na to, że w ciągu 24 godzin przed dniem wyborów, aż do zakończenia głosowania, tj. w czasie „ciszy wyborczej” generalnie zakazane jest prowadzenie agitacji wyborczej. Dodatkowo, jeżeli w budynku szkoły utworzony został lokal wyborczy, bezwarunkowy zakaz prowadzenia agitacji wyborczej na terenie tego budynku w czasie trwania „ciszy wyborczej”, w samym dniu głosowania, aż do momentu zakończenia prac komisji i zamknięcia lokali wyborczych, wynika z art. 107 § 2 KodeksWyb.

Ważne wydaje się także to, że w ocenie Państwowej Komisji Wyborczej zakaz prowadzenia agitacji wyborczej na terenie szkół wobec uczniów oznacza, że tym bardziej niedozwolone jest prowadzenie agitacji wyborczej na terenie przedszkoli wobec dzieci (stanowiska Państwowej Komisji Wyborczej z 22.10.2014 r., ZPOW-756-30/14; z 18.3.2015 r., ZPOW-603-96/15, niepubl.).

W związku jednak z tym, że zgodnie z art. 494 § 1 i 2 i art. 498 w związku z art. 516 KodeksWyb prowadzenie agitacji wyborczej na terenie szkół wobec uczniów, na terenie zakładów pracy w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie, w lokalu wyborczym lub na terenie budynku, w którym lokal ten się znajduje, a także w okresie „ciszy wyborczej” stanowią wykroczenia zagrożone karą grzywny, do podjęcia decyzji w konkretnych przypadkach i ustalenia czy rzeczywiście doszło w nich do naruszenia prawa właściwe są organy ścigania i sądy (pisma Krajowego Biura Wyborczego z 3.8.2018 r., ZKF-624-42/18 i z 5.9.2018 r., ZKF-624-69/18, z 21.5.2019 r., ZKF-623-33/19, niepubl.).