Stosownie do art. 26a ust. 1 ustawy o odpadach (dalej: OdpadyU), w przypadku gdy ze względu na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub środowiska konieczne jest niezwłoczne usunięcie odpadów − właściwy organ podejmuje działania polegające na usunięciu odpadów i gospodarowaniu nimi.
Jest to sytuacja szczególna względem zasady określonej w art. 26 ust. 2 OdpadyU, w myśl której właściwy organ wydaje decyzję nakazującą posiadaczowi odpadów ich usunięcie z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania.
Norma z art. 26a ust. 1 OdpadyU przewiduje bowiem „nadzwyczajny” tryb usuwania odpadów, co oznacza, że znajdzie zastosowanie nawet w sytuacji, kiedy odpady znajdują się w miejscu „legalnym”, czyli przeznaczonym do ich magazynowania lub składowania, ale stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub środowiska i z tego względu konieczne jest ich niezwłoczne usunięcie (post. NSA z 27.10.2020 r.; II OW 66/20).
Ustawodawca jako organy właściwe w sprawie usunięcia odpadów ze względu na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub środowiska wskazał:
- regionalnego dyrektora ochrony środowiska − w przypadku terenów zamkniętych oraz nieruchomości, którymi gmina włada jako władający powierzchnią ziemi (art. 26a ust. 2 pkt 1 OdpadyU);
- organ właściwy do wydania decyzji związanej z gospodarką odpadami − w przypadku, gdy obowiązek usunięcia odpadów powstał w związku z wydaniem decyzji o cofnięciu decyzji związanej z gospodarką odpadami, stwierdzeniem nieważności, uchyleniem lub wygaśnięciem decyzji związanej z gospodarką odpadami (art. 26a ust. 2 pkt 2 OdpadyU);
- wójta, burmistrza lub prezydenta miasta − w pozostałych przypadkach (art. 26a ust. 2 pkt 3 OdpadyU).
| Miejsce, gdzie konieczne jest niezwłoczne usunięcie odpadów | Właściwość rzeczowa organu do usunięcia odpadów |
| teren zamknięty | regionalny dyrektor ochrony środowiska |
| nieruchomość, którą gmina włada jako władający powierzchnią ziemi | |
| teren, na którym prowadzono zbieranie lub przetwarzanie odpadów w oparciu o decyzję związaną z gospodarką odpadami (niebędący ternem zamkniętym) | marszałek województwa – zgodnie z kompetencjami do wydania decyzji związanej z gospodarką odpadami |
| starosta − zgodnie z kompetencjami do wydania decyzji związanej z gospodarką odpadami | |
| inny teren | wójt, burmistrz, prezydent miasta |
Przy ustalaniu czy teren, na którym znajdują się odpady stanowi teren zamknięty (co rozstrzyga o właściwości regionalnego dyrektora ochrony środowiska) należy wziąć pod uwagę legalną definicję terenu zamkniętego. Zgodnie z art. 3 pkt 40 PrOchrŚrod, teren zamknięty to teren, a w szczególnych przypadkach obiekt budowlany lub jego część, dostępny wyłącznie dla osób uprawnionych oraz wyznaczony w sposób określony w PrGeodKart.
Natomiast zgodnie z art. 2 pkt 9 PrGeodKart, ilekroć w tej ustawie jest mowa, o terenach zamkniętych, rozumie się przez to tereny o charakterze zastrzeżonym ze względu na obronność i bezpieczeństwo państwa, określone przez właściwych ministrów i kierowników urzędów centralnych. Ponadto stosownie do art. 4 ust. 2a PrGeodKart, tereny zamknięte są ustalane przez właściwych ministrów i kierowników urzędów centralnych w drodze decyzji. W decyzji tej określane są również granice terenu zamkniętego. Dokumentacja geodezyjna określająca przebieg granic i powierzchnię terenu zamkniętego przekazywana jest przez organy wydające decyzje o zamknięciu terenu właściwym terytorialnie starostom w trybie art. 22 PrGeodKart. Tylko tak ustalone tereny stanowią tereny zamknięte.
O ile nakaz usunięcia odpadów kierowany jest do ich posiadacza (wydawany w oparciu o art. 26 ust. 2 OdpadyU) o tyle w trybie szczególnym wynikającym z zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi lub środowiska − niezwłoczne usunięcie odpadów spoczywa na organie ochrony środowiska (art. 26a ust. 1 OdpadyU). W przypadku, w którym niezwłoczne usunięcie odpadów ma zostać przeprowadzone na terenie nieruchomości, którą jako władający powierzchnią ziemi włada gmina, bez względu na to, kto jest posiadaczem znajdujących się tam odpadów, konieczne działania prowadzi regionalny dyrektor ochrony środowiska (art. 26a ust. 2 pkt 1 OdpadyU).
Skoro nie ulega wątpliwości, że władającym powierzchnią ziemi, na której znajdują się odpady, jest (..) (gmina miejska), to na podstawie art. 26a ust. 3 OdpadyU, organem właściwym do prowadzenia postępowania w tym przedmiocie jest regionalny dyrektor ochrony środowiska. W kontekście stosowania powyższego przepisu bez znaczenia jest przy tym, czy odpady te powstały na skutek poważnej awarii przemysłowej czy też na skutek wypadku. Poza oceną Naczelnego Sądu Administracyjnego jest również stwierdzenie, że odpady te zostały celowo podrzucone przez straż pożarną w celu przerzucenia odpowiedzialności właśnie na ten organ. Właściwość organu w tego rodzaju sprawach została bowiem określona w sposób niebudzący wątpliwości. To na Regionalnym Dyrektorze Ochrony Środowiska (…) spoczywa obowiązek prowadzenia postępowania i podjęcia działań w celu niezwłocznego usunięcia odpadów ze względu na zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi lub środowiska (post. NSA z 11.2.2025 r., III OW 87/24, Legalis).
Rozstrzyganie kwestii właściwości rzeczowej organu w odniesieniu do przypadku, gdy obowiązek usunięcia odpadów powstał w związku z wydaniem decyzji związanej z gospodarką odpadami należy oprzeć na podziale kompetencji organów do wydania zezwolenia na zbieranie odpadów i zezwolenia na przetwarzanie odpadów, lub pozwoleń je uwzgledniających (pozwolenia na wytwarzanie odpadów lub pozwolenia zintegrowanego uwzględniającego zbieranie i/lub przetwarzanie odpadów). W takim przypadku organem właściwym jest:
1) marszałek województwa:
- dla przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu ŚrodInfU,
- dla odpadów innych niż niebezpieczne poddawanych odzyskowi w procesie odzysku polegającym na wypełnianiu terenów niekorzystnie przekształconych, jeżeli ilość umieszczanych w wyrobisku lub zapadlisku odpadów jest nie mniejsza niż 10 Mg na dobę lub całkowita pojemność wyrobiska lub zapadliska jest nie mniejsza niż 25 000 Mg,
- dla instalacji komunalnych,
- do wydania zezwolenia na zbieranie odpadów, w przypadku gdy maksymalna łączna masa wszystkich rodzajów odpadów magazynowanych w okresie roku przekracza 3000 Mg (art. 41 ust. 3 pkt 1 OdpadyU)
2) starosta – w pozostałych przypadkach (art. 41 ust. 3 pkt 2 OdpadyU).
Dla zastosowania w tej sprawie normy z art. 26a ust. 2 pkt 2 OdpadyU i wskazanie Marszałka Województwa (…) jako organu właściwego w sprawie, konieczne jest kumulatywne spełnienie następujących warunków:
1. usunięcie odpadów konieczne jest ze względu na zagrożenie zdrowia i życia lub środowiska – jest to warunek zastosowania trybu z art. 26a OdpadyU;
2. obowiązek usunięcia odpadów powstał w związku z wydaniem decyzji o cofnięciu decyzji związanej z gospodarką odpadami, stwierdzeniem nieważności, uchyleniem lub wygaśnięciem decyzji związanej z gospodarką odpadami – jest to warunek, od którego spełnienia zależy właściwość organu (post. NSA z 20.4.2022 r., III OW 185/21, Legalis).
