Rola wójta w przedmiocie gospodarki wodnej
Sprawy załatwiane w formie decyzji administracyjnej
Wyznaczanie części nieruchomości umożliwiających dostęp do wód – art. 233 ust. 2 PrWod
W myśl powołanej regulacji właściciel nieruchomości przyległej do wód objętych powszechnym korzystaniem jest obowiązany zapewnić dostęp do wód w sposób umożliwiający to korzystanie – części nieruchomości umożliwiające dostęp do wód wyznacza wójt, burmistrz lub prezydent miasta, w drodze decyzji. Właścicielowi nieruchomości przysługuje odszkodowanie z budżetu gminy, na warunkach określonych w art. 469 PrWod (art. 233 ust. 3 PrWod).
Każdemu przysługuje prawo do powszechnego korzystania z publicznych śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych oraz z wód morza terytorialnego, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej (art. 32 ust. 1 PrWod).
Zmiana stanu wody na gruncie – art. 234 ust. 3 PrWod i art. 235 ust. 2 PrWod
Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności (art. 234 ust. 3 PrWod). Postępowanie to zostało szczegółowo omówione w procedurze dotyczącej decyzji w sprawie naruszenia stosunków wodnych.
Właściciele gruntów mogą, w drodze pisemnej ugody, ustalić zmiany stanu wody na gruntach, jeżeli zmiany te nie wpłyną szkodliwie na inne nieruchomości lub na gospodarkę wodną, przy czym ugoda nie może dotyczyć wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi (art. 235 ust. 1 PrWod). Ugodę wykonuje się po jej zatwierdzeniu, w drodze decyzji, przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 235 ust. 2 PrWod).
Opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej – art. 272 ust. 24 PrWod i art. 273 ust. 6 PrWod
Wysokość opłaty za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej na skutek wykonywania na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m2 robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem mających wpływ na zmniejszenie tej retencji przez wyłączenie więcej niż 70% powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej ustala się jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, wyrażonej w m2 wielkości utraconej powierzchni biologicznie czynnej oraz czasu wyrażonego w latach (art. 272 ust. 8 PrWod). W myśl art. 272 ust. 22 PrWod wysokość tej opłaty ustala wójt, burmistrz lub prezydent miasta oraz przekazuje podmiotom obowiązanym do ponoszenia opłat za usługi wodne, w formie informacji, zawierającej także sposób obliczenia tej opłaty.
Jeżeli podmiot obowiązany do ponoszenia opłaty za usługi wodne zaniechał wykonania obowiązku zapłaty, wójt, burmistrz lub prezydent miasta określa wysokość opłaty w drodze decyzji (art. 272 ust. 24 PrWod). Decyzja tego organu wydawana jest również w przypadku nieuznania reklamacji (art. 273 ust. 6 PrWod). Od tej decyzji nie przysługuje odwołanie, tylko skarga do sądu administracyjnego (art. 273 ust. 8 PrWod).
Reklamację składa się do właściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia otrzymania informacji z art. 272 ust. 22 PrWod (art. 273 ust. 2 PrWod).
Obowiązki sprawozdawcze
Wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast oraz inne wskazane podmioty, w zakresie swojej właściwości, sporządzają roczne sprawozdania z realizacji działań zawartych w planach gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, planach zarządzania ryzykiem powodziowym, programie ochrony wód morskich, za rok poprzedni i przekazują te sprawozdania ministrowi właściwemu do spraw gospodarki wodnej w terminie do dnia 28 lutego roku następnego (art. 328 ust. 1 i 2 PrWod).
W myśl art. 89 ust. 1 PrWod gminy przedkładają Państwowemu Gospodarstwu Wodnego Wody Polskie (PGW WP) corocznie, nie później niż do dnia 28 lutego, sprawozdania z realizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych za rok ubiegły, m.in. zawierające informacje o stanie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej, oczyszczalnie ścieków komunalnych oraz indywidualne systemy oczyszczania ścieków. W przypadku gdy gmina nie przekaże tego w terminie, PGW WP wzywają gminę do jego przekazania w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania, jednocześnie informując gminę o sankcji za naruszenie tego obowiązku (art. 89 ust. 1a PrWod). Większość gmin spełnia swój obowiązek po ustawowym terminie albo o nim zapomina (Art. 89 PrWod Filipek/Michalski/Soberski 2022, wyd. 1/Krzysztof Filipek).
Na potrzeby aktualizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych właściwa gmina, na której obszarze została wyznaczona aglomeracja, przekazuje PGW WP na ich wniosek, w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku, wypełnione ankiety (art. 96a ust. 1 PrWod).
W przedstawionych wypadkach ustawodawca posłużył się pojęciem gminy, a nie organu.
Zgodnie z art. 472a ust. 1 pkt 1 i 3 PrWod administracyjnej karze pieniężnej podlega, kto wbrew przepisowi art. 89 ust. 1a PrWod nie przekazuje PGW WP sprawozdania z realizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania, o którym mowa w art. 89 ust. 1a PrWod oraz wbrew przepisowi art. 96a ust. 2 PrWod nie przekazuje PGW WP ankiety na potrzeby aktualizacji krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania, o którym mowa w art. 96a ust. 2 PrWod.
Kąpieliska
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta prowadzi i aktualizuje ewidencję kąpielisk oraz ewidencję miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli (art. 38 ust. 1 i art. 40 ust. 1 PrWod). Ponadto organ ten uczestniczy w procedurze określenia wykazu kąpielisk zgodnie z regulacją art. 37 PrWod oraz przyjmuje zgłoszenie w sprawie utworzenia miejsca okazjonalnie wykorzystywanego do kąpieli (art. 39 ust. 2 PrWod). Prowadzenie powyższych ewidencji oraz przekazywanie informacji w nich zawartych jest zadaniem z zakresu administracji rządowej (art. 38 ust. 7 PrWod i art. 40 ust. 7 PrWod).
Aglomeracje
Organ wykonawczy gminy co 2 lata dokonuje przeglądu obszarów i granic aglomeracji i w razie potrzeby informuje radę gminy o konieczności zmiany obszarów i granic aglomeracji (art. 92 PrWod). Odnosi się to do aglomeracji o równoważnej liczbie mieszkańców co najmniej 2000, które wyznacza rada gminy w drodze uchwały będącej aktem prawa miejscowego (art. 86 ust. 1 PrWod, art. 87 ust. 1 PrWod). Definicje aglomeracji i „równoważnej liczby mieszkańców” zawarte są w art. 86 ust. 3 pkt 1 i 2 PrWod.
Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne
Projekty planu ogólnego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego wymagają uzgodnienia z PGW WP w zakresie dotyczącym zabudowy i zagospodarowania terenu położonego na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią (art. 166 ust. 2 PrWod). Procedura w tym zakresie z udziałem wójta, burmistrza albo prezydenta miasta uregulowana jest w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (m.in. art. 17 pkt 6 lit. „b” tiret jedenaste, art. 53 ust. 4 pkt 11).
Rewitalizacja
Projekt gminnego programu rewitalizacji wymaga uzgodnienia z PGW WP w zakresie dotyczącym zabudowy i zagospodarowania terenu położonego na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią (art. 166 ust. 2 pkt 6 PrWod).
Zgodnie z art. 17 ust. 2 pkt 4 lit. b ustawy o rewitalizacji (tiret szóste) wójt, burmistrz albo prezydent miasta, po podjęciu przez radę gminy uchwały o przystąpieniu do sporządzenia gminnego programu rewitalizacji, przeprowadza konsultacje społeczne projektu tego gminnego programu i w przypadku, gdy jest to uzasadnione specyfiką obszaru rewitalizacji, występuje o zaopiniowanie tego projektu przez właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej PGW WP – w zakresie zagospodarowania obszarów szczególnego zagrożenia powodzią.
Odpowiedzialność materialna za szkodę pracownika zatrudnionego w jednostce finansów publicznych
W ocenie autora odpowiedzi, pracodawca powinien dochodzić od pracownika pokrycia szkody w w granicach wynikających z przepisów Kodeksu pracy (dalej: KP).
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według regulacji art. 115-122 KP. W przypadku winy nieumyślnej pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę (ale z ograniczeniem kwoty trzech jego wynagrodzeń miesięcznych) do i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Jeżeli natomiast pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.
Przy winie nieumyślnej pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda (art. 115 KP). Inaczej niż szkodzie z winy umyślnej lub w mieniu powierzonym występuje tu więc ograniczenie do straty (uszczuplenia majątku, obciążenia wprost kosztem), z wyłączeniem utraconych korzyści. Mamy zatem zasadniczo do czynienia ze stratą, czyli pewną – bardzo potocznie to określając – luką w majątku pracodawcy, którą należy zapełnić. Koszt poniesiony przez jednostkę finansów publicznych z tym związany jest wynikiem nieprawidłowości w działaniach pracownika (nieprawidłowości w realizacji przez niego zobowiązania), stąd należy przyjąć za trafny pogląd, że jednostka finansów publicznych, dbając o środki publiczne powinna dochodzić tej należności. Oczywiście w pełni znajdą zastosowanie zasady odpowiedzialności uregulowane w Kodeksie pracy, co związane jest m.in. z wyłączeniem odpowiedzialności w zakresie działania w granicach dopuszczalnego ryzyka.
Postępowanie spółki gminnej w przypadku niedostępności KSeF lub awarii systemu
Sposób działania będzie różnił się w zależności od tego czy KSef będzie niedostępny, przez co rozumieć należy sytuację, w której minister właściwy do spraw finansów publicznych zamieści w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego ministra informację dotyczącą okresu trwania niedostępności Krajowego Systemu e-Faktur, czy też nastąpi awaria systemu.
W tym pierwszym przypadku, po myśli art. 106nh ust. 1 ustawy o VAT, podatnik będzie miał obowiązek wystawienia faktury w postaci elektronicznej zgodnie ze wzorem udostępnionym, a następnie będzie musiał ją przesłać do Krajowego Systemu e-Faktur w celu przydzielenia numeru identyfikującego fakturę w Krajowym Systemie e-Faktur, nie później niż w następnym dniu roboczym po dniu zakończenia okresu trwania niedostępności Krajowego Systemu e-Faktur.
Jeżeli natomiast nastąpi awaria Krajowego Systemu e-Faktur podatnik będzie musiał przesłać fakturę do KSeF w terminie 7 dni roboczych od dnia zakończenia awarii wskazanego w komunikacie o zakończeniu tej awarii (art. 106nf ust. 4 ustawy o VAT).
Prawo do świadczeń rodzinnych z zastosowaniem przepisów specustawy ukraińskiej
Spełnienie ustawowych przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego skutkuje koniecznością wydania decyzji przyznającej świadczenie pielęgnacyjne, przy czym w toku realizacji świadczenia i w kontekście wyjazdów za granicę – organ zobligowany jest do stosowania przepisów o wstrzymaniu realizacji świadczenia, czyli art. 26 ust. 3g ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: PomocUkrainaU).
Jak stanowi przepis art. 26 ust. 1 pkt 1 PomocUkrainaU, obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 PomocUkrainaU, przysługuje prawo do świadczeń rodzinnych (a zatem i świadczenia pielęgnacyjnego – patrz art. 2 pkt 2 PomocUkrainaU, o których mowa w ustawie o świadczeniach rodzinnych, jeżeli zamieszkuje z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – odpowiednio na zasadach i w trybie określonych w tych przepisach, z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”.
Zważyć jednak należy, w odniesieniu do opisanego w zapytaniu stanu faktycznego, że zgodnie z przepisem art. 26 ust. 3g PomocUkrainaU wypłata świadczeń, o których mowa w 26 ust. 1 pkt 1 PomocUkrainaU podlega wstrzymaniu, jeżeli otrzymujący te świadczenia obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 PomocUkrainaU, lub dziecko, na które przysługuje świadczenie, wyjedzie z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przy czym zgodnie z przepisem art. 26 ust. 3h PomocUkrainaU w przypadku gdy osoba, o której mowa w art. 26 ust. 3g PomocUkrainaU, wjedzie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, świadczenia wypłaca się od miesiąca, w którym wstrzymano ich wypłatę, o ile są spełnione warunki uprawniające do tych świadczeń. Oczywiście w takim przypadku organ właściwy w rozumieniu przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych jest obowiązany do weryfikacji dalszego prawa do świadczenia, o którym mowa w art. 26 ust. 1 pkt 1 PomocUkrainaU, w szczególności na podstawie danych dostępnych z rejestrów publicznych, w tym z rejestru, o którym mowa w art. 3 ust. 3 PomocUkrainaU, i z rejestru PESEL.
Zarządzanie kryzysowe w mieście wspieranym przez sztuczną inteligencję
Rola sztucznej inteligencji w zarządzaniu kryzysowym
Sztuczna inteligencja w zarządzaniu kryzysowym może wspierać samorządy w wielu wymiarach. W sferze prewencyjnej pozwala na modelowanie ryzyka, m.in.:
1) przewidywanie powodzi,
2) pożarów,
3) zanieczyszczeń powietrza czy
4) przeciążeń sieci transportowych.
Systemy analizy danych satelitarnych i meteorologicznych z wykorzystaniem uczenia głębokiego są już w stanie z dużą dokładnością przewidzieć obszary zagrożenia. W fazie reagowania AI pomaga w koordynacji służb – na przykład przez dynamiczne planowanie tras dojazdu pojazdów ratunkowych w oparciu o dane o ruchu drogowym czy automatyczną priorytetyzację zgłoszeń w centrach kryzysowych. Algorytmy rozpoznawania obrazu mogą z kolei wspomagać m.in.:
1) identyfikację ofiar katastrof czy
2) analizować obrazy z dronów w poszukiwaniu ognisk pożaru.
Wreszcie, w fazie odbudowy, AI wspomaga:
1) analizę szkód,
2) ocenę skuteczności podjętych działań oraz
3) planowanie działań naprawczych.
Granice odpowiedzialności człowieka
Wraz z postępującą automatyzacją i cyfryzacją procesów kryzysowych pojawia się pytanie o granice odpowiedzialności człowieka za działania maszyn. W tradycyjnym modelu zarządzania kryzysowego, odpowiedzialność za decyzje spoczywała na organach administracji publicznej – prezydencie miasta, wojewodzie, służbach i inspekcjach. Obecnie, gdy część decyzji podejmowana jest automatycznie, np. przez systemy predykcyjne lub autonomiczne mechanizmy reagowania, linia odpowiedzialności ulega rozmyciu. Miasto, zlecając dostawcy technologii wdrożenie takiego systemu, nie traci bowiem swojej roli administratora i decydenta, lecz wchodzi w złożoną relację prawno-technologiczną, w której uczestniczy wielu aktorów: producent oprogramowania, operator danych, użytkownik końcowy (urzędnik) i – pośrednio – obywatel, którego dane system przetwarza.
Podstawy prawne w Polsce
W polskiej i europejskiej przestrzeni prawnej stosowanie sztucznej inteligencji w systemach zarządzania kryzysowego podlega równoczesnemu działaniu kilku reżimów prawnych. Na poziomie krajowym podstawowe znaczenie ma ustawa o zarządzaniu kryzysowym, która określa zadania organów administracji publicznej w zakresie zapobiegania, reagowania i usuwania skutków zagrożeń. Zgodnie z art. 2 ZarządKryzysU, zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej. Choć ustawa nie odnosi się wprost do systemów sztucznej inteligencji, jej konstrukcja zakłada, że organ publiczny nie może całkowicie scedować odpowiedzialności za działania kryzysowe na podmiot prywatny lub algorytm (lub podmiot odpowiedzialny za ten algorytm). Należy bowiem pamiętać, że omawiany rodzaj odpowiedzialności ma charakter administracyjnoprawny.
AI Act – systemy wysokiego ryzyka
Warto przy tym zauważyć, że AI w zarządzaniu kryzysowym może zostać uznana za system wysokiego ryzyka w rozumieniu unijnego AI Act, przyjętego w 2024 r. Zgodnie z załącznikiem nr III do tego aktu, za systemy wysokiego ryzyka uważa się m.in. rozwiązania stosowane w zarządzaniu infrastrukturą krytyczną (pkt 2) oraz w działaniach mających wpływ na szeroko pojęte bezpieczeństwo publiczne (zob. np. pkt 5a czy 5d). Nadto, za systemy wysokiego ryzyka, AI Act uznaje systemy służące do zarządzania migracją, azylem czy kontrolą graniczną (pkt 7). W praktyce oznacza to, że miasto wdrażające system predykcyjny lub decyzyjny w zarządzaniu kryzysowym musi, bardzo często, spełnić szereg wymogów:
1) zapewnić nadzór człowieka nad procesem decyzyjnym,
2) przeprowadzić ocenę zgodności systemu,
3) dokumentować dane treningowe i weryfikować ich jakość, a także
4) zapewnić możliwość wyjaśnienia decyzji algorytmu.
AI Act wprowadza też obowiązek przejrzystości wobec obywateli – jeśli decyzje lub rekomendacje AI wpływają na ich sytuację prawną, mają prawo wiedzieć, że są rezultatem analizy algorytmicznej.
Ochrona danych osobowych i RODO
Nie sposób przy tym pominąć regulacji RODO, które w sposób bezpośredni dotyczy większości systemów zarządzania kryzysowego opartych na danych osobowych. Dane o lokalizacji mieszkańców, nagrania z kamer miejskich, zgłoszenia alarmowe, dane telemetryczne z sieci energetycznych czy komunikacyjnych – wszystkie te informacje mogą stanowić dane osobowe w rozumieniu art. 4 pkt 1 RODO. Miasto, jako administrator, musi więc posiadać odpowiednią podstawę prawną przetwarzania, najczęściej wynikającą z art. 6 ust. 1 lit. c lub e – czyli z obowiązku prawnego ciążącego na organie lub wykonywania zadania realizowanego w interesie publicznym. W sytuacjach kryzysowych możliwe jest również zastosowanie art. 9 ust. 2 lit. g lub h RODO, które dopuszczają przetwarzanie danych szczególnych kategorii (np. zdrowotnych) w celach związanych z bezpieczeństwem publicznym lub ochroną życia ludzkiego. W każdym jednak przypadku konieczne jest zachowanie zasad minimalizacji, celowości i proporcjonalności, a w fazie projektowania systemu – przeprowadzenie oceny skutków dla ochrony danych (DPIA) zgodnie z art. 35. Należy też pamiętać, że organ, analizując podstawę prawną przetwarzania przez siebie danych osobowych, musi działać w granicach swoich kompetencji w zarządzaniu kryzysowym, które wyznacza prawo krajowe. Samo bowiem powołanie się na art. 6 czy art. 9 ust. 2 RODO jest niewystarczające w celu określenia pełnej podstawy prawnej przetwarzania.
Zależności z ustawami o ochronie ludności i cyberbezpieczeństwie
W kontekście polskiego porządku prawnego zastosowanie mają również przepisy ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej oraz ustawy o obronie Ojczyzny, które przewidują zasady odpowiedzialności organów administracji za zapewnienie ciągłości funkcjonowania infrastruktury krytycznej. Jeżeli system AI stanowi element takiej infrastruktury (np. zarządza siecią energetyczną, wodociągową czy komunikacyjną), jego wdrożenie i utrzymanie wiąże się z obowiązkami wynikającymi z dyrektywy NIS 2 oraz ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa. Oznacza to, że miasto musi zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa informatycznego, mieć opracowane procedury reagowania na incydenty oraz podlegać audytom bezpieczeństwa. Niewykonanie tych obowiązków może prowadzić do odpowiedzialności administracyjnej lub finansowej, niezależnie od skutków samego zdarzenia kryzysowego.
Zamówienia publiczne i odpowiedzialność dostawcy technologii
Nie bez znaczenia pozostaje również relacja pomiędzy systemem AI a prawem zamówień publicznych. Wdrożenie takiego rozwiązania wymaga zawarcia umowy z dostawcą technologii, który staje się wykonawcą w rozumieniu art. 7 pkt 30 PrZamPubl. Odpowiednie uregulowanie w umowie kwestii odpowiedzialności za błędy systemu, naruszenia ochrony danych czy nieprawidłowości w działaniu oprogramowania jest kluczowe, ponieważ w razie awarii czy błędnej decyzji algorytmu to miasto – jako zamawiający i administrator systemu – ponosi odpowiedzialność wobec obywateli. Dostawca odpowiada natomiast w sferze kontraktowej (przed gminą jako stroną umowy). W praktyce oznacza to konieczność stosowania tzw. klauzul due diligence, zapewnienia audytowalności kodu i możliwości ingerencji w algorytm przez zamawiającego. Innymi słowy, w szeroko pojętym interesie gminy i jej mieszkańców jest to, aby w umowie o dostarczenie omawianego systemu, przewidziane była możliwość przeprowadzenia przez zamawiającego wszelkich audytów i kontroli treści kodu i działania systemu.
Odpowiedzialność prawna i granice nadzoru człowieka
Odpowiedzialność prawna za skutki decyzji lub rekomendacji systemu sztucznej inteligencji w zarządzaniu kryzysowym jest więc wielowarstwowa. W płaszczyźnie administracyjnej zasadą pozostaje, że podmiot publiczny nie może uchylać się od odpowiedzialności, tłumacząc się decyzją algorytmu. Artykuł 7 Konstytucji RP nakazuje bowiem organom władzy publicznej działać na podstawie i w granicach prawa, co oznacza, że każda decyzja, także wsparta technologicznie, musi mieć podstawę normatywną i być przypisana do konkretnego organu. W sferze cywilnej zastosowanie znajdą przepisy o odpowiedzialności deliktowej (art. 415 KC i nast.), a w razie szkody wyrządzonej przez wadliwy produkt – reżim odpowiedzialności za produkt niebezpieczny (art. 449¹ KC i dyrektywa 85/374/EWG). Jeśli błędne działanie algorytmu wynikało z wady projektowej lub braku należytego nadzoru nad systemem, możliwa jest także odpowiedzialność karna osób, które dopuściły do narażenia życia lub zdrowia ludzi (art. 160 KK).
W tym kontekście coraz większego znaczenia nabiera pojęcie tzw. human in the loop – człowieka pozostającego w procesie decyzyjnym jako ostateczny kontroler. AI Act wprost wymaga, aby systemy wysokiego ryzyka pozostawały pod nadzorem człowieka zdolnego do interwencji (art. 14 AIAct). W praktyce oznacza to, że urzędnik lub operator systemu musi posiadać odpowiednie kompetencje, by zrozumieć działanie algorytmu i być w stanie go wstrzymać lub zmodyfikować jego decyzję. Niewłaściwe przeszkolenie personelu może więc skutkować nie tylko błędami operacyjnymi, ale i odpowiedzialnością służbową za zaniechanie należytego nadzoru.
Z punktu widzenia obywatela kluczowe znaczenie ma zachowanie przejrzystości działań podejmowanych z udziałem sztucznej inteligencji (unikanie efektu tzw. czarnej skrzynki).
W sytuacjach kryzysowych komunikacja z mieszkańcami musi być jasna i zrozumiała – niezależnie od tego, czy rekomendacje pochodzą od człowieka, czy od algorytmu.
Prawo do informacji publicznej, wynikające z art. 61 Konstytucji RP i ustawy o dostępie do informacji publicznej, obejmuje również prawo do wiedzy o zasadach funkcjonowania systemów podejmujących decyzje mające wpływ na bezpieczeństwo mieszkańców. Ukrywanie szczegółów działania algorytmu pod pretekstem tajemnicy przedsiębiorstwa może prowadzić do konfliktu między zasadą transparentności administracji a ochroną interesów gospodarczych dostawcy technologii.
Podsumowanie
Zarządzanie kryzysowe oparte na sztucznej inteligencji niesie zatem ze sobą zarówno ogromne możliwości, jak i istotne ryzyka. Z jednej strony pozwala na błyskawiczne reagowanie, optymalizację zasobów i przewidywanie zagrożeń, z drugiej – stawia przed administracją publiczną wyzwanie odpowiedzialności i kontroli nad technologią, której działania nie zawsze są w pełni zrozumiałe. Współczesne prawo, mimo coraz liczniejszych regulacji, wciąż nie daje jednoznacznych odpowiedzi na pytanie, kto ponosi odpowiedzialność za skutki decyzji podjętej przez algorytm (nadzieję w tym zakresie budzi planowana AI Liability Directive). Wydaje się jednak, że niezależnie od stopnia automatyzacji, to człowiek – reprezentujący organ publiczny – pozostaje ostatnim gwarantem legalności i proporcjonalności działań.
W tym sensie wdrażanie sztucznej inteligencji w zarządzaniu kryzysowym powinno być traktowane nie jako techniczne ulepszenie, ale jako proces prawno-organizacyjny wymagający jasnego określenia ról, procedur i granic odpowiedzialności. Miasta, które chcą korzystać z potencjału technologii, muszą budować własne kompetencje w zakresie audytu algorytmicznego, nadzoru nad danymi i oceny ryzyka prawnego. Sztuczna inteligencja może być potężnym narzędziem w służbie bezpieczeństwa publicznego, ale tylko wtedy, gdy pozostaje w służbie prawa – a nie ponad nim.
Budowa toru typu „pumptrack”
Uwarunkowania systemowe dają podstawy do wniosku, że budowa toru typu „pumptrack” winna podlegać trybowi pozwolenia na budowę.
W ocenie prawnej należy mieć na uwadze, że przepisy art. 29 ustawy Prawo budowlane (dalej: PrBud) określają zamknięty katalog przypadków kwalifikowanych do trybu tzw. zgłoszenia wykonywania robót.
Nie można jednak zaliczyć do tej kategorii obiektu typu „pumptrack” (obiektu o przeznaczeniu sportowym), jakkolwiek trudno to wywnioskować z konstrukcji ww. przepisu.
Na uwagę zasługują również m.in. art. 3 pkt 3 i pkt 4 lit. c PrBud:
„3) budowli – należy przez to rozumieć każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury, jak: obiekty liniowe, (…) sieci uzbrojenia terenu, budowle sportowe, (…);
4) obiekcie małej architektury – należy przez to rozumieć niewielkie obiekty, a w szczególności:
(…)
c) użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku (…)”.
W ocenie prawnej kluczowe znaczenie ma orzecznictwo sądowe, w którym powołano się na ww. przepisy. Przykładowo w wyroku NSA z 30.5.2022 r. (II OSK 1570/19, Legalis) stwierdzono m.in., że:
„W ocenie sądu pierwszej instancji słusznie PINB uznał, że do budowy objętych postępowaniem obiektów wymagane było uzyskanie pozwolenia na budowę. Stanowią one bowiem budowlę w rozumieniu art. 3 pkt 3 uPb.
Sąd pierwszej instancji trafnie odmówił wznoszonym na podstawie w/w zgłoszenia torom do «pumptracku» charakteru obiektu małej architektury, w rozumieniu art. 3 pkt 4 lit. c uPb. Zgodnie z cyt. przepisem pod pojęciem obiektu małej architektury rozumieć należy «niewielkie obiekty, a w szczególności… użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki». (…) Chybione jest argumentowanie strony skarżącej kasacyjnie, eksponujących przeznaczenie torów «pumtracku» do celów rekreacji codziennej, nadto że wielkość tych obiektów jest nieduża w kontekście przestrzennym całego zamierzenia inwestycyjnego inwestora, a co z kolei ma wykluczać kwantyfikowanie tychże torów jako budowli sportowych. (…) Sąd Naczelny w tym składzie podziela zaprezentowaną w zaskarżonym wyroku kwalifikację przedmiotowych torów, jako nie spełniających pojęcia obiektów małej architektury, skoro nie są to niewielkie obiekty, choćby służyły możliwości odbywania rekreacji codziennej. Charakter takich obiektów wskazuje, że służą one jeździe jednośladem (zwykle rowerem, deskorolką, hulajnogą), umożliwiając jazdę dynamiczną, szybką, pozwalając na rywalizację mającą cechy rywalizacji sportowej (szybkościowej), a jak wynika z powszechnie dostępnych informacji, ich wyprofilowana konstrukcja ma umożliwiać rozpędzanie się i utrzymywaniu prędkości bez konieczności np. pedałowania. (…)”.
Z powyższego należy zatem wnioskować, że budowa toru typu „pumptrack” winna podlegać trybowi pozwolenia na budowę.
Planowane zmiany w rozporządzeniu w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych
Maksymalny limit wynagrodzenia dla osób zatrudnionych na podstawie wyboru to 21 674,91 zł
Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 2 lit. a projektu ustawy budżetowej na rok 2026 ustalono kwotę bazową dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe w wysokości 1935,26 zł. Projekt ustawy budżetowej na rok 2026 zakłada podwyższenie o 3% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (dotychczasowa kwota bazowa wynosi 1878,89 zł), to oznacza, że wzrośnie limit maksymalnego wynagrodzenia dla osób zatrudnionych na podstawie wyboru do kwoty 21 674,91 zł.
Podwyższenie kwoty minimalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego pracowników samorządowych
Projekt rozporządzenia ma także na celu podwyższenie kwot minimalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Podwyższenie kwot minimalnego wynagrodzenia zasadniczego w ocenie resortu pracy uatrakcyjni możliwość zatrudnienia w jednostkach samorządowych, gdyż obecne stawki nie są konkurencyjne. Mimo samodzielnego kształtowania wynagrodzeń w regulaminach wynagradzania przez pracodawców samorządowych, pracownicy samorządowi zgłaszają potrzebę poprawienia ich sytuacji płacowej, podwyższenia kwot we wszystkich kategoriach zaszeregowania, ponieważ obowiązujące stawki są mało atrakcyjne dla pracowników poszukujących pracy i nie są konkurencyjne w porównaniu z innymi jednostkami spoza sfery samorządowej, co jest podkreślane przez stronę samorządową reprezentowaną w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W związku z tym należy dokonać zmian w rozporządzeniu Rady Ministrów z 25.10.2021 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych we wskazanym zakresie.
Projekt rozporządzenia przewiduje podwyższenie kwot maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Powyższe kwoty zostały ustalone w taki sposób, aby łącznie z dodatkiem specjalnym nie przekroczyły wysokości 21 674,91 zł, czyli zgodnie z art. 37 ust. 3 PracSamU 11,2-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe.
Kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe to 1 935,26 zł
Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 2 lit. a projektu ustawy budżetowej na rok 2026 ustalona została kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe w wysokości 1 935,26 zł. Analizowany projekt zakłada wzrost maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru w relacji do obowiązujących kwot co do zasady o ok. 3%. Projekt rozporządzenia przewiduje również podwyższenie kwot maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie powołania oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego określonych w załączniku nr 2 do rozporządzenia. Wraz z dokonaniem zmian wysokości wynagrodzenia dla pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru konieczne jest dokonanie zmian w wysokości wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na podstawie powołania.
Określone w projekcie rozporządzenia maksymalne poziomy wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku funkcyjnego pracowników zatrudnionych na podstawie powołania są ustalone odpowiednio w relacji do maksymalnych poziomów wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku funkcyjnego pracowników zatrudnionych na podstawie wyboru i ich wzrost także co do zasady wynosi ok. 3%.
Projekt rozporządzenia przewiduje także podwyższenie kwot minimalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę określonego w załączniku nr 3 do rozporządzenia.
Kwota minimalnego wynagrodzenia zasadniczego w I kategorii zaszeregowania to 4806 zł
W projekcie rozporządzenia zaproponowana została kwota minimalnego wynagrodzenia zasadniczego w I kategorii zaszeregowania w wysokości 4806 zł, co jest równe kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę, jakie będzie obowiązywać od 1.1.2026 r. Wzrost kwot minimalnego wynagrodzenia zasadniczego we wszystkich kategoriach wynosi ok. 3%, tyle ile będzie wynosić przewidywany w projekcie ustawy budżetowej średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej (103,0 %) w 2026 r.
Propozycja przewiduje, że kwoty maksymalnego poziomu wynagrodzenia zasadniczego oraz maksymalnego poziomu dodatku funkcyjnego określone w załącznikach nr 1 i 2 do projektowanego rozporządzenia, będą miały zastosowanie do wynagrodzeń oraz dodatków należnych od 1.1.2026 r. Projekt przywiduje także, że kwoty minimalnego miesięcznego poziomu wynagrodzenia zasadniczego określone w I. Tabeli w załączniku nr 3 do zmienianego rozporządzenia w brzmieniu nadanym projektowanym rozporządzeniem będą miały zastosowanie do wynagrodzeń należnych od 1.1.2026 r.
Rozporządzenie ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Nowe progi unijne i średni kurs euro w stosunku do złotego w zamówieniach publicznych od 1.1.2026 r.
Na podstawie tych unijnych regulacji Prezes UZP zgodnie z art. 3 ust. 2 PrZamPubl informuje o aktualnych progach unijnych, ich równowartości w złotych oraz o równowartości w złotych kwot wyrażonych w ustawie w euro, a także o średnim kursie euro w stosunku do złotego, stanowiącym podstawę przeliczania wartości zamówień lub konkursów. Dokonuje tego w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” oraz na stronie internetowej UZP.
Komisja Europejska wydała dwa rozporządzenia aktualizujące wysokość progów unijnych od 1.1.2026 r., a mianowicie:
- rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2025/2152 z 22.10.2025 r. zmieniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE w odniesieniu do progów mających zastosowanie do zamówień publicznych na dostawy, usługi i roboty budowlane oraz konkursów na lata 2026–2027 (Dz. Urz. UE L 2025/2152 z 23.10.2025 r.),
- rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2025/2150 z 22.10.2025 r. zmieniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE w odniesieniu do progów mających zastosowanie do zamówień na dostawy, usługi i roboty budowlane oraz konkursów na lata 2026–2027 (Dz. Urz. UE L 2025/2150 z 23.10.2025 r.).
W związku z powyższymi rozporządzeniami Komisji na poziomie polskim (krajowym) zostanie opublikowane w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski, na podstawie art. 3 ust. 3 PrZamPubl, obwieszczenie Prezesa UZP w sprawie aktualnych progów unijnych, ich równowartości w złotych, równowartości w złotych kwot wyrażonych w euro oraz średniego kursu złotego w stosunku do euro stanowiącego podstawę przeliczania wartości zamówień publicznych lub konkursów.
Progi unijne od 1.1.2026 r. ustalone na podstawie przepisów europejskich w porównaniu z progami obowiązującymi do 31.12.2025 r. przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Progi unijne od 1.1.2026 r. w porównaniu z progami unijnymi obowiązującymi do 31.12.2025 r.
| Rodzaj zamówienia | Progi unijne do 31.12.2025 r. | Progi unijne od 1.1.2026 r. |
| Zamówienia klasyczne | ||
| Dostawy/usługi | 143 000 euro/221 000 euro | 140 000 euro/216 000 euro |
| Usługi społeczne | 750 000 euro | 750 000 euro |
| Roboty budowlane | 5 538 000 euro | 5 404 000 euro |
| Zamówienia sektorowe | ||
| Dostawy/usługi | 443 000 euro | 432 000 euro |
| Usługi społeczne | 1 000 000 euro | 1 000 000 euro |
| Roboty budowlane | 5 538 000 euro | 5 404 000 euro |
Ponadto został opublikowany Komunikat Komisji w sprawie równowartości progów określonych w dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/23/UE, 2014/24/UE i 2014/25/UE na lata 2026–2027 (Dz.Urz. UE C/2025/5732 z 23.10.2025 r.). Wynika z niego, że od 1.1.2026 r. średni kurs euro w stosunku do złotego, stanowiący podstawę przeliczania wartości zamówień i konkursów, wynosi 4,31 zł. Taki też kurs znajdzie się więc w obwieszczeniu Prezesa UZP wydawanym na podstawie art. 3 ust. 3 PrZamPubl.
Równowartość w walutach krajowych innych niż euro progów określonych w dyrektywach 2014/23/UE, 2014/24/UE i 2014/25/UE na lata 2026–2027 przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Równowartość w złotych polskich progów unijnych określonych w euro od 1.1.2026 r.
| Próg unijny w euro | Równowartość progu unijnego w złotych |
| 140 000 | 603 400 |
| 216 000 | 930 960 |
| 432 000 | 1 861 920 |
| 750 000 | 3 232 500 |
| 1 000 000 | 4 310 000 |
| 5 404 000 | 23 291 240 |
Sytuacja kryzysowa na skalę masową w rozumieniu art. 48b ustawy o pomocy społecznej
Ustawodawca nie definiuje w przepisach ustawy o pomocy społecznej (dalej: PomSpołU) pojęcia sytuacji kryzysowej występującej na skalę masową. Tym samym należy ten termin uznać za zwrot niedookreślony, który pozwala jednostkom pomocy społecznej zastosować regulację art. 48b PomSpołU do różnych zdarzeń, które mogą mieć charakter klęski żywiołowej, zagrożenia epidemicznego czy zagrożenia związanego z atakami terrorystycznymi bądź konfliktem zbrojnym.
Posłużenie się przez ustawodawcę określeniem „sytuacja kryzysowa występująca na skalę masową” w kontekście art. 48b PomSpołU miało na celu umożliwienie organom pomocy społecznej w nagłych, wyjątkowych sytuacjach udzielenie podstawowych świadczeń, takich jak zapewnienie ubrania czy posiłku bez konieczności przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego i wydania decyzji administracyjnej. Ustawodawca nie odwołuje się w tym zakresie do innych aktów prawnych. W szczególności brak jest podstaw do utożsamiania omawianego pojęcia z sytuacjami określonymi w art. 228 Konstytucji RP. Wskazany przepis ustawy zasadniczej wprowadza katalog stanów nadzwyczajnych, obejmujący stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej. Nie powinno ulegać wątpliwości, że wskazane przypadki będą jednocześnie „sytuacjami kryzysowymi występującymi na skalę masową”, jednak omawiane pojęcie z PomSpołU jest szersze i może obejmować także inne przypadki.
Należy przy tym zwrócić uwagę, że wprowadzenie stanu nadzwyczajnego w rozumieniu Konstytucji RP wymaga podjęcia stosownych, sformalizowanych działań. Ocena, czy mamy do czynienia z sytuacją kryzysową występującą na skalę masową jest dokonywana przez właściwy miejscowo organ pomocy społecznej i nie wymaga wcześniejszego przyjęcia jakichkolwiek aktów prawnych – czy to przez organy władzy centralnej, czy lokalnej. Jest to zatem zwrot niedookreślony, który podlega konkretyzacji w danej sytuacji, a konkretyzacja ta polega na ustaleniu przez właściwą jednostkę pomocy społecznej, czy w jej ocenie należy przyznać wskazane w art. 48b PomSpołU formy pomocy w trybie zwyczajnym, z uwzględnieniem wymogów wynikających z ogólnych przepisów PomSpołU oraz KPA, czy też można uznać, że sytuacja jest nadzwyczajna i udzielić pomocy w sposób odformalizowany.
Dopuszczalność prowadzenia dwóch kontroli jednocześnie przez różne organy u jednego kontrolowanego
W polskim porządku prawnym nie istnieje przepis, który zakazywałby przeprowadzania kontroli symultanicznych kilku organów.
Zarówno NIK, jak i wojewoda (działający przez urząd wojewódzki) posiadają kompetencję do prowadzenia kontroli w instytucji samorządowej (art. 5 ust. 2 w zw. z art. 2a pkt 1 w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy o NIK oraz art. 3 ust. 2 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie).
Należy jednak pamiętać, że wszystkie organy, także te kontrolne, obowiązuje konstytucyjna zasada proporcjonalności. Jednocześnie, kontrolowany musi mieć możliwość zapewnienia warunków organizacyjnych dla obydwu kontroli. Godzi się zwrócić uwagę, że zakresy kontroli NIK i wojewody często się pokrywają, więc może dojść do sytuacji, gdy obydwa podmioty będą żądać od kontrolowanego tych samych dokumentów.
Z tego też względu, pomimo faktu, że żaden przepis prawa nie wyklucza dwóch kontroli jednocześnie, jest to argument, aby wnieść do jednego z podmiotów kontrolujących o zmianę terminu czynności kontrolnych, ze względu na nakładającą się kontrolę. W takim wypadku należy wykazać adresatowi takiego wniosku, że w tym samym czasie kontrolowany jest już gospodarzem kontroli.
Nie jest to jednak roszczenie wynikające z przepisów prawa, lecz raczej uzasadniony wniosek, opierający się na dobrych zwyczajach kontrolnych.
