Niższy poziom konkurencji w zamówieniach publicznych
Trybunał stwierdził, że w ostatnich 10 latach spadł poziom konkurencji w zamówieniach publicznych na roboty budowlane, towary i usługi na jednolitym rynku UE. Przeprowadzona przez Trybunał analiza dostępnych danych wykazała, że generalnie odsetek postępowań, w których złożono tylko jedną ofertę, znacznie wzrósł. Wiele celów reformy z 2014 r. nie zostało dotąd osiągniętych, w związku z czym kontrolerzy stwierdzili, że wejście w życie dyrektyw z 2014 r. nie miało zauważalnego wpływu na konkurencję w zamówieniach publicznych. Rezultat jest wręcz przeciwny do zamierzonego: oferenci i instytucje zamawiające uważają, że postępowania o udzielenie zamówienia publicznego nadal pociągają za sobą znaczne obciążenie administracyjne, udział małych i średnich przedsiębiorstw w postępowaniach nie zwiększył się, a kwestie o znaczeniu strategicznym (np. uwzględnienie aspektów środowiskowych, społecznych i innowacyjnych) są rzadko brane pod uwagę.
Wydłużony czas trwania postępowań
Przeprowadzona przez ETO analiza danych wykazała, że postępowania trwają obecnie o wiele dłużej niż 10 lat temu. Obciążenia administracyjne związane z postępowaniami o udzielenie zamówienia publicznego są ogólnie postrzegane jako duże zarówno przez oferentów, jak i instytucje zamawiające. Nadal nie widać efektów wprowadzenia jednolitego europejskiego dokumentu zamówienia (JEDZ) i e-formularzy. Początkowo Komisja udostępniła serwis ESPD mający pomóc w upowszechnieniu wykorzystania tego dokumentu. Przestał on być prowadzony w maju 2019 r., gdy wszystkie państwa członkowskie wypracowały własne rozwiązania krajowe.
Brak zwiększenia liczby zamówień udzielonych MŚP
Ustalono, że nie zwiększył się odsetek zamówień udzielonych ogółem MŚP. Zasadniczym celem reformy dyrektyw przeprowadzonej w 2014 r. było także zachęcenie do uwzględniania w większym stopniu aspektów środowiskowych, społecznych i innowacyjnych przy udzielaniu zamówień na roboty budowlane, towary i usługi. Podejście to jest ogólnie określane jako strategiczne zamówienia publiczne. Niemniej z analizy kontrolerów Trybunału wynika, że we wszystkich państwach członkowskich nadal zdecydowanie najwięcej jest zamówień, w których wybierana jest oferta z najniższą ceną.
Z ankiety i wywiadów wynika, że państwa członkowskie skupiły się głównie na przestrzeganiu przepisów dotyczących zamówień publicznych, a nie na osiąganiu wyników. Rezultaty ankiety przeprowadzonej przez Trybunał świadczą o tym, że w państwach członkowskich wiedza na temat problemów związanych z konkurencją była niewielka. Liczbę przedsiębiorstw będących w stanie wziąć udział w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego i towarów, które można nabyć mogą ograniczać zbyt restrykcyjne kryteria kwalifikacji lub specyfikacje techniczne. Ponadto nadmierne doprecyzowanie specyfikacji technicznych może zakłócać konkurencję, jeśli prowadzi do faworyzowania konkretnego przedsiębiorstwa.
Odpowiedź Komisji Europejskiej
Zauważenia wymaga, że na przygotowany przez ETO dokument Komisja Europejska sporządziła odpowiedź. Wskazała w niej przede wszystkim, że konkurencja zależy od zarządzania postępowaniem o udzielenie zamówienia publicznego, w tym od jego planowania i komunikacji z rynkiem, odpowiedniej publikacji postępowania o udzielenie zamówienia, przedmiotu tego postępowania, czasu trwania zamówienia, a także od wystarczających terminów składania ofert.
Komisja zauważyła, że wyniki analizy danych Trybunału różnią się od wyników uzyskanych za pomocą metodyki stosowanej przez Komisję na potrzeby tabeli wyników. Przykładowo, w odniesieniu do wskaźnika postępowań, w których złożono tylko jedną ofertę, Trybunał uwzględnia również zamówienia publiczne udzielane w ramach procedury negocjacyjnej bez publikacji ogłoszenia o zamówieniu, których to zamówień nie wykorzystuje się na potrzeby tabeli wyników.
Ponadto Komisja przyznała, że trudno jest ocenić niektóre czynniki wpływające na konkurencję na rynku zamówień publicznych oraz efektywność wydatków publicznych, ponieważ zamówienia publiczne są bardzo zróżnicowane. Podniosła przy tym, że podjęto dodatkowe działania w celu zwiększenia udziału MŚP w rynkach zamówień publicznych. We wrześniu 2023 r. Komisja przyjęła wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych w kontekście pakietu pomocy gospodarczej dla MŚP. Wniosek dotyczy zwłaszcza zwalczania opóźnień w płatnościach, które stanowią nieuczciwą praktykę utrudniającą MŚP dostęp do rynków zamówień publicznych, i służy wprowadzeniu nowych przepisów zapewniających terminowe dokonywanie przez wykonawców płatności na rzecz podwykonawców w ramach zamówień publicznych na roboty budowlane.
[Zob. https://www.gov.pl/web/uzp/raport-europejskiego-trybunalu-obrachunkowego-dotyczacy-zamowien-publicznych-w-krajach-ue-w-latach-2011-2021]
