Pomimo roli, jaką sołtys odgrywa w społeczności wiejskiej, ustawodawca nie przewidział dla niego obowiązkowego wynagrodzenia, jedynie rada gminy może przyznać sołtysowi diety oraz zwrot kosztów podróży. Tym samym sołtys nie jest, opłacanym urzędnikiem, ale pełni on funkcję społeczną, gdyż nie otrzymuje wynagrodzenia. Sołtysi nie są również objęci ubezpieczeniem społecznym, a czas sprawowania kadencji nie jest wliczany do okresu zatrudnienia.
Posłowie odrzucili część poprawek Senatu, w tym podwyżkę świadczenia dla części sołtysów i sołtysek, którzy pełnili swoje funkcje przez dłuższy czas. W ramach senackich poprawek 300 zł miesięcznie dodatku do emerytury należałoby się osobie z 8-letnim stażem na stanowisku sołtysa, 400 zł za 12-letni staż i 500 zł za 16 lat sołtysowania.
Nowe 300 plus
Ustawa z 26.5.2023 r. o świadczeniu pieniężnym z tytułu pełnienia funkcji sołtysa ma na celu przede wszystkim przyznanie waloryzowanego corocznie świadczenia pieniężnego z tytułu pełnienia funkcji sołtysa, w wysokości 300 złotych miesięcznie dla tych sołtysów, którzy, ze względu na okres pełnienia tej funkcji, szczególnie zasłużyli się społeczności lokalnej. Funkcje sołtysa, o której mowa w ustawie pełnione były na podstawie ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2023 r. poz. 40 i 572). Kwota świadczenia podlega corocznej waloryzacji od 1 marca, podobnie jak emerytury, waloryzacja będzie prowadzona automatycznie. Za okres ten w projekcie przyjęto wymóg pełnienia funkcji sołtysa przez okres co najmniej dwóch kadencji nie mniej niż przez 8 lat. Do okresu, wlicza się również okres pełnienia funkcji sołtysa na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym, jeżeli osoba ta następnie pełniła funkcję sołtysa na podstawie przepisów ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym. Kolejnym kryterium otrzymania świadczenia jest wiek uprawniający do otrzymania świadczenia. Świadczenie będzie wypłacane do 15. dnia każdego miesiąca.
Ustawa przewiduje wypłatę świadczenia po osiągnięciu:
- w przypadku kobiet 60 lat,
- w przypadku mężczyzn 65 lat.
Przewidziano również, że świadczenie nie przysługuje osobie skazanej prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe związane z pełnioną funkcją. Do wymaganego stażu dolicza się okres pełnienia funkcji sołtysa przed wejściem w życie przepisów ustawy z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym.
Świadczenie będzie wypłacane na wniosek osoby uprawnionej, którego wzór zostanie określony w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw rozwoju wsi w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej. Wniosek o przyznanie świadczenia będzie składany w oddziale regionalnym albo placówce terenowej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego właściwych ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy.
Zaświadczenie od wójta
Do wniosku konieczne będzie dołączenie zaświadczenia wydanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego dla sołectwa, w którym wnioskodawca pełnił funkcję sołtysa, potwierdzające okres pełnienia tej funkcji. Jeżeli wójt (burmistrz, prezydent miasta) nie dysponuje danymi potwierdzającymi okres pełnienia przez wnioskodawcę funkcji sołtysa, wydaje postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia ze względu na brak danych potwierdzających okres pełnienia funkcji. Postanowienie to należy dołączyć do wniosku o przyznanie świadczenia. W przypadku braku dokumentów potwierdzających spełnienie wymogu pełnienia funkcji sołtysa przez co najmniej 10 lat zaświadczenie zastępuje się pisemnym oświadczeniem złożonym przez wnioskodawcę o spełnieniu tego wymogu potwierdzonym pisemnymi oświadczeniami złożonymi przez co najmniej 5 osób zamieszkujących w sołectwie w czasie, w którym wnioskodawca pełnił w nim funkcję sołtysa. Oświadczenia, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń. Oświadczenia takie zawierają klauzulę następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
Wypłatę świadczenia zrealizuje KRUS
Ze względu na funkcję, jaką sołtysi pełnią we wsi, i fakt, że wielu z nich podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stanowi organ najbardziej właściwy do wypłacania świadczenia sołtysom. Świadczenie będzie przyznawane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w drodze decyzji, przy czym postępowanie będzie się kończyć nie później niż w terminie 60 dni od daty złożenia wniosku. W przypadku decyzji odmownej będzie przysługiwał wniosek do Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o ponowne rozpatrzenie sprawy i ewentualnie skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
