Nowelizacja przepisów o zadłużaniu jednostek samorządu terytorialnego

Cele nowelizacji

Zmiany w ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych wynikają z analiz prowadzonych przez Ministerstwo Finansów, jak również są efektem postulatów regionalnych izb obrachunkowych, Najwyższej Izby Kontroli (zob. wyniki kontroli NIK „Skuteczność programów naprawczych jednostek samorządu terytorialnego”) i organizacji samorządowych. Ich celem jest uelastycznienie gospodarki finansowej samorządów poprzez doprecyzowanie zasad zadłużania się oraz wzmocnienie mechanizmów prawnych zapewniających bezpieczeństwo finansowe, z uwzględnieniem regulacji dotyczących postępowań naprawczych.

Restrukturyzacja zadłużenia

Nowelizacja wprowadza zmiany w art. 243 FinPubU w części dotyczącej ust. 3b. Dotychczas przepis ten zezwalał na wcześniejszą spłatę zadłużenia jedynie wówczas, gdy jednostka samorządu terytorialnego posiadała nadwyżkę bieżącą z ostatnich 3 lat. Nowelizacja wprowadza trzy wyjątki od tego ograniczenia:

1. restrukturyzację istniejącego zadłużenia poprzez zaciągnięcie nowego długu na jego spłatę na korzystniejszych warunkach tj. o niższych kosztach obsługi (art. 243 ust. 3b pkt 1 FinPubU);
2. wcześniejszą spłatę zadłużenia wolnymi środkami w rozumieniu art. 217 ust. 2 pkt 6 FinPubU, traktowanymi jako nadwyżka środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikająca z rozliczeń wyemitowanych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek z lat ubiegłych (art. 243 ust. 3b pkt 2 FinPubU);
3. możliwość spłaty długu, w przypadku posiadania przez jednostkę samorządu terytorialnego w danym roku budżetowym innych środków o charakterze bezzwrotnym, o ile JST nie zaciąga nowych zobowiązań dłużnych na pokrycie deficytu budżetowego (art. 243 ust. 3b pkt 3 FinPubU).

Omawiane rozwiązania nie tylko pozwolą na zmniejszenie zadłużenia samorządów, ale także wpłyną na zmniejszenie obsługi kosztów długów. Podkreślić należy, że mają zastosowanie jedynie do wcześniejszej spłaty zadłużenia, a zatem dotyczą spłaty przypadającej w latach wykraczających poza rok budżetowy, na który uchwalono budżet, i tylko do spłaty następującej w roku budżetowym. Zdaniem ustawodawcy, pozwoli to na „zachowanie możliwości efektywnej weryfikacji realistyczności prognozy długu JST w kontekście obowiązującego limitu spłaty zadłużenia”.

Elastyczne zarządzanie budżetem w związku z realizacją projektów współfinansowanych ze środków europejskich 

Nowelizacja ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych przewiduje także przekazanie organowi wykonawczemu jednostki samorządu terytorialnego uprawnień w zakresie dokonywanie zmian w budżecie i wieloletniej prognozie finansowej jednostki w związku z realizacją projektów finansowanych z udziałem środków europejskich. Dotychczas przysługiwały one jedynie organowi stanowiącemu, a zatem zarządowi województwa, co znacząco ograniczało efektywność zarządzania środkami regionalnych programów operacyjnych.

O zakresie zwiększenia kompetencji organu wykonawczego w tym zakresie decydować ma zarząd województwa. Dzięki temu zarząd JST będzie mógł m.in. dokonywać zmian w limitach zobowiązań i wydatków na realizację projektów współfinansowanych ze środków europejskich (art. 232 FinPubU). Zmieniony art. 258 FinPubU da natomiast samorządom możliwość dokonywania zmian związanych ze zwrotem płatności otrzymanych z budżetu środków europejskich, jak również pozwoli na zmiany w budżecie związane ze zmianą kwot lub uzyskaniem płatności przekazywanych z budżetu środków europejskich oraz zmianami w realizacji przedsięwzięcia finansowanego z udziałem środków europejskich.

Uszczelnienie kontroli

Nowelizacja ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych ustanawia mechanizmy kontroli i ograniczania zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego związanego ze stosowaniem tzw. niestandardowych instrumentów finansowania. Dotychczas wykorzystanie tych instrumentów przez JST nie było objęte ograniczeniami ustawowymi.

Niestandardowe instrumenty finansowe to zobowiązania, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu. Zalicza się do nich m.in. papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona, umowy sprzedaży, w których cena jest płatna w ratach, umowy leasingu zawarte z producentem lub finansującym, w których ryzyko i korzyści z tytułu własności są przeniesione na korzystającego z rzeczy, umowy leasingu zwrotnego, sprzedaży zwrotnej, umowy restrukturyzacji zadłużenia, w tym sprzedaży na raty, forfaitingu, umowy nienazwane o terminie zapłaty dłuższym niż rok, związane z finansowaniem usług, dostaw, robót budowlanych, które mają skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu.

Zmiany z zakresie kontroli poziomu zadłużenia obejmują:

Obowiązywanie nowych przepisów

Nowe zasady równoważenia budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz obliczania wskaźników zadłużenia będą stopniowo wdrażane w latach 2020-2025. W 2019 r. do budżetu, wieloletniej prognozy finansowej i gospodarki finansowej JST, w tym zaciągania zobowiązań w 2019 r., będą mieć zastosowanie przepisy ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych w dotychczasowym brzmieniu.