Dalsze zatrudnienie osób współpracujących będzie niemożliwe
Ustawa z 14.4.2023 r. o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1195) – dalej: ustawa zmieniająca, wprowadziła przepisy uniemożliwiające zatrudnienie w korpusie służby cywilnej osób, które w okresie od 22.7.1944 r. do 31.7.1990 r. pracowały lub pełniły służbę w organach bezpieczeństwa państwa lub były współpracownikami tych organów w rozumieniu przepisów ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U. z 2023 r. poz. 342 ze zm.) – dalej: ustawa lustracyjna. Przepisy te oznaczają brak możliwości kontynuowania stosunków pracy osób już zatrudnionych, wypełniających powyższe przesłanki jak również wykluczają zatrudnienie takich osób w przyszłości. Identyczne zasady obowiązują również urzędników państwowych oraz innych pracowników, o których mowa w ustawie z 16.9. 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2290 ze zm.).
Rozstrzygnięcie lustracji nastąpi w najbliższych tygodniach
Powyższe zasady weszły w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia ustawy zmieniającej, czyli od 27.6.2023 r.
Tabela opisuje cztery sytuacje, które mogą wystąpić w związku z realizacją obowiązku lustracyjnego, biorąc pod uwagę odmienny sposób postępowania w stosunku do osób:
- które są już zatrudnione i składały wcześniej oświadczenie lustracyjne (grupa I A);
- które są już zatrudnione i nie składały oświadczenia lustracyjnego (grupa I B);
- które dopiero przystąpią do naboru (grupa II);
- wobec których zostanie wydane prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające fakt złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego (grupa III).
Terminy dotyczące nowych wymagań związanych z pracą w służbie cywilnej
- do 4 lipca włącznie – przekazanie listy członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych, do Prezesa IPN,
- do 27 lipca włącznie – złożenie oświadczenia lustracyjnego lub informacji o uprzednim złożeniu oświadczenia przez członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych do kierownika urzędu,
- z upływem 27 lipca (27 lipca jest ostatnim dniem trwania stosunku pracy) – wygaśniecie stosunku pracy członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych, którzy do 27 lipca nie złożyli oświadczenia lustracyjnego, ani informacji o uprzednim złożeniu oświadczenia lustracyjnego,
- 28 lipca – zawiadomienie o wygaśnięciu z mocy prawa stosunku pracy członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych, którzy do 27 lipca nie złożyli oświadczenia lustracyjnego, ani informacji o złożeniu oświadczenia lustracyjnego,
- do 5 dni od dnia złożenia oświadczenia lustracyjnego potwierdzającego pracę, służbę lub współpracę – zawiadomienie o wygaśnięciu z mocy prawa stosunku pracy członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych, którzy po 26.6.2023 r. ale do 27 lipca, złożyli oświadczenie lustracyjne potwierdzające pracę, służbę lub współpracę;
- z upływem 15 dni od złożenia oświadczenia lustracyjnego potwierdzającego pracę, służbę lub współpracę – wygaśnięcie stosunku pracy członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych, którzy po 26.6.2023 r., złożyli oświadczenie lustracyjne potwierdzające pracę, służbę lub współpracę;
- do 5 miesięcy od otrzymania listy przez Prezesa IPN – przekazanie przez Prezesa IPN kierownikom urzędów informacji o osobach, które złożyły oświadczenie lustracyjne potwierdzające pracę, służbę lub współpracę, oraz informacji o osobach, wobec których wydano prawomocne orzeczenie stwierdzające fakt złożenia przez te osoby niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego;
- do 15 dni od otrzymania informacji od Prezesa IPN – zawiadomienie o wygaśnięciu z mocy prawa stosunku pracy członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych, o których Prezes IPN poinformował, że złożyły oświadczenie lustracyjne potwierdzające pracę, służbę lub współpracę lub wobec których wydano prawomocne orzeczenie stwierdzające fakt złożenia przez te osoby niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego;
- z upływem 30 dni od otrzymania informacji od Prezesa IPN – wygaśnięcie stosunku pracy członków korpusu służby cywilnej oraz urzędników państwowych, o których Prezes IPN poinformował, że złożyły oświadczenie lustracyjne potwierdzające pracę, służbę lub współpracę lub wobec których wydano prawomocne orzeczenie stwierdzające fakt złożenia przez te osoby niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego.
Wielka czystka w administracji?
Zakres urzędów i instytucji objętych ustawą jest potężny. Korpus służby cywilnej tworzą także powiatowi i graniczni lekarze weterynarii oraz ich zastępcy. Stanowiska urzędnicze w urzędach mogą zajmować także osoby oddelegowane na podstawie odrębnych przepisów do wykonywania zadań poza jednostką organizacyjną, w której są zatrudnione. To rozszerza katalog osób w bardzo szeroki krąg, albowiem to mogą być również pracownicy Służby Więziennej, Sądów, Straży Granicznej, czy nawet pracownicy samorządowi. Ci ostatni, choć wprost nie są objęci tą nowelizacją, to w pewnych przypadkach będzie to możliwe.
W efekcie nowych przepisów ruszają procedury, które według szacunków rządu, dotyczą 40 tys. osób, ok. 22 tys. ze służby cywilnej oraz ok. 18 tys. z urzędów państwowych. To duże liczby, bo ze sprawozdania szefa służby cywilnej za 2022 r. wynika, że w służbie cywilnej jest zatrudnionych 117 tys. osób.