Rozporządzenie unijne w sprawie technologii neutralnych emisyjnie

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1735 z 13.6.2024 r. w sprawie ustanowienia ram środków na rzecz wzmocnienia europejskiego ekosystemu produkcji technologii neutralnych emisyjnie i zmieniające rozporządzenie (UE) 2018/1724 (dalej: rozporządzenie NZIA) stosuje się wprawdzie od 29.6.2024 r., ale w odniesieniu do zamówień publicznych obowiązki nałożone na instytucje i podmioty zamawiające, a wynikające z art. 25 rozporządzenia, będą powszechnie stosowane od 30.6.2026 r. Do 30.6.2026 r. przepisy art. 25 ust. 1 rozporządzenia NZIA stosuje się wyłącznie do zamówień udzielanych przez centralne jednostki zakupujące zdefiniowane w art. 2 ust. 1 pkt 16 dyrektywy 2014/24/UE i art. 2 ust. 1 pkt 12 dyrektywy 2014/25/UE oraz do zamówień o wartości co najmniej 25 mln euro, co wynika z art. 49 ust. 3 rozporządzenia.

Zgodnie z przywołanym art. 25 ust. 1 rozporządzenia NZIA w przypadku postępowań o udzielenie zamówienia publicznego objętych zakresem stosowania dyrektywy 2014/23/UE, 2014/24/UE lub 2014/25/UE, o ile zamówienia obejmują technologie neutralne emisyjnie wymienione w art. 4 ust. 1 lit. a–k rozporządzenia jako część ich przedmiotu, lub w przypadku zamówień na roboty budowlane i koncesji na roboty budowlane, które wykorzystują tę technologię, instytucje zamawiające i podmioty zamawiające stosują minimalne obowiązkowe wymogi dotyczące zrównoważenia środowiskowego ustanowione w akcie wykonawczym, o którym mowa w ust. 5 niniejszego artykułu. Technologie neutralne emisyjnie obejmują m.in. technologie słoneczne, w tym technologie fotowoltaiczne, technologie baterii i magazynowania energii, czy też technologie pomp ciepła i energii geotermicznej. Zgodnie z art. 25 ust. 5 rozporządzenia, Komisja Europejska ma przyjąć akt wykonawczy określający minimalne wymogi dotyczące zrównoważenia środowiskowego na potrzeby postępowań o udzielenie zamówienia publicznego do 30.3.2025 r.

Plan przemysłowy Zielonego Ładu

W motywach rozporządzenia NZIA podnosi się, że plan przemysłowy Zielonego Ładu przedstawiony w komunikacie Komisji z 1.2.2023 r. określa kompleksowe podejście do wspierania przyspieszonego rozwoju czystych technologii energetycznych oparte na czterech następujących filarach:

1. pierwszy filar – ma na celu utworzenie otoczenia regulacyjnego, które uprości i usprawni procesy wydawania pozwoleń w odniesieniu do nowych miejsc produkcji i montażu technologii neutralnych emisyjnie oraz ułatwi rozwój unijnego przemysłu tych technologii;
2. drugi filar – ma pobudzić inwestycje w produkcję technologii neutralnych emisyjnie oraz finansowanie tej produkcji za pomocą zmienionych tymczasowych kryzysowych i przejściowych ram środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki po agresji Rosji wobec Ukrainy;
3. trzeci filar – dotyczy rozwijania umiejętności potrzebnych do przeprowadzenia transformacji i zwiększenia liczby wykwalifikowanych pracowników w sektorze czystych technologii energetycznych;
4. czwarty filar – koncentruje się na handlu i dywersyfikacji łańcucha dostaw surowców krytycznych.

W odniesieniu do zamówień publicznych warto zwrócić uwagę również na kilka założeń wynikających z motywów rozporządzenia NZIA. Wynika z nich, że stosowanie minimalnych obowiązkowych wymogów gwarantuje, że wpływ wydatków publicznych na stymulowanie zapotrzebowania na lepiej funkcjonujące zamówienia publiczne na produkty neutralnie emisyjnie w obszarze zrównoważenia środowiskowego wzrasta w sposób ustrukturyzowany, który instytucje zamawiające i podmioty zamawiające mogą wdrożyć. Pewne wyjątki powinny zapewnić, aby instytucje zamawiające i podmioty zamawiające unikały konkretnych niepożądanych skutków. Wyjątki te dotyczą monopolów, konkretnych niedoskonałości rynku lub sytuacji, w których instytucje zamawiające i podmioty zamawiające mogą mierzyć się z nieproporcjonalnymi kosztami lub niekompatybilnościami technicznymi. Instytucje zamawiające i podmioty zamawiające powinny nadal dysponować swobodą, jeżeli chodzi o włączanie dodatkowych minimalnych wymogów do dokumentów zamówienia, pod warunkiem przestrzegania dyrektywy 2014/23/UE, 2014/24/UE lub 2014/25/UE oraz mającego zastosowanie prawa sektorowego. Powinny nadal także dysponować swobodą, na tych samych warunkach, jeżeli chodzi o stosowanie – dodatkowo – kryteriów udzielenia zamówienia na potrzeby określenia oferty, która będzie najbardziej korzystna ekonomicznie, takich jak kryteria ceny, kryteria kosztu lub inne kryteria.

Zamówienia na roboty budowlane oraz koncesje na roboty budowlane

W przypadku zamówień na roboty budowlane oraz koncesji na roboty budowlane, które są objęte zakresem stosowania rozporządzenia NZIA, instytucje zamawiające i podmioty zamawiające powinny także wybrać co najmniej jeden szczególny warunek lub wymóg, lub co najmniej jedno szczególne zobowiązanie umowne, aby pomóc w realizacji szeregu celów, takich jak uwzględnienie kwestii socjalnych lub związanych z zatrudnieniem z myślą o uzyskaniu pozytywnych skutków społecznych, skuteczne wzięcie pod uwagę względów cyberbezpieczeństwa, w stosownych przypadkach, lub uzyskanie wystarczającej pewności, że odnośne produkty zostaną dostarczone na czas.

Wskazuje się, że w przypadku nieprzestrzegania wymogów dotyczących odpowiedniej odporności instytucje zamawiające i podmioty zamawiające powinny również wymagać, w dokumentach zamówienia, aby główny wykonawca był zobowiązany do uiszczenia na rzecz danej instytucji zamawiającej lub danego podmiotu zamawiającego proporcjonalnej opłaty w wysokości co najmniej 10% wartości konkretnych technologii neutralnych emisyjnie objętych zamówieniem, aby zapewnić przestrzeganie mechanizmu.

W celu uwzględnienia w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub aukcji potrzeby wspierania produkcji lub zużycia energii ze źródeł odnawialnych i potrzeby dywersyfikacji źródeł dostaw technologii neutralnych emisyjnie, aby odejść od pojedynczych źródeł dostaw oraz bez uszczerbku dla międzynarodowych zobowiązań Unii, dostawy należy uznać za niewystarczająco zdywersyfikowane przynajmniej w przypadku, gdy konkretna technologia neutralna emisyjnie lub jej główne konkretne komponenty pochodzą z jednego państwa trzeciego i stanowią ponad 50 % tej dostawy w Unii.

Ponadto, aby propagować odpowiedzialne prowadzenie działalności gospodarczej przez oferentów, cyberbezpieczeństwo i bezpieczeństwo danych w odniesieniu do wykorzystywanych technologii, projektów i powiązanej infrastruktury oraz aby propagować pełną i terminową realizację projektów dotyczących dostaw, organy publiczne opracowujące aukcje na potrzeby wdrażania energii ze źródeł odnawialnych powinny uwzględnić kryteria wstępnej kwalifikacji związane z odpowiedzialnym prowadzeniem działalności gospodarczej, cyberbezpieczeństwem i bezpieczeństwem danych oraz zdolnością do pełnej i terminowej realizacji projektu.

Elementy mające wpływ na klimat i środowisko

Zauważa się również, że rozważając zrównoważenie środowiskowe ofert, czy to w formie kryteriów wstępnej kwalifikacji, czy kryteriów udzielenia zamówienia, organy publiczne opracowujące aukcje na potrzeby wdrażania energii ze źródeł odnawialnych mogą brać pod uwagę różne elementy mające wpływ na klimat i środowisko, w szczególności:

1. trwałość i niezawodność rozwiązania,
2. łatwość naprawy i konserwacji oraz dostęp do takich usług,
3. łatwość modernizacji i odnowienia,
4. łatwość i jakość recyklingu,
5. zużycie energii, wody i innych zasobów na co najmniej jednym etapie cyklu życia produktu,
6. masę i objętość produktu i jego opakowania,
7. wykorzystanie materiałów odnawialnych, pochodzących z recyklingu lub użytych części,
8. ilość, charakterystykę i dostępność materiałów zużywalnych koniecznych do właściwego użytkowania i prawidłowej konserwacji,
9. emisje do powietrza, wody lub gleby uwalniane na co najmniej jednym etapie cyklu życia produktu,
10. ilość wytwarzanych odpadów oraz
11. warunki użytkowania.