Wcześniejsze emerytury pedagogów – od 1.9.2024 r.
Zgodnie z art. 88a ustawy – Karta nauczyciela (dalej: KartaNauczU) nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, będą mogli przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli spełnią łącznie 3 warunki:
- rozpoczęli przed 1.1.1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego,
- mają okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,
- nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a KartaNauczU.
Przepisy zaczynają obowiązywać od 1.9.2024 r., a o nową emeryturę nauczyciele mogą składać wnioski już w sierpniu br., dlatego wprowadzana jest zmiana wzorów raportu miesięcznego o przychodach ubezpieczonego/okresach pracy nauczycielskiej:
a) na druku ZUS RPA – dodano nowy blok (III.G), w którym płatnik składek będzie wskazywał dane dotyczące wykonywania pracy przez nauczyciela, wychowawcę lub innego pracownika pedagogicznego w określonym wymiarze obowiązkowego wymiaru zajęć,
b) na druku ZUS RIA – zmieniono nazwę bloku IX formularza na ,,OKRESY WYKONYWANIA PRACY NAUCZYCIELSKIEJ W PLACÓWKACH, O KTÓRYCH MOWA W ART. 1 USTAWY Z DNIA 26 STYCZNIA 1982 r. KARTA NAUCZYCIELA – OD 1.01.1999 r. ‘’ – została usunięta graniczna data 31.12.2008 r., gdyż do stażu wymaganego do przyznania nowej emerytury nauczycielskiej będzie uwzględniany również okres pracy nauczycielskiej przypadający po 31.12.2008 r.
Źródło: Projekt rozporządzenia Ministra Rodziny Pracy i Polityki Społecznej zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów (numer z wykazu: 29).
Ministerstwo Cyfryzacji planuje likwidację Centralnej Informacji Emerytalnej
Polski system emerytalny
Polski system emerytalny składa się obecnie z następujących elementów:
- pierwszy filar emerytalny – ZUS i OFE (jako elementy emerytury podstawowej finansowane z każdej składki emerytalnej – chociaż część ubezpieczonych może posiadać kapitał tylko w ZUS) wypłacanej, co do zasady, każdej osobie po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego;
- drugi filar emerytalny – PPE i PPK, czyli grupowa cześć systemu emerytalnego, w ramach której osoby zatrudnione wraz z pracodawcami współfinansują dodatkowy kapitał na okres po osiągnięciu 60. roku życia; co do zasady każdy pracodawca prowadzi PPK, część z nich może prowadzić PPE albo PPK i PPE;
- trzeci filar emerytalny – IKE i IKZE, czyli indywidualne formy budowania dodatkowego kapitału na przyszłość, w której każda osoba zatrudniona może samodzielnie oszczędzać na przyszłość; nowością od 2023 r. w ramach III filara emerytalnego jest trzecia forma – OIPE (ogólnoeuropejskie indywidualne produkty emerytalne).
Ustawa o CIE z 2023 roku
W lipcu 2023 r. Sejm uchwalił ustawę o Centralnej Informacji Emerytalnej. Najważniejszym celem tej ustawy jest stworzenie platformy, na której możliwe byłoby sprawdzanie posiadanych przez osoby pracujące oszczędności emerytalnych, bez względu na ich źródło. Nowy system miał zapewnić w jednym miejscu dostęp do informacji o wszystkich posiadanych produktach emerytalnych: ZUS, KRUS, IKE, IKZE, PPE, PPK oraz OFE. Co ważne do CIE miały trafić tylko dane osób chętnych.
Centralna Informacja Emerytalna miała być zespołem rozwiązań organizacyjno-technicznych umożliwiających zainteresowanemu dostęp do informacji emerytalnej i korzystanie z usług elektronicznych, na zasadach określonych w ustawie. CIE miało posiadać kompleksową informację o świadczeniach emerytalnych, bez względu na ich źródło. W systemie miały być gromadzone informacje o posiadanych produktach ze wszystkich filarów zabezpieczenia emerytalnego, z pierwszego ZUS (KRUS), OFE, z drugiego PPK oraz PPE i trzeciego IKE, IKZE w tym wysokości zgromadzonego kapitału w każdym z nich. CIE umożliwiać miała również symulację wysokości przyszłych świadczeń emerytalnych. Dostęp do usług elektronicznych świadczonych za pomocą systemu CIE wymagać miał założenia przez osobę fizyczną profilu CIE. Założenie profilu CIE i korzystanie z usług elektronicznych świadczonych za pomocą systemu CIE miało następować po uwierzytelnieniu osoby fizycznej. Założenie profilu CIE i korzystanie z usług elektronicznych świadczonych za pomocą systemu CIE miałoby być dobrowolne i nieodpłatne. Zainteresowany w każdym czasie mógłby zamknąć swój profil CIE.
Centralna Informacja Emerytalna, gromadząc dane ze wszystkich filarów zabezpieczenia emerytalnego (publicznego, grupowego i indywidualnego), spełniałaby 3 podstawowe, niezwykle istotne z punktu widzenia obywateli i systemu zadania:
- dostarczenie informacji poglądowej o stanie oszczędności emerytalnych i wysokości przyszłego świadczenia;
- możliwość otrzymywania informacji o stanie kont w wersji elektronicznej, w jednym miejscu; obecnie wiele instytucji finansowych (np. TFI czy PTE prowadzące PPK, PTE prowadzące OFE) oraz ZUS są zobowiązane do wysłania listownych/mailowych informacji o stanie kont emerytalnych swoich klientów;
- możliwość aktualizacji danych osobowych przy pomocy rejestrów publicznych.
Plan likwidacji CIE
W latach 2023–2032 maksymalny limit planowanych wydatków budżetu państwa będących skutkiem finansowym ustawy dla ministra właściwego do spraw informatyzacji wynosi 209 500 000 zł.
Jak wskazuje Ministerstwo Cyfryzacji ustawa o CIE wprowadziła rozwiązania, które nie zapewnią kompleksowej realizacji założonego celu, jakim jest poprawa świadomości emerytalnej i zachęta do efektywnego oszczędzania na przyszłość. Jednocześnie rozwiązania te generują bardzo wysokie koszty dla budżetu państwa. Ministerstwo wskazuje również, że to ZUS prowadzi działania w obszarze edukacji społeczeństwa w zakresie oszczędzania na cele emerytalne. Dodatkowo, proponowane rozwiązania systemu CIE, wymagające kompetencji cyfrowych, mogą wykluczyć część społeczeństwa z dostępu do informacji zgromadzonych w CIE. W związku z tym zaproponowano uchylenie ustawy o CIE.
Termin wypłaty nadgodzin w domu pomocy społecznej
Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych wypłaca się na bieżąco, w terminie przypadającym za miesiąc, w którym pracownik pracował więcej, a nie dopiero po zakończeniu okresu rozliczeniowego.
Jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki, w której pracownik samorządowy jest zatrudniony, na polecenie przełożonego wykonuje on pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta.
Pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.
Zatem, pracownik dokonuje wyboru – wynagrodzenie lub czas wolny.
Jeśli wybiera wynagrodzenie, powinno być ono wypłacone za miesiąc, w którym była wykonywana praca ponad wymiar. Wiadomo bowiem, że w danym miesiącu pracownik przepracował więcej godzin niż powinien. Jest to zgodne z zasadą, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną.
W związku z powyższym, wynagrodzenie to należy obliczać według stawek składników z miesiąca, w którym była świadczona praca nadliczbowa. Z kolei podzielnikiem przy obliczaniu stawki za jedną godzinę powinna być liczba godzin przypadająca do przepracowania w tym miesiącu, czyli tzw. nominał ustalony zgodnie z art. 130 KP.
Rozporządzenie unijne w sprawie technologii neutralnych emisyjnie
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1735 z 13.6.2024 r. w sprawie ustanowienia ram środków na rzecz wzmocnienia europejskiego ekosystemu produkcji technologii neutralnych emisyjnie i zmieniające rozporządzenie (UE) 2018/1724 (dalej: rozporządzenie NZIA) stosuje się wprawdzie od 29.6.2024 r., ale w odniesieniu do zamówień publicznych obowiązki nałożone na instytucje i podmioty zamawiające, a wynikające z art. 25 rozporządzenia, będą powszechnie stosowane od 30.6.2026 r. Do 30.6.2026 r. przepisy art. 25 ust. 1 rozporządzenia NZIA stosuje się wyłącznie do zamówień udzielanych przez centralne jednostki zakupujące zdefiniowane w art. 2 ust. 1 pkt 16 dyrektywy 2014/24/UE i art. 2 ust. 1 pkt 12 dyrektywy 2014/25/UE oraz do zamówień o wartości co najmniej 25 mln euro, co wynika z art. 49 ust. 3 rozporządzenia.
Zgodnie z przywołanym art. 25 ust. 1 rozporządzenia NZIA w przypadku postępowań o udzielenie zamówienia publicznego objętych zakresem stosowania dyrektywy 2014/23/UE, 2014/24/UE lub 2014/25/UE, o ile zamówienia obejmują technologie neutralne emisyjnie wymienione w art. 4 ust. 1 lit. a–k rozporządzenia jako część ich przedmiotu, lub w przypadku zamówień na roboty budowlane i koncesji na roboty budowlane, które wykorzystują tę technologię, instytucje zamawiające i podmioty zamawiające stosują minimalne obowiązkowe wymogi dotyczące zrównoważenia środowiskowego ustanowione w akcie wykonawczym, o którym mowa w ust. 5 niniejszego artykułu. Technologie neutralne emisyjnie obejmują m.in. technologie słoneczne, w tym technologie fotowoltaiczne, technologie baterii i magazynowania energii, czy też technologie pomp ciepła i energii geotermicznej. Zgodnie z art. 25 ust. 5 rozporządzenia, Komisja Europejska ma przyjąć akt wykonawczy określający minimalne wymogi dotyczące zrównoważenia środowiskowego na potrzeby postępowań o udzielenie zamówienia publicznego do 30.3.2025 r.
Plan przemysłowy Zielonego Ładu
W motywach rozporządzenia NZIA podnosi się, że plan przemysłowy Zielonego Ładu przedstawiony w komunikacie Komisji z 1.2.2023 r. określa kompleksowe podejście do wspierania przyspieszonego rozwoju czystych technologii energetycznych oparte na czterech następujących filarach:
- pierwszy filar – ma na celu utworzenie otoczenia regulacyjnego, które uprości i usprawni procesy wydawania pozwoleń w odniesieniu do nowych miejsc produkcji i montażu technologii neutralnych emisyjnie oraz ułatwi rozwój unijnego przemysłu tych technologii;
- drugi filar – ma pobudzić inwestycje w produkcję technologii neutralnych emisyjnie oraz finansowanie tej produkcji za pomocą zmienionych tymczasowych kryzysowych i przejściowych ram środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy;
- trzeci filar – dotyczy rozwijania umiejętności potrzebnych do przeprowadzenia transformacji i zwiększenia liczby wykwalifikowanych pracowników w sektorze czystych technologii energetycznych;
- czwarty filar – koncentruje się na handlu i dywersyfikacji łańcucha dostaw surowców krytycznych.
W odniesieniu do zamówień publicznych warto zwrócić uwagę również na kilka założeń wynikających z motywów rozporządzenia NZIA. Wynika z nich, że stosowanie minimalnych obowiązkowych wymogów gwarantuje, że wpływ wydatków publicznych na stymulowanie zapotrzebowania na lepiej funkcjonujące zamówienia publiczne na produkty neutralnie emisyjnie w obszarze zrównoważenia środowiskowego wzrasta w sposób ustrukturyzowany, który instytucje zamawiające i podmioty zamawiające mogą wdrożyć. Pewne wyjątki powinny zapewnić, aby instytucje zamawiające i podmioty zamawiające unikały konkretnych niepożądanych skutków. Wyjątki te dotyczą monopolów, konkretnych niedoskonałości rynku lub sytuacji, w których instytucje zamawiające i podmioty zamawiające mogą mierzyć się z nieproporcjonalnymi kosztami lub niekompatybilnościami technicznymi. Instytucje zamawiające i podmioty zamawiające powinny nadal dysponować swobodą, jeżeli chodzi o włączanie dodatkowych minimalnych wymogów do dokumentów zamówienia, pod warunkiem przestrzegania dyrektywy 2014/23/UE, 2014/24/UE lub 2014/25/UE oraz mającego zastosowanie prawa sektorowego. Powinny nadal także dysponować swobodą, na tych samych warunkach, jeżeli chodzi o stosowanie – dodatkowo – kryteriów udzielenia zamówienia na potrzeby określenia oferty, która będzie najbardziej korzystna ekonomicznie, takich jak kryteria ceny, kryteria kosztu lub inne kryteria.
Zamówienia na roboty budowlane oraz koncesje na roboty budowlane
W przypadku zamówień na roboty budowlane oraz koncesji na roboty budowlane, które są objęte zakresem stosowania rozporządzenia NZIA, instytucje zamawiające i podmioty zamawiające powinny także wybrać co najmniej jeden szczególny warunek lub wymóg, lub co najmniej jedno szczególne zobowiązanie umowne, aby pomóc w realizacji szeregu celów, takich jak uwzględnienie kwestii socjalnych lub związanych z zatrudnieniem z myślą o uzyskaniu pozytywnych skutków społecznych, skuteczne wzięcie pod uwagę względów cyberbezpieczeństwa, w stosownych przypadkach, lub uzyskanie wystarczającej pewności, że odnośne produkty zostaną dostarczone na czas.
Wskazuje się, że w przypadku nieprzestrzegania wymogów dotyczących odpowiedniej odporności instytucje zamawiające i podmioty zamawiające powinny również wymagać, w dokumentach zamówienia, aby główny wykonawca był zobowiązany do uiszczenia na rzecz danej instytucji zamawiającej lub danego podmiotu zamawiającego proporcjonalnej opłaty w wysokości co najmniej 10% wartości konkretnych technologii neutralnych emisyjnie objętych zamówieniem, aby zapewnić przestrzeganie mechanizmu.
W celu uwzględnienia w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub aukcji potrzeby wspierania produkcji lub zużycia energii ze źródeł odnawialnych i potrzeby dywersyfikacji źródeł dostaw technologii neutralnych emisyjnie, aby odejść od pojedynczych źródeł dostaw oraz bez uszczerbku dla międzynarodowych zobowiązań Unii, dostawy należy uznać za niewystarczająco zdywersyfikowane przynajmniej w przypadku, gdy konkretna technologia neutralna emisyjnie lub jej główne konkretne komponenty pochodzą z jednego państwa trzeciego i stanowią ponad 50 % tej dostawy w Unii.
Ponadto, aby propagować odpowiedzialne prowadzenie działalności gospodarczej przez oferentów, cyberbezpieczeństwo i bezpieczeństwo danych w odniesieniu do wykorzystywanych technologii, projektów i powiązanej infrastruktury oraz aby propagować pełną i terminową realizację projektów dotyczących dostaw, organy publiczne opracowujące aukcje na potrzeby wdrażania energii ze źródeł odnawialnych powinny uwzględnić kryteria wstępnej kwalifikacji związane z odpowiedzialnym prowadzeniem działalności gospodarczej, cyberbezpieczeństwem i bezpieczeństwem danych oraz zdolnością do pełnej i terminowej realizacji projektu.
Elementy mające wpływ na klimat i środowisko
Zauważa się również, że rozważając zrównoważenie środowiskowe ofert, czy to w formie kryteriów wstępnej kwalifikacji, czy kryteriów udzielenia zamówienia, organy publiczne opracowujące aukcje na potrzeby wdrażania energii ze źródeł odnawialnych mogą brać pod uwagę różne elementy mające wpływ na klimat i środowisko, w szczególności:
- trwałość i niezawodność rozwiązania,
- łatwość naprawy i konserwacji oraz dostęp do takich usług,
- łatwość modernizacji i odnowienia,
- łatwość i jakość recyklingu,
- zużycie energii, wody i innych zasobów na co najmniej jednym etapie cyklu życia produktu,
- masę i objętość produktu i jego opakowania,
- wykorzystanie materiałów odnawialnych, pochodzących z recyklingu lub użytych części,
- ilość, charakterystykę i dostępność materiałów zużywalnych koniecznych do właściwego użytkowania i prawidłowej konserwacji,
- emisje do powietrza, wody lub gleby uwalniane na co najmniej jednym etapie cyklu życia produktu,
- ilość wytwarzanych odpadów oraz
- warunki użytkowania.
Projekt nowej ustawy o dochodach JST opublikowany
Na stronie RCL ukazał się długo oczekiwany projekt ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (projekt z dnia 15 lipca 2024 r.). Projekt jest stworzony od podstaw, a w założeniu ma zastąpić aktualnie obowiązująca ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Co istotne, już artykuł 1 projektu wykazuje odmienność od brzmienia aktualnego przepisu art. 1 ww. ustawy. Zgodnie art. 1 projektu:
„Ustawa określa:
1) źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego;
2) zasady ustalania i przekazywania jednostkom samorządu terytorialnego dochodów własnych, subwencji ogólnej oraz dotacji celowych z budżetu państwa;
3) zasady ustalania potrzeb finansowych jednostek samorządu terytorialnego i ich finansowania”.
Wskazany projekt zawiera wiele nowych rozwiązań legislacyjnych z punktu widzenia gospodarki finansowej JST. Warto więc przybliżyć:
1) najważniejsze ze zmian, które są nowością – w stosunku do aktualnych rozwiązań ustawowych,
2) przepisy przejściowe, które regulują stosowanie dotychczasowych i nowych przepisów w kontekście 2024/2025.
Zmiany w zakresie dochodów JST z tytułu udziału w PIT i CIT
Nowe przepisy przewidują nowe zasady partycypacji JST w tych dochodach. Zgodnie z projektowanym art. 8:
„1. Wysokość udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych, wynosi dla:
1) gminy – 7,0%,
2) miasta na prawach powiatu – 8,6%,
3) powiatu – 2,0%,
4) województwa – 0,35%
– dochodów podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego.
2. Wysokość udziału w podatku dochodowym od osób prawnych, wynosi dla:
1) gminy – 1,6%,
2) miasta na prawach powiatu – 2,2%,
2) powiatu – 1,7%,
3) województwa – 2,3%
– dochodów podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego”.
Z uzasadnienia projektu ustawy wynika m.in.: „Zmiana podstawy naliczania dochodów JST z tytułu udziału w podatku PIT i podatku CIT skutkuje koniecznością określenia nowych procentowych udziałów w tych dochodach. Wskaźniki procentowe w nowym systemie, dla każdej kategorii JST zapewniają dochody, które przewyższają dochody z tytułu udziału w podatkach PIT i CIT z dotychczasowego systemu i – co do zasady – pokrywają jednocześnie znaczną część obecnych subwencji”.
Zmiany w strukturze finansowania subwencjami
Projektowana ustawa przewiduje nową „strukturę” subwencji, z rezygnacją podziału aktualnego na części: wyrównawczą, równoważącą i regionalną i utworzenie tzw. potrzeb finansowych JST. Zgodnie z art. 23 projektu:
„Potrzeby finansowe jednostki samorządu terytorialnego, podlegające sfinansowaniu na podstawie tej ustawy, to suma potrzeb:
1) wyrównawczych;
2) oświatowych;
3) rozwojowych;
4) ekologicznych;
5) uzupełniających”.
W uzasadnieniu projektu ustawy opisano istotę ww. potrzeb:
„Potrzeby wyrównawcze
Projekt w obszarze potrzeb wyrównawczych wprowadza zasadniczą zmianę związaną z uwzględnieniem nowego elementu, jakim są zróżnicowane potrzeby wydatkowe JST. Potrzeby wydatkowe poszczególnych samorządów są bowiem zróżnicowane. Mają na to wpływ m.in.: czynniki społeczno- demograficzne, jak np.: liczba i struktura wiekowa ludności, liczba dzieci, bezrobotnych, ubogich lub grup wymagających opieki społecznej, czy różnice w koszcie dostarczenia danej usługi.
W projekcie uwzględnione zostaną zatem nie tylko dysproporcje dochodowe (jak to ma miejsce obecnie), ale również zróżnicowanie potrzeb wydatkowych JST.
Proponuje się wprowadzenie jednolitych kryteriów identyfikacji poziomu zamożności samorządów z uwzględnieniem nie tylko dysproporcji dochodowych między poszczególnymi JST, ale również zróżnicowania potrzeb wydatkowych
Potrzeby oświatowe
Projektowane przepisy zakładają, że globalna kwota potrzeb oświatowych ustalana byłaby co do zasady analogicznie jak obecna część oświatowa subwencji ogólnej, czyli podstawą ustalenia pozostawałaby kwota z roku poprzedniego, z uwzględnieniem zmiany zakresu realizowanych zadań oświatowych. Podział globalnej kwoty potrzeb oświatowych następowałby zgodnie z rozporządzeniem wydawanym przez ministra właściwego do spraw oświaty.
W odróżnieniu do obecnych rozwiązań, proponuje się: zwiększenie globalnych potrzeb oświatowych o równowartość kwoty dotacji z budżetu państwa na dofinansowanie zadań w zakresie wychowania przedszkolnego (zamiana formy finansowania zadań w zakresie wychowania przedszkolnego z dotacji celowych z budżetu państwa na dochody własne).
Potrzeby rozwojowe
Proponuje się, aby potrzeby rozwojowej ustalane były w podziale na poszczególne kategorie JST, co stwarza możliwość bardziej precyzyjnego wspierania rozwoju poszczególnych kategorii samorządu.
Następnie, ustalona dla każdej kategorii JST kwota potrzeb rozwojowych, dzielona będzie na dwie pule:
– 60% pulę podstawową, rozdysponowaną pomiędzy JST proporcjonalnie do liczby mieszkańców, przy czym proponuje się ustalenie minimalnej kwoty dla najmniejszych ludnościowo samorządów;
– 40% pulę inwestycyjną, dzieloną pomiędzy JST proporcjonalnie do udziału przeliczeniowych wydatków majątkowych jednostki w przeliczeniowych wydatkach majątkowych danej kategorii JST. Przeliczeniowe wydatki majątkowe JST byłyby wyliczane jako średnia z trzech ostatnich lat, przy zastosowaniu wag określonych w ustawie, gdzie najwyższe wagi miałyby wydatki własne, potem wydatki majątkowe na programy finansowane z udziałem środków unijnych, a najmniejsze inwestycje realizowane ze środków rządowych.
Potrzeby ekologiczne
Potrzeby ekologiczne to dodatkowe wsparcie finansowe dla JST. Ustalane byłyby dla wszystkich JST, na terenie których znajdują się obszary o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronione, m.in.: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu oraz strefy ochrony krajobrazu ustanawiane w tych obszarach, a także obszary Natura 2000.
Proponuje się, aby wielkość potrzeb ekologicznych zależała od powierzchni poszczególnych form ochrony przyrody oraz stawki przyjętej dla danej formy ochrony.
Potrzeby uzupełniające
W projekcie proponuje się ustalenie, na pierwszy rok obowiązywania ustawy poziomu dochodów JST gwarantującego wzrost dochodów każdej JST w stosunku do dochodów ustalonych na podstawie obecnie obowiązującej ustawy z 2003 r. W kolejnych latach potrzeby uzupełniające JST ustalane będą w wysokości odpowiadającej kwocie uzupełnienia dochodów z roku poprzedniego”.
Zmiany związane z wprowadzeniem tzw. korekty zamożności
Nowe przepisy przewidują wprowadzenie mechanizmu tzw. korekty zamożności. Zgodnie z projektowanym art. 32:
„1. Kwota dochodów jednostki samorządu terytorialnego na rok budżetowy podlega korekcie z tytułu zamożności, jeżeli dochody jednostki samorządu terytorialnego na jednego mieszkańca przeliczeniowego tej jednostki, są wyższe od 120% dochodów na jednego mieszkańca przeliczeniowego odpowiedniej kategorii jednostek samorządu terytorialnego.
2. Korektę z tytułu zamożności oblicza się mnożąc przeliczeniową liczbę mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego przez różnicę między dochodami na jednego mieszkańca przeliczeniowego danej jednostki samorządu terytorialnego a 120% dochodów na jednego mieszkańca przeliczeniowego odpowiedniej kategorii jednostek samorządu terytorialnego oraz przez wskaźnik 0,5.
3. Przez dochody, o których mowa w ust. 1 i 2, rozumie się łączne dochody z tytułu podstawowych dochodów podatkowych, o których mowa w art. 24 ust. 5–7, oraz subwencji ogólnej, pomniejszone o kwotę odpowiadającą sumie potrzeb oświatowych i rozwojowych.
4. Korekty z tytułu zamożności dokonuje się poprzez pomniejszenie dochodu jednostki samorządu terytorialnego z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych, a jeżeli kwota korekty z tytułu zamożności jest wyższa niż kwota tego dochodu, to dodatkowo pomniejsza się dochód jednostki samorządu terytorialnego z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych. W przypadku województw pomniejszenia dokonuje się w pierwszej kolejności z dochodu z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych, a jeżeli kwota korekty z tytułu zamożności jest wyższa niż kwota tego dochodu, to dodatkowo pomniejsza się dochód z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych”.
W uzasadnieniu projektu ustawy opisano istotę ww. mechanizmu korekcyjnego:
„Mając na uwadze duże zróżnicowanie dochodowe JST w Polsce, utrzymany zostanie system korekty zamożności z wprowadzonymi jednak zasadniczymi zmianami. Korekta zamożności dotyczyłaby tylko najbogatszych samorządów, przy czym w stosunku do obecnej korekty w postaci wpłat tzw. »janosikowego« proponuje się następujące zmiany:
1) korekta zamożności liczona byłaby zarówno na podstawie dochodów podatkowych, jak i subwencji ogólnej, która w obecnym systemie nie jest uwzględniana,
2) parametry korekty będą jednolite dla wszystkich kategorii JST (jeżeli wskaźnik zamożności danej JST będzie większy od 120% wskaźnika zamożności danej kategorii JST, to korekta zamożności stanowić będzie 50% nadwyżki wskaźnika zamożności danej JST ponad 120% wskaźnika zamożności danej kategorii JST),
3) JST nie będzie ponosić wydatków na rzecz budżetu państwa w postaci wpłat tzw. »janosikowego«. Korekta zamożności dokonywana będzie co do zasady poprzez obniżenie kwoty zwiększonych dochodów z PIT i CIT.
W efekcie, nowe rozwiązania spowodują, że korekta zamożności będzie mniejsza niż dotychczasowe wpłaty tzw. »janosikowego«”.
Zmiany związane z wprowadzeniem jednej rezerwy na uzupełnienie dochodów JST
Nowe przepisy przewidują wprowadzenie jednej rezerwy uzupełniającej zamiast 3 rezerw wynikających z aktualnych przepisów. Zgodnie z projektowanym art. 34:
„1. W budżecie państwa tworzy się rezerwę na uzupełnienie dochodów jednostek samorządu terytorialnego w wysokości stanowiącej równowartość 1,0% kwoty potrzeb finansowych ustalonych dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego.
2. Środki rezerwy mogą być przeznaczone dla jednostek samorządu terytorialnego realizujących zadania bieżące lub inwestycyjne w obszarze:
1) oświaty, w szczególności w przypadku wzrostu zakresu zadań szkolnych i pozaszkolnych w stosunku do zakresu zadań przyjętego do obliczenia potrzeb oświatowych na rok budżetowy;
2) budowy, przebudowy, remontu, utrzymania lub ochrony dróg, którymi zarządzają jednostki samorządu terytorialnego;
3) pomocy społecznej;
4) innych zadań publicznych, których realizacja jest szczególnie uzasadniona względami społecznymi lub gospodarczymi.
3. Środki rezerwy mogą być przeznaczone także dla:
1) gmin, miast na prawach powiatu, powiatów i województw, w których dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca, są niższe od średnich dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca danej kategorii jednostek samorządu terytorialnego;
2) jednostek samorządu terytorialnego:
a) w majątku których wystąpiły straty w wyniku nieprzewidzianych zdarzeń,
b) udzielających pomocy repatriantom i członkom ich rodzin.
4. Rezerwą dysponuje minister właściwy do spraw finansów publicznych.
5. Reprezentacja jednostek samorządu terytorialnego może wskazać, w terminie do dnia 31 marca roku budżetowego, spośród obszarów i przypadków określonych w ust. 2 i 3 obszary i przypadki, według których rozdzielane będą środki stanowiące 80% rezerwy.
6. Podziału części rezerwy w kwocie stanowiącej 80% jej wysokości dokonuje minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym w zakresie danego obszaru, po uzgodnieniu z reprezentacją jednostek samorządu terytorialnego:
1) obszarów i przypadków, według których rozdzielane będą środki rezerwy, spośród obszarów i przypadków określonych w ust. 2 i 3;
2) wielkości środków rozdzielanych na poszczególne obszary i przypadki;
3) szczegółowych kryteriów podziału rezerwy w ramach wybranych obszarów i przypadków”.
Z uzasadnienia projektu ustawy wynika m.in.:
„W stosunku do dotychczasowych rozwiązań, zgodnie z którymi w ramach subwencji ogólnej tworzone były trzy rezerwy, projektowana ustawa przewiduje utworzenie jednej rezerwy w wysokości 1% kwoty potrzeb finansowych ustalonych dla wszystkich JST. Należy zaznaczyć, że równowartość projektowanej rezerwy w stosunku do obecnie obowiązujących łącznie trzech rezerw nie zmniejszy się. W przeważającej części powtórzone zostały dotychczasowe obszary podziału środków z rezerwy”.
Inne istotne nowości i przepisy przejściowe
Projekt (art. 2 pkt 6) przewiduje rozszerzenie obecnego katalogu dochodów z PIT, w których samorządy terytorialne partycypują, także o podatek PIT pobierany w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Zaproponowano, aby dochody z ryczałtu zostały ustalone jako 14% przychodów ryczałtowych. Poszerzenie bazy podatkowej o ryczałt od przychodów ewidencjonowanych ma neutralizować negatywne skutki dla budżetów samorządowych wynikające ze zmiany opodatkowania przez podatników i przechodzenia na ryczałt.
W art. 101 projektu uregulowano ważną kwestię odnośnie stosowania nowej ustawy:
„Przepisy niniejszej ustawy w zakresie:
1) ustalenia i przekazywania dochodów jednostek samorządu terytorialnego,
2) ustalania i przekazywania dochodów związku metropolitalnego,
3) opracowania projektu ustawy budżetowej i projektów uchwał budżetowych,
4) ustawy budżetowej i uchwał budżetowych,
5) opracowania projektów uchwał w sprawie wieloletniej prognozy finansowej,
6) uchwał w sprawie wieloletniej prognozy finansowej
– stosuje się po raz pierwszy na rok 2025”.
W art. 102 projektu doprecyzowano, że w 2024 r. stosuje się przepisy aktualnej ustawy:
„1. W roku 2024 do ustalenia i przekazywania dochodów jednostek samorządu terytorialnego stosuje się przepisy ustawy uchylanej w art. 104.
2. W roku 2024 do ustalenia i przekazywania dochodów związku metropolitalnego stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 72, w brzmieniu dotychczasowym”.
W art. 97 projektu doprecyzowano, że w 2024 r. do dotacji celowych z budżetu państwa stosuje się przepisy aktualnej ustawy:
„W roku 2024 dotacje celowe z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego są udzielane na podstawie przepisów ustawy uchylanej w art. 104”.
W art. 89 projektu ustawy uregulowano ważne kwestie związane z przekazywaniem JST dochodów na nowych zasadach:
„1. Pierwsza rata środków stanowiących należne dochody jednostek samorządu terytorialnego z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych na rok 2025, w wysokości 1/13 planowanej rocznej kwoty należnych dochodów z tego tytułu, podlega przekazaniu na rachunki budżetów jednostek samorządu terytorialnego, w terminie do dnia 25 grudnia 2024 r.
2. Gminy i powiaty otrzymują pierwszą ratę należnej subwencji ogólnej na rok 2025, w wysokości 1/13 rocznej należnej kwoty subwencji, w terminie do dnia 25 grudnia 2024 r.
3. Dochody, o których mowa w ust. 1 i 2, stanowią dochody jednostek samorządu terytorialnego roku 2025.
4. Raty, o których mowa w ust. 1 i 2, dotyczą odpowiednio dochodów i wydatków budżetu państwa roku 2025”.
W art. 99 projektu ustawy uregulowano kwestie stosowania dotychczasowej ustawy do zmniejszeń/zwrotów części subwencji ogólnej
„Do:
1) zmniejszenia i zwrotu nienależnej kwoty poszczególnych części subwencji ogólnej, w tym uznania przez jednostkę samorządu terytorialnego zasadności zwrotu do budżetu państwa całej nienależnej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej,
2) zapłaty należnej kwoty z tytułu wpłaty jednostek samorządu terytorialnego do budżetu państwa, o których mowa w art. 29, art. 30 i art. 70a ustawy uchylanej w art. 104
– za rok 2024 i lata poprzedzające ten rok stosuje się przepisy dotychczasowe”.
Podsumowując, zakres zmian objętych projektem jest szeroki, a powyżej tylko zasygnalizowano niektóre z nich. Przedstawienie rozwiązań szczegółowych wymaga już bliższej analizy, co również zostanie dokonane w najbliższym czasie.
Polska prezydencja w UE w 2025 r. – szczególne rozwiązania prawne w nowej ustawie
W Dz.U. z 2024 r. pod poz. 1006 opublikowano ustawę z 14.6.2024 r. o szczególnych rozwiązaniach w związku z przygotowywaniem i sprawowaniem przez Rzeczpospolitą Polską przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej w I połowie 2025 roku.
Przede wszystkim to minister spraw wewnętrznych zapewnia współpracę i monitoruje działania służb zaangażowanych w zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w trakcie przewodnictwa.
Właściwy wojewoda, po konsultacji ze służbami i podmiotami zaangażowanymi w zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w trakcie przewodnictwa z ministrem właściwym do spraw członkostwa RP w UE, opracowuje plany zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego w odniesieniu do centralnych obiektów spotkań, w których będą odbywać się oficjalne wydarzenia związane z przewodnictwem z udziałem osób, posiadających status głowy państwa, szefa rządu lub ich zastępców, przewodniczącego parlamentu lub izby parlamentu, ministra spraw zagranicznych lub szefa organu UE. Plany opracowuje się dla każdego centralnego obiektu spotkań i każdy z nich powinien zawierać informacje wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy.
Plany zabezpieczenia i porządku publicznego wojewoda przedłoży, nie później niż na 30 dni przed dniem rozpoczęcia oficjalnego wydarzenia, do wiadomości ministrom: spraw wewnętrznych, do spraw członkostwa RP w UE i zdrowia, a także komendantom i szefom służb wymienionych w art. 3 ust. 1 ustawy, w tym m.in. Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, ABW, SOP, właściwym zarządcom dróg.
Z ustawy wynika, że:
- w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego w trakcie przewodnictwa, a także w celu zapobieżenia popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz wykrywania i ścigania ich sprawców Policja może przetwarzać informacje, w tym dane osobowe, o osobach lub podmiotach uczestniczących w oficjalnych wydarzeniach, o których mowa wyżej, lub współpracujących przy ich organizacji, także bez wiedzy i zgody tych osób lub podmiotów, zgodnie z art. 4 ustawy;
- w celu realizacji tych zadań Policja, na wniosek organizatora oficjalnego wydarzenia może sprawdzić osoby lub podmioty współpracujące przy organizacji tego wydarzenia w zakresie możliwości stwarzania przez nie zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publicznego w trakcie przewodnictwa, z tym że sprawdzenia tych osób lub podmiotów w zakresie stwarzania przez nie zagrożenia o charakterze terrorystycznym dokonuje ABW na wniosek Policji (zob. art. 5 ustawy);
- jeżeli organizacja przewodnictwa wymaga zawarcia porozumienia z instytucjami lub organami UE, właściwy organ administracji publicznej zawiera odpowiednie porozumienie w celu zapewnienia obsługi działań związanych z organizacją przewodnictwa.
Ponadto:
- do zamówień na roboty budowlane, dostawy lub usługi związane z przewodnictwem nie stosuje się przepisów PrZamPubl;
- udzielając zamówień zamawiający: zamieszcza ogłoszenie o udzielanym zamówieniu w BIP, na swojej stronie podmiotowej, zapewnia przejrzystość postępowania i równe traktowanie podmiotów zainteresowanych realizacją zamówienia oraz uwzględnia okoliczności mogące mieć wpływ na jego udzielenie i dokonuje innych czynności wymienionych w art. 8 ust. 2 ustawy;
- osoby wykonujące po stronie zamawiającego czynności w postępowaniu o udzielenie zamówienia podlegają wyłączeniu, jeżeli ubiegają się o udzielenie zamówienia, a także gdy wystąpią okoliczności wymienione w art. 8 ust. 3 ustawy (m.in. w razie małżeństwa, pokrewieństwa lub powinowactwa, prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia publicznego, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu itd.);
- CBA sprawuje kontrolę zamówień w zakresie ewentualnych zagrożeń dla prawidłowego przebiegu postępowania o udzielenie zamówienia lub prawidłowej jego realizacji, na zasadach określonych w art. 9 ustawy;
- zamawiający niezwłocznie przekazuje Szefowi CBA informacje o wszczynanych postępowaniach o udzielenie zamówienia, a także o udzielonych zamówieniach.
Szef CBA niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od dnia przekazania informacji informuje zamawiającego o zagrożeniach dla prawidłowego przebiegu postępowania o udzielenie zamówienia lub prawidłowej jego realizacji, a zamawiający podejmuje działania zmierzające do zabezpieczenia interesu ekonomicznego państwa i niezwłocznie informuje Szefa CBA o podjętych działaniach zaradczych.
Ponadto, czas służby funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, ABW i SOP oraz żołnierzy Żandarmerii Wojskowej pełniących służbę w trakcie przewodnictwa i realizujących zadania bezpośrednio związane z zapewnieniem bezpieczeństwa oficjalnych wydarzeń może przekraczać 40 godzin tygodniowo, z zachowaniem prawa do nieprzerwanego wypoczynku. W zamian za czas służby przekraczający 40 godzin tygodniowo funkcjonariuszom i żołnierzom takim przysługuje po zakończeniu okresu rozliczeniowego rekompensata pieniężna, którą wypłaca się ze środków budżetu państwa w ciągu 90 dni od dnia zakończenia przewodnictwa.
Wycinka drzew o obwodach mniejszych niż określone w ustawie
Usunięcie drzew, których obwód jest mniejszy niż określony w przepisach ustanawiających wyjątek od obowiązku uzyskania zezwolenia, nie wymaga złożenia wniosku o wydanie zezwolenia i w konsekwencji jego uzyskania. Takie postępowanie byłoby bezprzedmiotowe.
Za wielkość powierzchni pokrytej krzewami przyjmuje się wielkość powierzchni rzutu poziomego krzewu.
Co do zasady, w myśl art. 83 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody (dalej: OchrPrzyrodU) usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości lub jej części może nastąpić po uzyskaniu zezwolenia.
Wyżej wskazanej zasady nie stosuje się do przypadków wymienionych w art. 83f ust. 1 pkt 1−15 OchrPrzyrodU.
Jeden z wyjątków od zasady wymagalności zezwolenia na usunięcie drzew dotyczy drzew, których obwód pnia na wysokości 5 cm nie przekracza:
- 80 cm – w przypadku topoli, wierzb, klonu jesionolistnego oraz klonu srebrzystego;
- 65 cm – w przypadku kasztanowca zwyczajnego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego;
- 50 cm – w przypadku pozostałych gatunków drzew (art. 83f ust. 1 pkt 3 OchrPrzyrodU).
Przywołany wyżej wyjątek nie jest warunkowany żadnymi innymi kryteriami poza wielkością obwody pnia na wysokości 5 cm – przypisaną do rodzaju lub gatunku drzewa.
Za wielkość powierzchni pokrytej krzewami przyjmuje się wielkość powierzchni rzutu poziomego krzewu (art. 85 ust. 4 OchrPrzyrodU).
Zmiany w ustawie o dokumentach publicznych
Dokument publiczny, który został wydany na podstawie innych przepisów niż ustawa o dokumentach publicznych i który jest wytwarzany według wzoru określonego w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, a które nie spełniają wymagań odnośnie do minimalnych zabezpieczeń określonych w ustawie o dokumentach publicznych, mogą być nadal wydawane, nie dłużej jednak niż przez okres:
1) w przypadku dokumentów publicznych kategorii pierwszej i drugiej,
a) z wyłączeniem dowodów rejestracyjnych pojazdów art. 73 ust. 3 ustawy – Prawo o ruchu drogowym (dalej: PrDrog),
b) kart pojazdów art. 77 PrDrog,
c) dokumentów podróży przewidzianych w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców, sporządzonej w Genewie 28.7.1951 r., o których jest mowa w art. 89i ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: OchrCudzU), oraz polskich dokumentów podróży dla cudzoziemca art. 226 pkt 2 ustawy o cudzoziemcach (dalej: CudzU),
d) zaświadczeń art. 34, art. 37 ust. 1, art. 41 ust. 1 i 3, art. 42 ust. 3 i 6 i art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy o broni i amunicji (dalej: BrońAmunU), oraz zgody art. 43 ust. 1 pkt 2 BrońAmunU,
e) legitymacji posiadacza broni oraz legitymacji posiadacza terminowego pozwolenia na broń, o których jest mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 31 ust. 1 oraz art. 39 ust. 3 BrońAmunU,
e) zaświadczenia uprawniającego do nabycia rodzaju i liczby egzemplarzy broni art. 12 ust. 2 BrońAmunU,
f) legitymacji osoby dopuszczonej do posiadania broni art. 30 ust. 4 BrońAmunU,
g) świadectwa broni art. 9 ust. 8 BrońAmunU,
h) karty rejestracyjnej broni art. 13 ust. 5 BrońAmunU,
i) zaświadczenia uprawniającego do nabycia broni lub amunicji art. 44 BrońAmunU,
j) zgody na wywóz z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej broni lub amunicji, a także książeczki żeglarskiej art. 7 ust. 1 PracMorzU,
– trzech lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
Zgodnie z art. 73 ust 1 pkt 2 ustawy o dokumentach publicznych – dokumenty publiczne wydawane na podstawie przepisów dotychczasowych, wytwarzane według wzoru określonego w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, które nie spełniają wymagań odnośnie do minimalnych zabezpieczeń określonych w ustawie o dokumentach publicznych, mogą być nadal wydawane, nie dłużej jednak niż przez okres w przypadku dokumentów publicznych kategorii trzeciej 7 lat od dnia wejścia w życie ustawy o dokumentach publicznych.
W przypadku dowodów rejestracyjnych pojazdów, o których jest mowa w art. 73 ust. 3 PrDrog – ważność dokumentu obowiązuje do dnia poprzedzającego dzień określony w komunikacie, o którym mowa w ust. 1a PrDrog
W przypadku dokumentów podróży przewidzianych w Konwencji dotyczącej statusu uchodźców, sporządzonej w Genewie 28.7.1951 r., o których mowa w art. 89i ust. 1 OchrCudzU, oraz polskich dokumentów podróży dla cudzoziemca art. 226 pkt 2 CudzU – ważność dokumentu obowiązuje do dnia 31 marca 2023 r.
W przypadku zaświadczeń, o których mowa w art. 34, art. 37 ust. 1, art. 41 ust. 1 i 3, art. 42 ust. 3 i 6 i art. 43 ust. 1 pkt 1 BrońAmunU, oraz zgody art. 43 ust. 1 pkt 2 BrońAmunU, legitymacji posiadacza broni oraz legitymacji posiadacza terminowego pozwolenia na broń, o których jest mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 31 ust. 1 oraz art. 39 ust. 3 BrońAmunU ważność dokumentu obowiązuje do dnia 1 października 2024 r.
W przypadku zaświadczenia uprawniającego do nabycia rodzaju i liczby egzemplarzy broni, o którym jest mowa w art. 12 ust. 2 BrońAmunU, legitymacji osoby dopuszczonej do posiadania broni, o której mowa w art. 30 ust. 4 BrońAmunU ważność dokumentu obowiązuje do dnia 1 października 2024 r.
W przypadku świadectwa broni, o którym jest mowa w art. 9 ust. 8 BrońAmunU, karty rejestracyjnej broni, o której jest mowa w art. 13 ust. 5 BrońAmunU ważność dokumentu obowiązuje do dnia 1 października 2024 r.
W przypadku zaświadczenia uprawniającego do nabycia broni lub amunicji art. 44 BrońAmunU a także zgody na wywóz z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej broni lub amunicji – do dnia 1 października 2024 r.
Kontrola wykonywania obowiązków dotyczących wprowadzania standardów ochrony małoletnich w niepublicznych jednostkach oświaty
Nie, ponieważ gmina nie jest organem prowadzącym niepubliczną placówkę oświatową.
Ustawodawca w rozdziale 4e ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (dalej: PrzestSekU) wskazał podmioty, których obowiązkiem i uprawnieniem zarazem jest weryfikacja nałożonych ustawowo obowiązków, oczywiście w ramach ich właściwości. Ilość i rodzaj tych podmiotów, ustalono przy uwzględnieniu liczby podmiotów, w których kontrola będzie dokonywana oraz ich charakteru.
Zgodnie z art. 22x ust. 3 PrzestSekU podmiotem uprawnionym do kontroli wykonywania obowiązków, o których mowa w art. 21 i art. 22b PrzestSekU, w zakresie swojej właściwości rzeczowej i miejscowej jest:
- organ prowadzący jednostkę systemu oświaty, o której mowa w art. 2 pkt 1–8 ustawy z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe, lub
- organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad taką jednostką,
- organ zarządzający lub nadzorujący inną placówkę lub prowadzenie działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub z opieką nad nimi.
Dla placówek publicznych, organem prowadzącym pozostaje najczęściej jednostka samorządu terytorialnego. Dla przedszkoli, szkół podstawowych i średnich taką jednostkę samorządu terytorialnego stanowi zazwyczaj gmina. Z kolei szkoły specjalne może prowadzić powiat. Dla szkół artystycznych, wyższych oraz niektórych specjalistycznych placówek podmiotem zarządzającym jednostką może zostać samorząd województwa.
Natomiast w przypadku jednostek niepublicznych funkcję organu prowadzącego może pełnić osoba prawna, osoba fizyczna lub inna jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Osobę prawną stanowią między innymi stowarzyszenia lub fundacje, które utworzyły placówkę oświatową. Prywatną szkołę lub przedszkole mogą również założyć spółki prawa handlowego. Jako działalność gospodarczą jednostkę oświatową może otworzyć osoba fizyczna. Wyjątkowo, podmiotem zarządzającym placówką może zostać także inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, ale mająca zdolność do czynności prawnych (np. zakon lub fundacja).
Ochrona sygnalistów. Najważniejsze informacje dla pracodawców
Ustawa z 14.6.2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U. z 2024 r. poz. 928) określa w szczególności:
- definicje
Między innymi organu publicznego oraz podmiotu prawnego (zobowiązanych do utworzenia kanałów zgłoszeń), działań następczych czy też działań odwetowych.
- zakres przedmiotowy naruszeń prawa podlegających zgłoszeniu
Przepisy chroniące sygnalistę mają zastosowanie do naruszeń prawa przewidzianych przez dyrektywę 2019/1937 oraz do wszystkich naruszeń prawa w odpowiadających tym obszarom dziedzinach prawa krajowego (np. zamówień publicznych, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska).
Dodatkowo rozszerzono zakres przedmiotowy ustawy o:
- konstytucyjne wolności i prawa człowieka i obywatela (lecz tylko występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z pozostałymi dziedzinami wskazanymi w projektowanej ustawie),
- korupcję.
- status prawny sygnalisty
Ochrona przysługuje sygnaliście niezależnie od formy świadczenia pracy lub pełnienia służby (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawna, prowadzenie działalności gospodarczej, wolontariat czy służba wojskowa).
Ochroną są objęci też sygnaliści dokonujący zgłoszenia lub ujawnienia publicznego przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę pracy, lub gdy taki stosunek już ustał.
Ustawa obejmuje ochroną także:
- osoby fizyczne, które zgłoszą lub ujawnią publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą,
- osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia,
- osoby powiązane z sygnalistą,
- osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne pomagające lub powiązane z sygnalistą (w szczególności stanowiące własność lub zatrudniające sygnalistę).
- warunki objęcia ochroną sygnalistów
Status sygnalisty jest pochodną dokonania zgłoszenia wewnętrznego lub zgłoszenia zewnętrznego bądź ujawnienia publicznego.
Dodatkowo, sygnalista powinien mieć uzasadnione podstawy sądzić, że będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa (w rozumieniu ustawy).
Ochrona przysługuje od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.
- zgłaszanie naruszeń prawa za pośrednictwem wewnętrznych kanałów
Na podmioty prawne na rzecz których według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób został nałożony obowiązek ustanowienia procedury zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych. Nie dotyczy to podmiotów działających w sektorze finansowym (m.in. banki, fundusze inwestycyjne), które mają obowiązek stworzenia kanałów zgłoszeń w każdym przypadku. Wyłączone z ww. obowiązku są gminy lub powiaty liczące mniej niż 10 000 mieszkańców.
- zgłaszanie naruszeń za pośrednictwem zewnętrznych kanałów
Na organy publiczne został nałożony obowiązek ustanowienia procedury zgłoszeń zewnętrznych, jak również obowiązek wydania zaświadczenia o podleganiu sygnalisty ochronie przewidzianej w ustawie, w przypadku gdy sygnalista zwróci się z takim żądaniem.
Organ publiczny będzie także:
- przyjmował zgłoszenie,
- przekazywał je zgodnie z właściwością, gdy zgłoszenie nie będzie należało do jego właściwości,
- rozpatrywał zgłoszenia należące do jego właściwości,
- podejmował działania następcze,
- przekazywał zgłaszającemu informację zwrotną.
Dodatkowo na organ publiczny zostanie nałożony obowiązek prowadzenia rejestru zgłoszeń zewnętrznych oraz rocznych sprawozdań zawierających dane dot. zgłoszeń zewnętrznych.
- zadania Rzecznika Praw Obywatelskich
Rolą RPO jest przyjmowanie zgłoszeń zewnętrznych, w tym wstępna weryfikacja zgłoszenia i nadanie sprawie dalszego biegu przez skierowanie zgłoszenia do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych lub – w zakresie konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – rozpatrzenie zgłoszenia i podjęcie działań następczych.
Dodatkowo RPO będzie udzielał sygnalistom środków wsparcia (np. porad nt. praw i środków ochrony prawej).
Na RPO został również nałożony obowiązek sporządzania rocznego sprawozdania dot. zgłoszeń zewnętrznych (na podstawie sprawozdań uzyskanych od organów publicznych) i przekazywania go do Komisji Europejskiej oraz do Sejmu i Senatu.
- zasady ujawnienia publicznego
Ujawnienie takie jest objęte ustawową ochroną, gdy ujawniający dokona w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego, ale w odpowiedzi na zgłoszenie nie zostaną podjęte w terminie żadne odpowiednie działania.
- środki ochrony sygnalistów
Środki ochrony sygnalistów obejmują:
- zakaz działań odwetowych (np. zakaz wypowiedzenia stosunku pracy),
- odwrócony ciężar dowodu (na stosującym działanie odwetowe będzie spoczywał ciężar dowodu, że podjęte działanie nie jest działaniem odwetowym),
- odszkodowanie za dopuszczenie się działań odwetowych,
- zakaz zrzeczenia się ochrony przyjętej w projektowanej ustawie,
- sankcje.
- wejście w życie przepisów
Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli 25.9.2024 r. Natomiast przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych wejdą w życie w terminie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Źródło: gov.pl
