Wypadki przy pracy w 2022 roku – raport PIP

Sektory gospodarki, w których zatrudnieni byli poszkodowani w wypadkach przy pracy

Poszkodowani w wypadkach przy pracy zbadanych przez inspektorów pracy, zaistniałych w 2022 r., najczęściej pracowali w zakładach:

Większość na umowie o pracę poszkodowanych w wypadkach przy pracy

W grupie poszkodowanych ogółem w wypadkach przy pracy w 2022 r., znaczącą większość stanowili pracownicy – 81,6%. Pozostali poszkodowani (18,4%) wykonywali pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (w tym na podstawie umowy zlecenia objętej ubezpieczeniem wypadkowym lub pozostawali w samozatrudnieniu).

W liczbie zgłoszonych i zbadanych przez PIP wypadków osób świadczących pracę na innej podstawie niż umowa o pracę i podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu najliczniejszą grupą byli zleceniobiorcy, stanowiąc 84,8% ogółu poszkodowanych niepracujących w ramach stosunku pracy (w 2021 r. było to 85,5%, a w 2020 r. – 83,6%). Najczęstszym miejscem świadczenia pracy przez zleceniobiorców w momencie wypadku były budowy (dominowały obiekty w budowie oraz obiekty rozbierane, burzone, remontowane) – 37,2% ogółu zleceniobiorców oraz miejsce produkcji przemysłowej – 32,0%.

Wśród wydarzeń powodujących wypadki dominowały upadki poszkodowanych z wysokości na niższy poziom (77 zleceniobiorców); uderzenie w wyniku załamania lub ześlizgnięcia czynnika (łącznie 62 osoby); utrata kontroli nad maszyną albo materiałem obrabianym lub sprzętem ruchomym (41 osób); pochwycenie operatora przez maszynę czy urządzenie techniczne (31 osób) oraz obecność w strefie zagrożenia (11 osób), a także uderzenia przez przedmiot spadający z góry.

Trzydziestolatkowie najczęściej poszkodowani w wypadkach przy pracy

Patrząc na wiek poszkodowanych ogółem w wypadkach związanych z pracą, można zauważyć, że odsetek poszkodowanych we wskazanych przedziałach wiekowych w ciągu ostatnich 3 lat utrzymuje się na podobnym poziomie. Nadal najliczniejsza grupa poszkodowanych to osoby w wieku 30–39 lat. Wśród poszkodowanych śmiertelnie najliczniejszą grupę w 2022 r. stanowiły osoby w wieku 30–39 lat (w latach 2020–2021 były to osoby w wieku 50–59 lat). Wśród osób, które doznały ciężkich obrażeń ciała wskutek wypadku przy pracy w 2022 r. najliczniej reprezentowani byli poszkodowani w przedziale wiekowym 40–49 lat (w 2021 r. dominowały osoby w wieku 30–39 lat, w 2020 r. w wieku 50–59 lat). Nie zmienił się również zasadniczo w ostatnich 3 latach udział poszkodowanych ze względu na staż pracy w zakładzie, w którym ulegli oni wypadkowi. W latach 2020–2022 odsetek poszkodowanych pracujących do 1 roku w danym zakładzie wynosił 40,1% (dla porównania, staż od 1 roku do 2 lat wyniósł średnio 19,6%, a dla 9 lat i więcej – 18,9%).

Spośród obcokrajowców dominują osoby z Ukrainy

Dane z kontroli dotyczących badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy wskazują, że poszkodowani w wypadkach zaistniałych w 2022 r. to przede wszystkim obywatele polscy. Wśród obcokrajowców najliczniejsza grupa pochodziła spoza krajów UE (11,1% poszkodowanych). Dominowały wśród nich osoby narodowości ukraińskiej – 176 osób (w 2021 r. – 190 a w 2020 r. – 149), z których 13 poniosło śmierć (w 2021 r. – 28 a w 2020 r. – 19), a 80 doznało ciężkich obrażeń ciała (w obu poprzednich latach po 62 osoby).

Najwięcej obywateli Ukrainy, poszkodowanych w wypadkach przy pracy zbadanych przez inspektorów pracy, wykonywało pracę w zawodach:

Grupa pozostałych 11 poszkodowanych z „innych krajów spoza krajów Unii Europejskiej” to obywatele: Argentyny, Armenii, Kolumbii, Korei Południowej, Libanu, Nepalu, Ugandy, Wietnamu.

Wypadki podczas pracy zdalnej

Państwowa Inspekcja Pracy otrzymała 4 zgłoszenia o wypadkach zaistniałych w 2022 r., do których doszło podczas wykonywania pracy zdalnej, w 2022 r. obowiązywały przepisy dotyczące pracy zdalnej na podstawie ustawy covidowej. Zostały one zgłoszone przez pracodawców poszkodowanych. Wszyscy poszkodowani ponieśli śmierć wskutek wypadków. Nosiły one charakter nagłych przypadków medycznych (w tym: zasłabnięcia, niewydolność krążeniowo-oddechowa). Organy Państwowej Inspekcji Pracy nie podjęły czynności kontrolno-nadzorczych związanych z badaniem okoliczności i przyczyn wypadku z uwagi na ich charakter. Do wszystkich zgłoszonych wypadków doszło w mieszkaniach prywatnych, do których dostęp inspektorów pracy jest w zasadzie niemożliwy. W każdym przypadku jednak PIP zebrała informacje co do stanu postępowania powypadkowego, prowadzonego przez zespoły powypadkowe powołane przez pracodawców. Inspekcja Pracy wskazuje, że jedno ze zdarzeń zostało uznane za wypadek przy pracy. Powodem nieuznania pozostałych trzech zdarzeń za wypadki przy pracy był brak przyczyny zewnętrznej zdarzenia (osoby zmarły w wyniku jednostek chorobowych niemających związku z pracą przez nich wykonywaną), jako jednego z elementów definicji wypadku przy pracy.

Śmiertelnie poszkodowani w wypadkach przy pracy na całym rynku

Wśród poszkodowanych śmiertelnie w zbadanych wypadkach przy pracy dominowały osoby pracujące w sektorze budowlanym – 34,8% ogółu poszkodowanych śmiertelnie (w 2021 r. – 42,9% a w 2020 r. – 32,5%).

Sektor budowlany jest od lat najbardziej wypadkogennym rodzajem działalności prowadzącym do wypadków o najpoważniejszych, śmiertelnych skutkach.

Następną, co do liczebności, była grupa poszkodowanych pracujących w zakładach:

Analiza miejsc zaistnienia wypadków ze skutkiem śmiertelnym dla poszkodowanych w wypadkach przy pracy zaistniałych w 2022 r. pozwala wskazać, że były to głównie:

Nielegalnie zatrudnieni cudzoziemcy prawie 9000 kontroli

W 2022 r. PIP przeprowadziła 8895 kontroli legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców. Sprawdzono legalność powierzenia pracy ponad 40,7 tys. cudzoziemców. Najliczniejszą grupę nielegalnie zatrudnionych cudzoziemców stanowili obywatele Ukrainy – 3943 osób, tj. 12% obywateli tego państwa objętych kontrolą, co stanowi 76% ogółu cudzoziemców, którym powierzono nielegalne wykonywanie pracy. Niezależnie od problematyki legalności zatrudnienia i wykonywania pracy przez cudzoziemców inspektorzy pracy kontrolują również przestrzeganie praw pracowniczych obcokrajowców. W 2022 r. stwierdzono nieprzestrzeganie przepisów dotyczących technicznego bezpieczeństwa pracy w odniesieniu do 21,7% badanych cudzoziemców.

Skargi do Inspekcji Pracy

Rozpatrywanie i załatwianie skarg jest jednym z najistotniejszych zadań Państwowej Inspekcji Pracy – w 2022 r. kontrole skargowe stanowiły prawie 41% ogółu kontroli. Zgłaszane skargi ułatwiają identyfikację podmiotów i obszarów, w których występują naruszenia przepisów prawa, co pozwala na wytypowanie tematyki wymagającej uwzględnienia w planowej działalności kontrolnej urzędu – celem poprawy przestrzegania przepisów prawa pracy w Polsce.

W 2022 r. w porównaniu z poprzednim rokiem wyraźnie wzrosła liczba zgłaszanych skarg, jednakże wciąż pozostaje ona poniżej poziomu odnotowanego przed pandemią. W 2022 r. zauważalnie wzrosła również liczba zarzutów skargowych zgłaszanych przez cudzoziemców (w 2021 r. było ich 3553, natomiast w 2022 r. – 4346). Warto zauważyć, że w 2021 r. znacznie liczniejszą grupę osób wśród wnoszących skargi stanowili aktualnie zatrudnieni pracownicy, inaczej niż w latach poprzednich, w których dominowali byli pracownicy. Taka sytuacja utrzymała się również w 2022 r. Należy także zauważyć wzrost liczby skarg zgłaszanych przez osoby wykonujące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, co może świadczyć o problemach z zatrudnieniem niepracowniczym.

Niezmienna pozostaje struktura przedmiotowa składanych skarg. Najczęściej zgłaszane były nieprawidłowości związane z wypłatą wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń pieniężnych, w dalszej kolejności znajdują się problemy dotyczące stosunku pracy i czasu pracy oraz naruszenia z zakresu legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. W ramach środków dowodowych, jakimi dysponują inspektorzy pracy, a także w związku ze spornym charakterem niektórych spraw, na dość wysokim poziomie utrzymuje się odsetek przedmiotów skargowych, których zasadności nie można ustalić. Nadal jednak ok. 1/3 podnoszonych przez skarżących zarzutów zostaje potwierdzona, co świadczy o skali nieprzestrzegania przepisów prawa pracy.

W związku z dużą liczbą skarg wpływających co roku do Państwowej Inspekcji Pracy, podjęto rozważania na temat zmiany praktyki przyjmowania przez urząd skarg składanych pocztą elektroniczną bez wymogu złożenia przez skarżącego kwalifikowanego podpisu elektronicznego, podpisu zaufanego albo podpisu osobistego. Począwszy od 1.1.2023 r. kierownictwo urzędu zdecydowało się wprowadzić nowe rozwiązania dotyczące sposobu wnoszenia skarg pracowniczych. Mianowicie zgodnie z zarządzeniem Głównego Inspektora Pracy z 29.12.2022 r. w sprawie przyjmowania, rozpatrywania i załatwiania skarg i wniosków oraz udzielania porad w jednostkach organizacyjnych Państwowej Inspekcji Pracy, skarga pracownicza może być wniesiona ustnie do protokołu lub na piśmie. Skarga pracownicza wniesiona na piśmie utrwalonym w postaci papierowej powinna być opatrzona podpisem własnoręcznym, natomiast skarga pracownicza wniesiona na piśmie w postaci elektronicznej powinna być opatrzona kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Ponadto na stronach internetowych okręgowych inspektoratów pracy został umieszczony wzór formularza zgłoszenia skargi.

W przypadku braków formalnych, do wnoszącego skargę kieruje się niezwłocznie pismo informujące o warunkach, jakie powinna spełniać korespondencja, aby podlegała załatwieniu. Skutki zmian podjętych w tym zakresie, z uwzględnieniem perspektywy osób skarżących, jak i urzędu możliwe będą do określenia po dłuższym okresie stosowania nowych rozwiązań.

Tabela. Środki prawne skierowane do pracodawców w wyniku kontroli przeprowadzonych w następstwie skarg w latach 2020–2022

Źródło: Sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2022 r.