Usługi sąsiedzkie, wsparcie krótkoterminowe, mieszkania treningowe i wspomagane, i inne ważne zmiany przepisów o pomocy społecznej

Ustawą z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1693; dalej: ZmPomSpołU23) wprowadzono zmiany do przepisów PomSpołU, z których wynika, że do zadań własnych gminy należy organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich, a także przyznawanie i realizacja usług wsparcia krótkoterminowego w domach pomocy społecznej (art. 17 ust. 2 pkt 2a i 3b PomSpołU).

Z nowych przepisów art. 50 PomSpołU wynika, że:

1. usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania mogą być przyznane w formie usług sąsiedzkich;
2. usługi sąsiedzkie obejmują pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, podstawową opiekę higieniczno-pielęgnacyjną, przez którą należy rozumieć formy wsparcia niewymagające specjalistycznej wiedzy i kompetencji, oraz, w miarę potrzeb i możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem;
3. organizatorem usług sąsiedzkich jest gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania osoby korzystającej z usług sąsiedzkich lub podmiot uprawniony.

Osobą wykonującą usługi sąsiedzkie może być osoba, która:

1. jest pełnoletnia;
2. nie jest członkiem rodziny osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie;
3. nie jest oddzielnie zamieszkującym małżonkiem, wstępnym ani zstępnym osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie;
4. złożyła organizatorowi usług sąsiedzkich oświadczenie o zdolności pod względem psychofizycznym do świadczenia takich usług;
5. zamieszkuje w najbliższej okolicy osoby, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie;
6. ukończyła szkolenie z zakresu udzielania pierwszej pomocy (w przypadku nieukończenia szkolenia organizacja szkolenia należy do organizatora usług sąsiedzkich);
7. została zaakceptowana przez osobę, na rzecz której są świadczone usługi sąsiedzkie;
8. została zaakceptowana przez organizatora usług sąsiedzkich.

W przypadku organizowania przez gminę usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich rada gminy w uchwale dotyczącej usług opiekuńczych, określa także szczegółowe warunki przyznawania usług sąsiedzkich, wymiar i zakres usług sąsiedzkich oraz sposób rozliczania wykonywania takich usług. Rada gminy może postanowić o rozszerzeniu katalogu osób, którym przysługuje świadczenie opiekuńcze, o osoby, dla których wsparcie w postaci usług sąsiedzkich będzie miało charakter uzupełniający opiekę sprawowaną przez rodzinę, a także wspólnie niezamieszkującego małżonka, wstępnych i zstępnych.

Mieszkania treningowe i wspomagane

W art. 1 pkt 13 ZmPomSpołU23 zmieniono treść art. 53 PomSpołU, który po zmianie zawiera zasady przyznawania i korzystania z pomocy w mieszkaniach treningowych lub wspomaganych. Osobie pełnoletniej, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebuje wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, ale nie wymaga usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki, w szczególności osobie z zaburzeniami psychicznymi, osobie bezdomnej, osobie opuszczającej pieczę zastępczą w rozumieniu przepisów o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, okręgowy ośrodek wychowawczy, zakład poprawczy, schronisko dla nieletnich, a także cudzoziemcowi, który uzyskał w RP status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością wspomniana w art. 53 ust. 1 PomSpołU, może być przyznane wsparcie w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym. Mieszkania takie są formą pomocy społecznej przygotowującą, przy wsparciu specjalistów, osoby w nich przebywające do prowadzenia niezależnego życia lub wspierającą te osoby w codziennym funkcjonowaniu i mogą być prowadzone przez:

1. każdą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej;
2. organizację pozarządową (art. 3 ust. 2 PożPubWolontU), oraz inne podmioty z art. 3 ust. 3 PożPubWolontU prowadzące działalność w zakresie pomocy społecznej, pieczy zastępczej lub integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

W mieszkaniu treningowym świadczy się usługi bytowe, pracę socjalną oraz naukę w obszarze rozwijania lub utrwalania niezależności, sprawności w zakresie samoobsługi, pełnienia ról społecznych w integracji ze społecznością lokalną, w celu umożliwienia prowadzenia niezależnego życia.

W mieszkaniu wspomaganym świadczy się natomiast usługi bytowe, pracę socjalną oraz pomoc w wykonywaniu czynności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu i realizacji kontaktów społecznych, w celu utrzymania lub rozwijania niezależności osoby na poziomie jej psychofizycznych możliwości.

Podstawą przyznania wsparcia w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym jest decyzja, wydawana po dokonaniu ustaleń między podmiotem kierującym do tej formy wsparcia, podmiotem prowadzącym mieszkanie treningowe lub wspomagane oraz osobą ubiegającą się o pobyt w tym mieszkaniu lub jej przedstawicielem ustawowym (art. 53 ust. 11–12 PomSpołU). Korzystanie ze wsparcia w mieszkaniu treningowym lub wspomaganym prowadzonym przez podmioty inne niż gmina, powiat lub na ich zlecenie odbywa się na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z osobą korzystającą z pobytu w takim mieszkaniu lub jej przedstawicielem ustawowym (art. 53 ust. 15 PomSpołU).

Wojewoda właściwy ze względu na miejsce położenia mieszkania prowadzi rejestr mieszkań treningowych i wspomaganych prowadzonych przez gminę, powiat lub na ich zlecenie w celu usprawnienia udzielania świadczeń z pomocy społecznej oraz upowszechnienia informacji o prowadzonych mieszkaniach treningowych i wspomaganych (art. 53 ust. 16–21 PomSpołU).

Organizacja zgłaszaj fakt prowadzenia takiego mieszkania wojewodzie właściwemu ze względu na miejsce położenia tego mieszkania. Listę mieszkań wojewoda publikuje na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego w celu upowszechnienia informacji o tych mieszkaniach.

Usługi wsparcia krótkoterminowego

Z nowych art. 55a–55c PomSpołU wynika m.in., że dom pomocy społecznej (zob. art. 56 pkt 1–4 i 6 PomSpołU) może świadczyć usługi wsparcia krótkoterminowego w formie pobytu całodobowego lub w formie dziennej osobom pełnoletnim wymagającym wsparcia z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niebędącym mieszkańcami domu. Podmiot prowadzący dom pomocy społecznej zgłasza wojewodzie informację o zamiarze świadczenia przez dom usług wsparcia krótkoterminowegoze wskazaniem liczby miejsc przeznaczonych na usługi wsparcia dziennego i całodobowego, w ciągu 14 dniod dnia ich powstania.

Usługi wsparcia krótkoterminowego:

1. mogą być przyznane osobie, która ze względu na wiek, chorobę lub nie-pełnosprawność wymaga doraźnej pomocy w formie pobytu całodobowego lub w formie dziennej, ze względu na czasowe ograniczenie możliwości zapewnienia właściwego wsparcia w miejscu zamieszkania przez osoby na co dzień sprawujące opiekę nad tą osobą;
2. realizowane w formie pobytu całodobowego mogą być przyznane na czas określony nie dłuższy niż 30 dni w roku kalendarzowym, z możliwością przedłużenia pobytu w szczególnie uzasadnionych przypadkach o nie więcej niż kolejne 30 dni w roku kalendarzowym;
3. realizowane w formie dziennej mogą być przyznane w wymiarze nie mniejszym niż 4 godziny dziennie i nie większym niż 12 godzin dziennie, nie większym niż 30 dni w roku kalendarzowym, z możliwością przedłużenia wsparcia w szczególnie uzasadnionych przypadkach o nie więcej niż kolejne 30 dni w roku kalendarzowym.

Osoba może korzystać z usług wsparcia krótkoterminowego w danym roku kalendarzowym zarówno w formie pobytu całodobowego, jak i w formie dziennej, jednak łącznie dla obydwu form nie dłużej niż 60 dni w roku kalendarzowym.

Wniosek o przyznanie pomocy w formie usług wsparcia krótkoterminowego składa się w ośrodku pomocy społecznej albo w centrum usług społecznych, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby wymagającej wsparcia (zob. art. 55b ust. 4–6 PomSpołU).

Kierownik ośrodka pomocy społecznej lub dyrektor centrum usług społecznych wydaje decyzję przyznającą prawo do usług wsparcia krótkoterminowego po dokonaniu uzgodnień z konkretnym domem pomocy społecznej prowadzonym przez gminę, powiat lub na ich zlecenie, który będzie realizował usługi. Wydaną decyzję ośrodek pomocy społecznej lub centrum usług społecznych przekazują do gminy lub powiatu prowadzących lub zlecających prowadzenie domu pomocy społecznej.

Obowiązani do wnoszenia opłaty za korzystanie z usług wsparcia krótkoterminowego są w kolejności:

1. osoba korzystająca z usług wsparcia krótkoterminowego,
2. gmina, która przyznała usługi wsparcia krótkoterminowego

– przy czym gmina określona w pkt 2 nie ma obowiązku wnoszenia opłaty, jeżeli osoba korzystająca z usług wsparcia krótkoterminowego ponosi pełną odpłatność.

Dyrektor lub kierownik domu pomocy społecznej prowadzi rejestr zgłoszeń o zdarzeniach nadzwyczajnych dotyczących mieszkańców domu (art. 55c PomSpołU, który wejdzie w życie 1.1.2024 r.).

Rejestr domów pomocy społecznej

Zgodnie z art. 57 ust. 6 i 6a PomSpołU wojewoda prowadzi rejestr domów pomocy społecznej, który jest jawny, na bieżąco aktualizowany i udostępniany w BIP na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego i zawiera:

1. numer domu pomocy społecznej w rejestrze;
2. nazwę, adres i numer telefonu domu pomocy społecznej;
3. typ domu pomocy społecznej;
4. nazwę podmiotu prowadzącego lub imię i nazwisko osoby prowadzącej dom pomocy społecznej;
5. liczbę miejsc przeznaczonych dla mieszkańców domu pomocy społecznej;
6. czas, na jaki zostało wydane zezwolenie na prowadzenie domu pomocy społecznej;
7. numer decyzji i datę wydania zezwolenia na prowadzenie domu pomocy społecznej;
8. informację o świadczeniu przez dom pomocy społecznej usług wsparcia krótkoterminowego ze wskazaniem liczby miejsc przeznaczonych na świadczenie usług wsparcia dziennego i całodobowego;
9. nazwę jednostki samorządu terytorialnego zlecającej prowadzenie domu pomocy społecznej.

Rejestr dotyczący zdarzeń nadzwyczajnych dotyczących osób z placówki dla niepełnosprawnych

Podmiot prowadzący placówkę zapewniającą całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku prowadzi rejestr zgłoszeń o zdarzeniach nadzwyczajnych dotyczących osób przebywających w placówce (art. 68aa PomSpołU). Rejestr zawiera zgłoszenia o następujących zdarzeniach nadzwyczajnych dotyczących osób przebywających w placówce, związanych z zagrożeniem życia lub zdrowia tych osób:

1. wypadkach;
2. samouszkodzeniach;
3. obrażeniach ciała.

Uchwała rady gminy lub rady powiatu w sprawie usług wsparcia krótkoterminowego

Zgodnie z nowym art. 97a PomSpołU:

1. w przypadku świadczenia przez dom pomocy społecznej usług wsparcia krótkoterminowego rada gminy lub rada powiatu właściwa dla tego domu pomocy społecznej określa, w drodze uchwały, wysokość opłat za godzinę świadczenia usług, w przypadku usług wsparcia krótkoterminowego świadczonego w formie dziennej, oraz za dzień pobytu, w przypadku świadczenia usług wsparcia krótkoterminowego w formie pobytu całodobowego;
2. rada gminy określa, w drodze uchwały, szczegółowe warunki przyznawania usług wsparcia krótkoterminowego świadczonego w formie dziennej i w formie pobytu całodobowego oraz warunki odpłatności za te usługi oraz szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również tryb ich pobierania;
3. usługi wsparcia krótkoterminowego są odpłatne do wysokości opłat;
4. osoba korzystająca z usług wsparcia krótkoterminowego nie ponosi opłat, jeżeli jej dochód nie przekracza kwoty kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej;
5. różnicę między ustaloną odpłatnością osoby korzystającej z usług wsparcia krótkoterminowego a opłatą za usługi ponosi gmina, która przyznała osobie usługi wsparcia krótkoterminowego.

Przepisy przejściowe

Zgodnie z art. 9 ZmPomSpołU12 podmioty prowadzące w dniu 1.11.2023 r. mieszkania chronione:

1. są obowiązane do przekształcenia tych mieszkań w mieszkania treningowe lub mieszkania wspomagane;
2. które przekształciły je w mieszkania treningowe lub mieszkania wspomagane, dostosują te mieszkania do wymagań określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 53 ust. 24 PomSpołU

– w brzmieniu nadanym ZmPomSpołU23, w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia jej w życie, czyli do 1.5.2024 r.

Także decyzje o skierowaniu osoby do korzystania ze wsparcia w mieszkaniu chronionym wydane przed 1.11.2023 r. zachowują moc do dnia w nich wskazanego, nie dłużej jednak niż do 1.5.2024 r.

Przepisy w brzmieniu nadanym ZmPomSpołU23 stosuje się:

1. do postępowań o skierowanie osoby do korzystania ze wsparcia w mieszkaniu chronionym wszczętych i niezakończonych przed 1.11.2023 r.;
2. w przypadku gdy podmioty prowadzące w dniu 1.11.2023 r. mieszkania chronione, które przekształciły je w mieszkania treningowe lub mieszkania wspomagane, zgłoszą w ciągu 2 miesięcy od dnia przekształcenia prowadzone przez siebie mieszkania do rejestru, o którym mowa w art. 53 ust. 16 PomSpołU (rejestr mieszkań treningowych i wspomaganych prowadzonych przez gminę) w nowym brzmieniu (pierwsze udostępnienie danych z tego rejestru nastąpi nie później niż 1.2.2024 r.).

Ponadto do spraw o wydanie zezwolenia na prowadzenie domu pomocy społecznej oraz placówki zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, wszczętych i niezakończonych przed 1.11.2023 r. stosuje się przepisy PomSpołU w brzmieniu dotychczasowym.