Zakładanie publicznych podmiotów oświatowych przez osoby fizyczne i prawne niezaliczane do sektora finansów publicznych

Przedszkola, szkoły i placówki polskiego systemu oświaty mogą funkcjonować jako podmioty publiczne lub niepubliczne.

Publiczność danego podmiotu nie zależy wyłącznie od tego, jaki podmiot prawa je prowadzi. Organy administracji publicznej mogą prowadzić wyłącznie szkoły (przedszkola i placówki) o charakterze publicznym, jednak ustawodawca przewidział również prawo innych podmiotów do prowadzenia publicznych instytucji oświatowych. O definicji publiczności w oświacie rozstrzygają art. 13 ust. 1–5 oraz art. 14 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe (dalej: PrOśw). Utworzenie przez osobę fizyczną bądź prawną (niezaliczaną do sektora finansów publicznych) publicznego przedszkola, publicznej szkoły lub publicznej placówki oświatowej wymaga zezwolenia właściwego organu JST, której zadaniem jest prowadzenie szkół lub placówek publicznych danego typu, zgodnie z art. 88 ust. 4 PrOśw, a w przypadku szkół artystycznych – zezwolenia ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Wniosek o udzielenie zezwolenia złożony z projektu aktu założycielskiego i statutu składa się do 30 września roku poprzedzającego rok, w którym ma nastąpić uruchomienie szkoły lub placówki. Ten termin może zostać przedłużony za zgodą wójta, burmistrza lub prezydenta. Wniosek powinien zawierać również dane niezbędne do wpisania szkoły lub placówki do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej. Zgodnie z delegacją zawartą w art. 88 ust. 6 PrOśw poszczególni ministrowie określili szczegółowe zasady i warunki udzielania oraz cofania zezwolenia na założenie szkoły lub placówki publicznej, aby tworzenie szkół publicznych przez osoby prawne i fizyczne sprzyjało poprawie warunków kształcenia, a także korzystnie uzupełniało sieć szkół publicznych na danym terenie. Te zasady i warunki zostały określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych zasad i warunków udzielania i cofania zezwolenia na założenie przez osobę prawną lub osobę fizyczną szkoły lub placówki publicznej (dalej: ZezwolSzkolR) i rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie szczegółowych zasad i warunków udzielania i cofania zezwolenia na założenie publicznej szkoły artystycznej przez osobę prawną lub osobę fizyczną.

Zgodnie z § 3 ZezwolSzkolR wniosek o udzielenie zezwolenia na założenie szkoły lub placówki publicznej zawiera:

1) w przypadku założyciela będącego osobą prawną – nazwę założyciela, adres jego siedziby oraz wskazanie organu uprawnionego do prowadzenia w imieniu założyciela spraw szkoły lub placówki publicznej;

2) w przypadku założyciela będącego osobą fizyczną – imię i nazwisko założyciela, numer ewidencyjny PESEL, adres miejsca zamieszkania oraz adres do korespondencji;

3) określenie typu szkoły lub rodzaju placówki publicznej, daty rozpoczęcia jej działalności, przewidywanej liczby uczniów, słuchaczy lub wychowanków oraz:

a) w przypadku szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego – wskazanie, czy szkoła jest przeznaczona dla dzieci i młodzieży, czy dla dorosłych,

b) w przypadku szkoły podstawowej – wskazanie, czy w szkole będą zorganizowane oddziały przedszkolne oraz czy szkoła będzie posiadać podporządkowane jej organizacyjnie szkoły filialne,

c) w przypadku szkoły podstawowej, o której mowa w art. 95 ust. 2, 3 i 6 PrOśw – wskazanie klas, które ma obejmować struktura organizacyjna tej szkoły,

d) w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – wskazanie zawodu lub zawodów, w jakich szkoła będzie kształcić,

e) w przypadku szkoły specjalnej – wskazanie rodzaju niepełnosprawności uczniów, dla których tworzy się szkołę,

f) w przypadku publicznej placówki kształcenia ustawicznego i publicznego centrum kształcenia zawodowego – wskazanie, czy placówka lub centrum będzie posiadać filię lub filie organizacyjnie podporządkowane odpowiednio tej placówce lub temu centrum;

4) wskazanie adresu siedziby szkoły lub placówki publicznej oraz informację o jej warunkach lokalowych oraz wyposażeniu w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do realizacji zadań statutowych;

5) dane, o których mowa w art. 88 ust. 5 PrOśw.

Do wniosku dołącza się:

1) w przypadku założyciela będącego osobą prawną – kopię statutu lub innego dokumentu stanowiącego podstawę funkcjonowania osoby prawnej oraz – jeżeli osoba prawna podlega obowiązkowi wpisu do rejestru lub ewidencji – aktualny odpis z właściwego rejestru lub ewidencji;

2) w przypadku założyciela będącego osobą fizyczną – wyciąg z dowodu osobistego zawierający imię, nazwisko i numer ewidencyjny PESEL, poświadczony notarialnie lub poświadczony przez przyjmującego wniosek pracownika urzędu obsługującego organ JST właściwej do udzielenia zezwolenia na założenie szkoły lub placówki publicznej;

3) projekt aktu założycielskiego szkoły lub placówki publicznej;

4) projekt statutu szkoły lub placówki publicznej;

5) opinie właściwego miejscowo komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej i państwowego powiatowego inspektora sanitarnego o warunkach bezpieczeństwa i higieny w budynku, w którym będzie się mieścić szkoła lub placówka publiczna, i najbliższym jego otoczeniu, a w przypadku szkoły podstawowej, o której mowa w art. 95 ust. 3 PrOśw, oraz publicznej placówki kształcenia ustawicznego i publicznego centrum kształcenia zawodowego również opinie o warunkach bezpieczeństwa i higieny w budynkach, w których będą mieścić się odpowiednio szkoły filialne lub filie placówki lub centrum, i najbliższym ich otoczeniu;

6) wykaz nauczycieli przewidzianych do zatrudnienia w szkole lub placówce publicznej zawierający imiona i nazwiska nauczycieli oraz informację o ich kwalifikacjach;

7) zobowiązanie do zapewnienia warunków działania szkoły lub placówki publicznej, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki oraz zobowiązanie do przestrzegania przepisów dotyczących szkół i placówek publicznych.

W przypadku wniosku o zgodę na założenie punktów przedszkolnych i zespołów wychowania przedszkolnego zamiast projektu statutu dołącza się projekt organizacji wychowania przedszkolnego. Podjęcie przez osobę prawną inną niż gmina lub przez osobę fizyczną, która prowadzi już publiczne przedszkole lub publiczną szkołę podstawową, prowadzenia wychowania przedszkolnego w innych publicznych formach wymaga natomiast zmiany zezwolenia na założenie odpowiednio przedszkola lub szkoły podstawowej. Przepisy art. 88 ust. 4-8 i art. 89 PrOśw stosuje się odpowiednio, z tym że do wniosku o zmianę zezwolenia – analogicznie jak przy wniosku o utworzenie – zamiast projektu statutu dołącza się projekt organizacji wychowania przedszkolnego, które ma być realizowane w danej formie.

Złożenie wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie publicznego przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, szkoły lub placówki i pozytywne rozpatrzenie go przez JST zwalnia zarejestrowaną szkołę lub placówkę z ubiegania się o REGON w GUS. To JST, zobowiązana do prowadzenia odpowiedniego typu szkoły (gmina lub powiat), przy wydawaniu zezwolenia musi w ciągu 7 dni dokonać stosownego wpisu do RSPO w bazie SIO. Na podstawie powyższej czynności numer REGON jest generowany automatycznie, a następnie przesyłany listownie do szkoły lub placówki. Należy tutaj zaznaczyć, że program służący do prowadzenia bazy danych SIO obliguje JST do wpisu wszystkich danych wskazanych powyżej, a także co najmniej jednej z danych w postaci: telefonu, faksu, e-maila, strony internetowej – chociaż jedna z nich musi zostać umieszczona w zgłoszeniu o wpis do ewidencji szkół i placówek niepublicznych. W przeciwnym razie pracownik JST nie będzie mógł dokonać zgłoszenia szkoły w SIO, a tym samym nowo utworzonej szkole lub placówce nie zostanie nadany REGON. Powyższy obowiązek wynika z art. 33–35 SystInfOśwU. Szczegółowy zakres danych szkoły gromadzonych w systemie informacji oświatowej został określony w art. 9 SystInfOśwU, inne dane dziedzinowe, gromadzone w systemie informacji oświatowej, szczegółowo określono zaś w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 28.8.2019 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych dziedzinowych gromadzonych w systemie informacji oświatowej oraz terminów przekazywania niektórych danych do bazy danych systemu informacji oświatowej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1663).

Udzielenie zezwolenia lub odmowa udzielenia zezwolenia na założenie przedszkola, innej formy przedszkolnej, szkoły czy publicznej placówki oświatowej następuje w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starostę i marszałka województwa. Zezwolenie na prowadzenie poszczególnych instytucji oświatowych wydaje ten organ, którego JST jest zobowiązana do prowadzenia takiego samego typu lub rodzaju przedszkoli, szkół lub placówek własnych.

Zezwolenie na założenie szkoły lub placówki publicznej jest udzielane, gdy:

1) statut lub inny dokument stanowiący podstawę funkcjonowania osoby prawnej będącej założycielem przewiduje prowadzenie przez nią działalności oświatowej,

2) projekt aktu założycielskiego i projekt statutu szkoły lub placówki publicznej są zgodne z przepisami ustawy i aktów prawnych wydanych na jej podstawie,

3) w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – zawód lub zawody, w jakich szkoła będzie kształcić, są zgodne z klasyfikacją zawodów szkolnictwa branżowego,

4) warunki lokalowe oraz wyposażenie szkoły lub placówki publicznej w pomoce dydaktyczne i sprzęt zapewniają realizację statutowych zadań szkoły lub placówki publicznej, w tym bezpieczne i higieniczne warunki nauki, wychowania i opieki,

5) nauczyciele posiadają kwalifikacje wymagane do zatrudnienia w szkole lub placówce publicznej danego typu lub rodzaju,

6) utworzenie szkoły w miejscowości wskazanej przez założyciela będzie sprzyjać poprawie warunków kształcenia, a także korzystnie uzupełniać sieć szkół publicznych odpowiednio w tej miejscowości, gminie, powiecie, województwie lub regionie.

Odmowa wydania zezwolenia na założenie szkoły lub placówki publicznej może nastąpić w przypadku, gdy któryś z powyższych warunków jest niemożliwy do spełnienia. Wskazuje na to zamieszczony niżej wyrok WSA w Lublinie.

Ustawodawca nie precyzuje, na czym ma polegać korzystne uzupełnienie sieci szkół poprzez założenie nowej szkoły. W orzecznictwie sądów administracyjnych wyjaśnia się przy tym, że brak jest podstaw do badania – przy ocenie, czy założenie szkoły będzie stanowić korzystne uzupełnienie sieci szkół – innych przesłanek, takich jak warunki lokalowe, wyposażenie w pomoce naukowe i księgozbiór, podstawy programowe i kwalifikacje kadry (por. wyr. NSA z 7.11.2006 r., I OSK 146/06, Legalis). Stąd przy udzielaniu zezwolenia na założenie szkoły publicznej trzeba przede wszystkim rozważyć, czy utworzenie nowej szkoły publicznej stanowi korzystne uzupełnienie istniejącej sieci szkół danego typu na określonym obszarze, objętym zakresem zadań podmiotu, zobowiązanego do prowadzenia szkół określonego rodzaju (wyr. WSA w Poznaniu z 17.12.2013 r., II SA/Po 786/13, Legalis).

Zezwolenie na założenie szkoły lub placówki publicznej określa:

1) założyciela:

a) nazwę, adres jego siedziby i numer wpisu do właściwego rejestru lub ewidencji – w przypadku założyciela będącego osobą prawną,

b) imię i nazwisko, numer ewidencyjny PESEL oraz adres miejsca zamieszkania – w przypadku założyciela będącego osobą fizyczną;

2) typ szkoły lub rodzaj placówki, jej nazwę, adres jej siedziby i termin rozpoczęcia działalności;

3) w przypadku szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego – wskazanie, czy szkoła jest przeznaczona dla dzieci i młodzieży, czy dla dorosłych;

4) w przypadku szkoły podstawowej – wskazanie, czy w szkole będą zorganizowane oddziały przedszkolne oraz czy szkoła będzie posiadać podporządkowane jej organizacyjnie szkoły filialne;

5) w przypadku szkoły podstawowej, o której mowa w art. 95 ust. 2, 3 i 6 PrOśw – wskazanie klas, jakie ma obejmować struktura organizacyjna tej szkoły;

6) w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – zawód lub zawody, w których kształci szkoła;

7) w przypadku szkoły specjalnej – rodzaj niepełnosprawności uczniów, dla których tworzy się szkołę;

8) w przypadku publicznej placówki kształcenia ustawicznego i publicznego centrum kształcenia zawodowego – wskazanie, czy placówka lub centrum będzie posiadać filię lub filie organizacyjnie podporządkowane odpowiednio tej placówce lub temu centrum.

Szkoły, przedszkola (w tym inne formy wychowania przedszkolnego) oraz placówki oświatowe, nieprowadzone przez JST lub organy administracji państwowej, mogą być zakładane i prowadzone przez osoby prawne (niesamorządowe) i osoby fizyczne, jako jednostki publiczne lub niepubliczne. Osoby prawne i fizyczne są dla nich organami prowadzącymi – w rozumieniu PrOśw. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej nie mają prawa do zakładania i prowadzenia tego typu instytucji oświatowych.