W konsekwencji, jeżeli inwestorem jest Skarb Państwa, wówczas wykonawca m.in. nie może skorzystać z uprawnienia przewidzianego w art. 6494 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej: KC) w postaci możliwości odstąpienia od umowy ze względu na brak uzyskania od inwestora żądanej gwarancji zapłaty. Ponadto wykonawca nie może zaprzestać wykonywania umowy z powodu braku uzyskania od inwestora żądanej gwarancji zapłaty.
W uzasadnieniu do projektu ustawy jako powód zwolnienia Skarbu Państwa – działającego jako inwestor – z obowiązku udzielania gwarancji zapłaty wskazano fakt, że ryzyko nieotrzymania wynagrodzenia od Skarbu Państwa przez wykonawcę nie istnieje, gdyż Skarb Państwa nie może upaść. Zaznaczono, że Skarb Państwa jest inwestorem wiarygodnym oraz dającym gwarancję wypłacalności. Podmioty publiczne zaciągają zobowiązania na zasadach określonych w FinPubU, tj. tylko w sytuacji, gdy mają na to zabezpieczone środki finansowe. Natomiast zaciąganie zobowiązań niezgodnie z FinPubU powoduje odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych stosownie do przepisów DyscFinPubU. W związku z tym wykonawca mający zawartą umowę z Skarbem Państwa ma o wiele korzystniejszą sytuację niż wykonawca mający zawartą umowę z inwestorem prywatnym.
Ponadto celem zmiany – jak wskazywali projektodawcy – jest potrzeba zapobiegania negatywnym zjawiskom w gospodarce, w szczególności nieregulowania przez inwestorów i wykonawców robót budowlanych wynagrodzenia za wykonane prace, zwłaszcza gdy są to mali i średni przedsiębiorcy. Zaznaczono przy tym, że udzielenie gwarancji zapłaty wykonawcy przez podmiot reprezentujący Skarb Państwa wiąże się z dodatkowymi kosztami dla Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 6491 § 3 KC strony ponoszą w równych częściach udokumentowane koszty zabezpieczenia wierzytelności. W praktyce koszty takie są ponoszone przez jednostkę sektora finansów publicznych, która następnie dochodzi zwrotu połowy kosztów od wykonawcy, co nie zawsze następuje szybko i czasem oznacza wieloletnie oczekiwanie na zakończeniu sporu sądowego. Jednocześnie podkreślono, że zdarzają się przypadki, że wykonawca wykorzystuje gwarancje zapłaty niezgodnie z założonym celem. Wykonawca, widząc ryzyko, że inwestor odstąpi od umowy z jego winy, np. z powodu zwłoki w realizacji, i naliczy związane z tym kary, wykorzystując instrument gwarancji zapłaty, nie tylko może uniknąć ryzyka związanego z potencjalnymi karami, ale całkowicie odwrócić sytuację. Wykonawca zamiast płacić kary, może sam mieć roszczenia finansowe wobec inwestora. W związku z powyższym, wyłączenie Skarbu Państwa z obowiązku udzielania gwarancji zapłaty jest korzystne dla budżetu państwa.
Należy także zwrócić szczególną uwagę na art. 16 ww. ustawy przewidujący przepis przejściowy, na mocy którego do umów o roboty budowlane zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy (czyli przed 16.10.2023 r.), w odniesieniu do których wykonawca nie wystąpił z żądaniem przedstawienia gwarancji zapłaty za roboty budowlane przed tym dniem (przed 16.10.2023 r.), stosuje się przepis art. 6491 § 11 KC.
