Prawo pracy i ubezpieczenia 2024 r. Na jakie zmiany mają przygotować się pracodawcy

Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu – nowe wyłączenia

Od 1.1.2024 r. wśród nowych wyłączeń niewchodzących w skład puli minimalnego wynagrodzenia wejdzie dodatek za szczególne warunki pracy.

Ustawa z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1667) – dalej: ustawa zmieniająca, wprowadziła bowiem w art. 1 pkt 10 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (dalej: MinWynagrU) definicję dodatku za szczególne warunki pracy. Zgodnie z jej zapisami jest to dodatek do wynagrodzenia z tytułu:

– przysługujący pracownikowi na zasadach określonych w odrębnych przepisach, układzie zbiorowym pracy, innym opartym na ustawie porozumieniu zbiorowym, regulaminie wynagradzania, statucie określającym prawa i obowiązki stron stosunku pracy, umowie o pracę lub spółdzielczej umowie o pracę.

Na podstawie zmienionego od 1.1.2024 r. art. 6. ust. 5 MinWynagrU dodatek ten nie będzie już uwzględniany przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika porównywanego z wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jest to rozwiązanie korzystne dla pracowników. Mimo że dodatek ten jest świadczeniem fakultatywnym, to jego uwzględnianie w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, powodowało, że w niektórych przypadkach jego przyznanie nie skutkowało zwiększeniem otrzymywanego wynagrodzenia.

Po wyroku uznającym wypowiedzenie za bezskuteczne pracownik wróci do pracy

Od 1.1.2024 r. art. 477² § 2 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: KPC) zawiera jednoznaczną dyrektywę adresowaną do sądu co do konieczności nałożenia na pracodawcę w wyroku uznającym wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracającym pracownika do pracy, obowiązku dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracając pracownika do pracy, sąd na wniosek pracownika nałoży w wyroku na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudnienia tego pracownika – do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Pracownicy podlegający szczególnej ochronie z dodatkowym zabezpieczeniem

Od 1.1.2024 r. dodano art. 755⁵ § 1 KPC, który wprowadza szczególną regulację dotyczącą zabezpieczenia w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy. Od tego momentu pracownik taki może złożyć do sądu wniosek (na każdym etapie postępowania sądowego) o zabezpieczenie. Sąd taki wniosek musi uwzględnić. Zabezpieczenie to nakazanie przez sąd dalszego zatrudnienia przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Sąd będzie mógł odmówić udzielenia zabezpieczenia wyłącznie w sytuacji, gdy roszczenie jest oczywiście bezzasadne. Zmiana postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia będzie niedopuszczalna, a zażalenie będzie przysługiwać dopiero do sądu drugiej instancji.

Pracodawca będzie mógł zażądać uchylenia prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wyłącznie jeżeli wykaże, że po udzieleniu zabezpieczenia zaistniały przesłanki, o których mowa w art. 52 § 1 Kodeksu pracy, czyli w razie

1. ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
2. popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
3. zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Zwiększenie limitu odliczeń składek na związki już za 2023 r.

Odliczenie z tytułu opłacania składek członkowskich w związkach zawodowych wprowadzono od 1.1.2022 r., początkowo z rocznym limitem 300 zł, a następnie od 1.7.2022 r. limit ten podwyższono do 500 zł. Przy czym limit ten miał zastosowanie w odniesieniu do dochodów uzyskanych od 1.1.2022 r. Zatem podatnicy po raz pierwszy zastosowali ulgę w zeznaniach podatkowych za 2022 r. (składanych w 2023 r.).

Ustawą zmieniającą podwyższono roczny limit odliczenia od dochodu wydatków z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym z kwoty 500 zł do kwoty 840 zł. Rozwiązanie będzie miało zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych od 1.1.2023 r.

Emerytury pomostowe, które miały stopniowo wygasać, wciąż będą przyznawane

Wyżej przywołaną ustawą zmieniającą uchylono wygaszający charakter emerytur pomostowych. Zgodnie z art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych (dalej: EmPomU), jednym z podstawowych warunków uzyskania emerytury pomostowej jest wykonywanie przed dniem 1.1.1999 r. pracy w szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 EmPomU lub w rozumieniu z art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: EmRentyFUSU).

Ponieważ zakładany postęp technologiczny nie poprawił warunków pracy w stopniu upoważniającym do stwierdzenia, że warunki szkodliwe zostały w całości wyeliminowane, o czym świadczy liczba pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, zasadnym zostało zniesienie wymogu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywanej przed 1.1.1999 r, jako warunku nabycia prawa do emerytury pomostowej.

Od 1.1.2024 r. prawo do emerytury pomostowej przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1. urodził się po 31.12.1948 r.;
2. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
3. osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4. ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
5. po 31.12.2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Ponieważ zniesienie wygasającego charakteru emerytur pomostowych jest rozwiązaniem szczególnie korzystnym dla osób, które podjęły prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 1.1.1999 r., gdyż pozwala im nabyć prawo do tego świadczenia bez względu na termin, w jakim zaczęły świadczyć tego typu prace, konieczne było wprowadzenie przepisu przejściowego:

Rekompensata z ZUS – transparentne i dogodniejsze warunki przyznawania

W konsekwencji skorygowano instytucję rekompensaty (art. 2 pkt 5 EmPomU). Po zmianach od 1.1.2024 r. rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Jest to zmiana, która pozwala na wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych odnoszących się do obecnego brzmienia art. 2 pkt 5 EmPomU, przez co ZUS odmawiał ustalenia rekompensaty w sytuacji, kiedy ubezpieczeni spełniali warunki ustawowe uzyskania prawa do emerytury pomostowej, ale nie nabywali do niej prawa.

Od 1.1.2024 r. okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, który uprawnia do ustalenia rekompensaty musi przypadać przed 1.1.2009 r. i powinien wynosić co najmniej 15 lat.

Rekompensata natomiast nie będzie przysługiwać osobie, która ma ustalone decyzją prawomocną prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS lub przepisów odrębnych.

Na emeryturze pomostowej nie będzie można już „dorabiać”

W praktyce stosowania przepisów EmPomU pojawił się problem „obchodzenia” przepisów regulujących kwestie zawieszania prawa do emerytury pomostowej. Zgodnie z art. 17 ust. 4 EmPomU prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Regulacja ta pozwalała na zawieszenie prawa do emerytury pomostowej osobom pobierającym emeryturę pomostową tylko w sytuacji, świadczenia przez nich pracy w ramach stosunku pracy.

Od 1.1.2024 r. prawo do emerytury pomostowej ulegać będzie zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze – tak na podstawie stosunku pracy, jak i umowy cywilnoprawnej (zmieniony art. 17 ust. 4 EmPomU).

Nowa regulacja dotycząca zasad zawieszenia emerytury pomostowej nie dotyczy jednak umów cywilnoprawnych zawartych przed dniem wejściem w życie ustawy (art. 5 ust. 2 ustawy zmieniającej).

Odsetki od nieopłaconych w terminie składek na FEP

Do końca 2023 r. próg naliczania odsetek w przypadku nieopłaconych składek na FEP pozostaje na poziomie 6,60 zł. Od 1.1.2024 r. odsetki te będą naliczane analogicznie jak w przypadku niepłaconych składek ZUS. Oznacza to, że odsetek za zwłokę nie nalicza się, jeżeli ich wysokość nie przekraczałaby 1% kwoty minimalnego wynagrodzenia (zmieniony art. 40 ust. 1 ustawy pomostowej).

Ustawa mieniająca przewiduje również przepis przejściowy, zgodnie z którym do odsetek za zwłokę od składek na FEP za okres przed dniem wejścia jej w życie będzie stosować się przepisy nowe, wprowadzone od 1.1.2024 r.

Świadczenie wspierające – nowe wsparcie dla niepełnosprawnych

Od 1.1.2024 r. pojawia się nowy rodzaj świadczenia. Jest to świadczenie wspierające, którego celem jest udzielenie osobom z największymi trudnościami w samodzielnym funkcjonowaniu pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób – ustawa z 7.7.2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. z 2023 r. poz. 1429)

Świadczenie wspierające, w odróżnieniu od aktualnie przyznawanych świadczeń opiekuńczych przeznaczonych dla opiekuna osoby wymagającej opieki, będzie świadczeniem kierowanym bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnościami.

Kwota otrzymywanego świadczenia wspierającego będzie powiązana z wysokością renty socjalnej, której aktualna wysokość w 2023 r. po waloryzacji wynosi 1588,44 zł miesięcznie brutto. Ustawa zakłada, że świadczenie wspierające przysługiwać będzie, w wysokości 2-krotności renty socjalnej, albo jej jednokrotności lub 50% jej wartości.

Ustalenie prawa do świadczenia wspierającego będzie następować na wniosek osoby uprawnionej złożony do ZUS. W przypadku niepełnosprawnych dzieci oraz osób nieposiadających zdolności do czynności prawnych wniosek o świadczenie wspierające będzie mógł złożyć jeden z rodziców, opiekun prawny dziecka, rodzina zastępcza, osoba prowadzącej rodzinny dom dziecka lub inna osoba upoważniona do reprezentowania dziecka lub pełnoletniej osoby niepełnosprawnej.

Świadczenie wspierające będzie przysługiwać bez względu na osiągany przez osobę z niepełnosprawnościami dochód (brak kryterium dochodowego) oraz będzie nieopodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ponadto za osobę pobierającą świadczenie wspierające będą również opłacane składki na ubezpieczenie zdrowotne. Świadczenie nie będzie podlegać egzekucji komorniczej.

W przypadku, gdy osoba niepełnosprawna zdecyduje się ubiegać świadczenie wspierające, wypłata świadczeń opiekuńczych zostanie opiekunowi wstrzymana lub rozpatrywanie wniosku opiekuna o jedno z świadczeń zostanie zawieszone.

Opiekunowie niepełnosprawnych będą mogli pracować bez utraty świadczeń

W obowiązującym stanie prawnym świadczenia opiekuńcze nie przysługują, jeżeli opiekun niepełnosprawnego członka rodziny nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się odpowiednim orzeczeniem o niepełnosprawności lub znacznym stopniem niepełnosprawności.

Od 1.1.2024 r., zgodnie z nowym brzmieniem art. 16a ust. 1 oraz art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, specjalny zasiłek opiekuńczy i świadczenie pielęgnacyjne będą przysługiwać uprawnionym opiekunom osób niepełnosprawnych jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą posiadającą orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz albo nad osobą posiadającą orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Dodatkowym warunkiem będzie posiadanie przez osoby nad którymi sprawowana będzie opieka decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia w której potrzebę wsparcia określono na poziomie: od 1 do 3 punktów w skali potrzeby wsparcia (w przypadku dzieci poniżej 3. roku życia) lub od 70 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia (w przypadku dzieci i osób powyżej 3. roku życia), czyli taką decyzję, która uprawnia do ubiegania się o świadczenie wspierające.

Od 1.1.2024 r. osoby uprawnione do otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego oraz zasiłku dla opiekuna będą mieli podjąć zatrudnienie lub inną pracę zarobkową. Jeżeli jednak osiągną w danym roku kalendarzowym dochód w wysokości przekraczającej 6-krotność kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującej na 31 grudnia danego roku kalendarzowego – prawo do świadczeń zostanie uchylone.

Jak w 2024 r. zmieni się Karta Nauczyciela: zfśs, emerytury i nauczycielskie świadczenia kompensacyjne

W mijającym roku kalendarzowym przepisy oświatowe wielokrotnie ulegały zmianom. Do tej pory ustawą z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1672) w 2023 r.:

Od 1.1.2024 r. w zakresie art. 53 ust. 2 Karty nauczyciela (dalej: KartaNauczU) wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym odpis na ZFŚS dla nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne będzie dokonywany w wysokości ustalonej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym liczby nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, skorygowanej w końcu danego roku kalendarzowego do faktycznej, przeciętnej liczby tych nauczycieli i 42% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3 KartaNauczU, obowiązującej 1 stycznia danego roku.

Od 1.9.2024 r. nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, będą mogli przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU, jeżeli spełnią łącznie następujące warunki:

1. rozpoczęli przed 1.1.1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 KartaNauczU, brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,
2. mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 EmRentyFUSU, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 KartaNauczU, brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,
3. nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a KartaNauczU

– a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z ust. 5 i 6, nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 EmRentyFUSU.

Ponadto od 1.9.2024 r. do nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych nabędą również prawo nauczyciele zatrudnieni w poradniach psychologiczno-pedagogicznych (zmieniony art. 2 NauczŚwiadU).

Urzędnicy cywilni otrzymają wynagrodzenie za godziny nadliczbowe

Z kolei ustawą z 16.6.2023 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1598) wprowadzono zmiany do ustawy z 21.11.2008 r. o służbie cywilnej (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1691 ze zm.). Jak wiadomo od 27.9.2023 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące czasu pracy urzędników zatrudnionych w korpusie służby cywilnej. Pojawiły się m.in. nowe rozwiązania dotyczące systemów czasu pracy oraz okresów rozliczeniowych.

Od 1.1.2024 r. urzędnikowi służby cywilnej za pracę nadliczbową albo w niedzielę przysługuje dzień wolny od pracy w najbliższym tygodniu, a za pracę w święto przysługuje inny dzień wolny, albo wynagrodzenie za czas przepracowany w tych dniach (powyższe nie dotyczy zatrudnienia w systemie weekendowym) – zmieniony art. 97 ustawy o służbie cywilnej.

Wypłata wynagrodzenia będzie następować na wniosek urzędnika. Wynagrodzenie to będzie ustalane na podstawie godzinowej stawki wynagrodzenia należnego w miesiącu, w którym nastąpiła praca w godzinach nadliczbowych, zaś stawkę godzinową będzie się obliczać poprzez podzielenie miesięcznego wynagrodzenia przez normę godzin czasu pracy w danym miesiącu.

Od 2024 r. koalicyjny rząd obiecuje prace nad kolejnymi zmianami w zatrudnieniu. Są to m.in. skrócenie czasu pracy, wydłużenie urlopów wypoczynkowych i uregulowanie dostępności pracownika po godzinach pracy. W dniu publikacji niniejszego podsumowania – nie są znane projekty ani kształt zapowiedzi. Gdyby zmiany miały dojść do skutku działy kadrowo-płacowe czeka kolejny pracowity rok, zaś pracowników kolejne przywileje.