Nowelizacja dotyczy ustawy z 15.9.2000 r. o referendum lokalnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 741; dalej: ReferLokU).
Nowelizacja przewiduje zmiany w zakresie:
1) wprowadzenia reguły, zgodnie z którą referendum będzie można przeprowadzać dwa razy w czasie trwania kadencji (nowy art. 6a ReferLokU); rozwiązanie to ma wpłynąć na znaczne usprawnienie procesu organizowania referendum;
2) zmniejszenia o połowę liczby obywateli niezbędnych do zainicjowania referendum (art. 4 ReferLokU) – zmniejszono z 10% do 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy albo powiatu oraz z 5% do 2,5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa;
3) wniosku organu wykonawczego JST: uchwała w sprawie przeprowadzenia referendum lokalnego ma być podejmowana z własnej inicjatywy organu stanowiącego JST lub na wniosek organu wykonawczego; wniosek organu wykonawczego o podjęcie uchwały w sprawie przeprowadzenia referendum ma być rozpatrywany w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia (art. 9 ust. 1a i 1b ReferLokU);
4) zagwarantowania inicjatorom referendum 6 miesięcznego (dotychczas jest to 60 dni) terminu na zebranie podpisów mieszkańców popierających referendum (art. 14 ust. 1 ReferLokU);
5) wydłużenia terminu usunięcia uchybień we wniosku o przeprowadzenie referendum z 14 do 30 dni (art. 16 ust. 4 ReferLokU);
6) odrzucenia wniosku mieszkańców o przeprowadzenie referendum lokalnego: organ stanowiący JST podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum lub uchwałę o odrzuceniu wniosku mieszkańców nie później niż w ciągu 30 dni od dnia przekazania wniosku organowi określonemu w art. 12 ust. 1 ReferLokU; dodano zasadę (art. 18 ust. 2 ReferLokU), zgodnie z którą organ stanowiący JST ma podejmować uchwałę o odrzuceniu wniosku mieszkańców większością 3/5 głosów swojego ustawowego składu;
7) wydłużenia terminu (z 14 do 30 dni) na zaskarżenie do sądu administracyjnego uchwały organu stanowiącego JST odrzucającej wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum (art. 20. ust. 1 ReferLokU); takie wydłużenie terminu dotyczy także skargi kasacyjnej, która ma być rozpatrywana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia jej wniesienia;
8) wydłużenia terminu (z 14 do 30 dni) na usunięcie braków formalnych wniosku o przeprowadzenie referendum (art. 22. ust. 1 ReferLokU);
9) skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody unieważniające uchwałę rady gminy o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta), w przypadku której radzie gminy służy skarga do sądu administracyjnego – zgodnie z nowelizacją w 30 dni (przedtem w 14 dni) – od dnia otrzymania rozstrzygnięcia nadzorczego (art. 24a ust. 3 ReferLokU);
10) wydłużenia terminu (z 14 do 30 dni) na złożenie do sądu administracyjnego skargi na postanowienie komisarza wyborczego odrzucającego wniosek o przeprowadzenie referendum (art. 26. ust. 1 ReferLokU); takie wydłużenie terminu dotyczy też skargi kasacyjnej, która ma być rozpatrywana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia jej wniesienia;
11) wprowadzenia zasady, zgodnie z którą jednostki organizacyjne sprawujące trwały zarząd nieruchomości państwowych i komunalnych będą obowiązane udostępnić bezpłatnie pomieszczenia wskazane przez inicjatora referendum, stowarzyszenie lub mieszkańców w celu przeprowadzenia zgromadzenia, jeżeli nie zakłóci to normalnego funkcjonowania tych jednostek (art. 29 ust. 1a ReferLokU);
12) zwiększenia liczby mężów zaufania wyznaczanych do pracy w komisji wyborczej z jednego do trzech (art. 51 ReferLokU);
13) ważności referendum lokalnego: zgodnie z nowym brzmieniem art. 55 ReferLokU, referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 15% (dotąd 30%) uprawnionych do głosowania, przy czym referendum w sprawie odwołania organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy liczba wyborców, którzy wzięli udział w tym referendum, stanowi co najmniej 3/5 liczby głosów oddanych w tych wyborach na odwoływany organ.
14) realizacji wyników referendum: zgodnie z nowym brzmieniem art. 65 ReferLokU, jeżeli referendum zakończy się wynikiem rozstrzygającym w sprawie poddanej pod referendum, właściwy organ JST niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników referendum, podejmie czynności w celu realizacji wyniku referendum zgodnie z jego rozstrzygnięciem; przepis ten w obecnym brzmieniu przewiduje jedynie, że czynności te właściwy organ JST podejmuje niezwłocznie.
Nowelizacja ma wejść w życie 1 stycznia 2024 r.