Protest wyborczy w wyborach samorządowych

Protest wyborczy przeciwko ważności wyborów samorządowych wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego za pośrednictwem właściwego sądu rejonowego, w terminie 14 dni od dnia podania do publicznej wiadomości przez komisarza wyborczego wyników wyborów na obszarze województwa (komisarz wyborczy podaje te wyniki do publicznej wiadomości w formie obwieszczenia).

Zgodnie z art. 508 Kodeksu postępowania cywilnego, właściwy miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a w braku miejsca zamieszkania – sąd jego miejsca pobytu. Ponieważ ustawodawca nie przewidział, że nadanie w tym terminie protestu w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z 23.11.2012 r. – Prawo pocztowe jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu, to oznacza to, że protest trzeba złożyć we wskazanym terminie w siedzibie sądu rejonowego, w jego biurze podawczym.

1) ważności wyborów w ogóle;

2) ważności wyborów w okręgu lub

3) wyborowi określonej osoby (radnego, wójta/burmistrza./prezydenta miasta).

Protest może być złożony z powodu:

1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub

2) naruszenia przepisów Kodeksu wyborczego dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów.

Kto może wnieść protest?

Protest przeciwko ważności wyborów z powodu dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przez właściwy organ wyborczy przepisów Kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów może wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania, czyli także wyborcę dopisanego do spisu wyborców w dniu głosowania.

Przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi radnego, wójta/burmistrza/prezydenta miasta protest może wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z obwodów głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego.

Prawo wniesienia protestu przysługuje również przewodniczącemu właściwej komisji wyborczej i pełnomocnikowi wyborczemu komitetu wyborczego.

Wymogi formalne protestu

Protest wnosi się na piśmie. Niemożliwe jest wniesienie protestu w innej formie, czyli np. w postaci elektronicznej.

Wnoszący protest powinien sformułować w nim zarzuty (zob. pkt 2 i 5) oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których je opiera.

Protest powinien wskazywać oznaczenie sądu, do którego jest kierowany („do Sądu Okręgowego w … za pośrednictwem Sądu Rejonowego w …”), a nadto zawierać: oznaczenie uczestników, oznaczenie rodzaju pisma, dokładnie określone żądanie, a także wnioski o wezwanie świadków, biegłych, dokonanie oględzin i inne wnioski dowodowe.

W proteście należy wskazać uczestników postępowania. Uczestnikami postępowania są:

1) sam wnoszący protest,

2) komisarz wyborczy,

3) przewodniczący właściwych komisji wyborczych lub ich zastępcy.

Warto zwrócić uwagę na słuszny pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach (postanowienie z 30.1.2007 r. wydane w sprawie V Acz 27/07), zgodnie z którym niewskazanie imion, nazwisk oraz adresów osób pełniących funkcje przewodniczących właściwych komisji wyborczych, którzy są uczestnikami postępowania nie stanowi braku formalnego protestu. Wskazane informacje są znane sądowi z urzędu.

Kolejnym wymogiem ogólnym, jest konieczność wskazania rodzaju pisma, czyli zatytułowanie go jako „protest”. Należy przy tym pamiętać, że błędne oznaczenie pisma, jeśli tylko spełnia ono inne wymagania formalne (w szczególności zawiera żądanie stwierdzenia nieważności wyboru/wyborów) nie ma znaczenia, a mylnie oznaczonemu protestowi należy nadać bieg.

W proteście trzeba dokładnie określić żądanie, czyli wskazać, czego skarżący się domaga. Katalog możliwych żądań w sprawach z protestów w wyborach samorządowych zawiera:

1) stwierdzenie nieważności wyborów,

2) nieważności wyboru radnego, wójta/burmistrza/prezydenta miasta,

3) nieważności wyborów w okręgu.

Zarzuty – podstawy protestu

Podstawę protestu mogą stanowić następujące zarzuty:

1) pierwszym z nich jest dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom, przy czym Kodeks wyborczy doprecyzowuje, że mogą być to jedynie przestępstwa stypizowane w Rozdziale XXXI Kodeksu karnego (nadużycia przy przebiegu wyborów, zakłócenie przebiegu wyborów, naruszenie swobody głosowania, łapownictwo wyborcze, naruszenie tajności głosowania). Samodzielnej podstawy protestu nie mogą więc stanowić ani przestępstwa wyborcze wymienione w Kodeksie wyborczym, ani wykroczenia przeciwko wyborom;

2) drugą podstawą, na której można oprzeć protest jest naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego, przy czym naruszenie musi dotyczyć przepisów dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Podstawą protestu nie może być więc naruszenie jakiegokolwiek innego przepisu ustawy wyborczej. Na tej podstawie skarżący może podnosić naruszenie przepisów regulujących np. w sposób ogólny przebieg głosowania, wygląd kart wyborczych, kwestie związane z warunkami ważności głosu, ustalenie wyników głosowania w obwodzie i w okręgu, ustalenie wyników wyborów.

Co istotne, dla skuteczności protestu wyborczego trzeba wykazać, że stanowiące jego podstawę naruszenie przepisów Kodeksu miało wpływ na wynik wyborów.

Pozostałe wymogi

Niezwykle ważne jest zawarcie w proteście wniosków dowodowych, gdyż z uwagi na specyfikę postępowania z protestu sąd nie poszukuje i nie gromadzi dowodów z urzędu. Konieczne jest więc zawnioskowanie w proteście o przeprowadzenie takich dowodów, które przekonają sąd o jego zasadności. Najlepszymi środkami dowodowymi w tym zakresie w postępowaniu z protestu wydają się być:

1) dowód z oględzin (np. kart do głosowania),

2) z dokumentów (np. spisów wyborczych, protokołów komisji wyborczych),

3) z przesłuchania świadków (np. co do naruszenia tajności głosowania, przyjęcia lub udzielenia korzyści majątkowej, przeszkadzaniu głosowania, nadużycia przy obliczaniu głosów) czy

4) z opinii biegłego (np. co do uszkodzenia, przerobienia lub podrobienia protokołów lub innych dokumentów).

Ważna jest też regulacja wskazująca, że sąd okręgowy pozostawia bez dalszego biegu protest wyborczy wniesiony przez osobę do tego nieuprawnioną lub niespełniający warunków formalnych, opisanych wcześniej. Sąd okręgowy pozostawia także bez dalszego biegu protest wyborczy dotyczący sprawy, co do której w Kodeksie wyborczym przewiduje się możliwość wniesienia skargi lub odwołania do sądu lub właściwego organu wyborczego przed dniem głosowania. W praktyce zdarzają się sytuacje, w których wyborcy wnoszą protesty mimo zaistnienia tej negatywnej przesłanki. Dotyczą one np. uczynienia przedmiotem zarzutu pominięcia wnoszącego protest w spisie wyborców w obwodzie głosowania właściwym ze względu na miejsce zamieszkania i w konsekwencji niedopuszczenie do głosowania, w takiej sytuacji bowiem wyborcy przysługuje możliwość wniesienia reklamacji w sprawie nieprawidłowości sporządzenia spisu.

Sąd okręgowy rozpoznaje protesty wyborcze w postępowaniu nieprocesowym, w ciągu 30 dni po upływie terminu do wnoszenia protestów, w składzie 3 sędziów, z udziałem komisarza wyborczego, przewodniczących właściwych komisji wyborczych lub ich zastępców. Sąd orzeka o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego tylko wówczas, jeżeli ustali, że okoliczności stanowiące podstawę protestu miały wpływ na wyniki wyborów. Orzekając o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego, sąd stwierdza wygaśnięcie mandatów oraz postanawia o przeprowadzeniu wyborów ponownych lub o podjęciu niektórych czynności wyborczych, wskazując czynność, od której należy ponowić postępowanie wyborcze.

Warto wiedzieć, że orzeczenia sądu okręgowego nie są ostateczne. Na orzeczenia o pozostawieniu protestu bez dalszego biegu, uwzględniające lub nieuwzględniające protestu przysługuje, w ciągu 7 dni od daty ich doręczenia, zażalenie do właściwego sądu apelacyjnego. Zażalenie takie mogą wnieść:

1) osoba, która wniosła protest wyborczy,

2) komisarz wyborczy,

3) przewodniczący właściwej komisji wyborczej (lub jego zastępca).

Sąd apelacyjny rozpoznaje sprawę w ciągu 30 dni; od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje już środek prawny.