Nowa ustawa o sporach zbiorowych w konsultacjach

Obowiązujące przepisy

Obecnie obowiązującą ustawą, która reguluje prowadzenie sporów zbiorowych jest ustawa z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, która reguluje sprawy związane z wszczęciem, prowadzeniem i zakończeniem sporu zbiorowego. Stronami sporu zbiorowego są: pracownicy – reprezentowani przez związki zawodowe oraz pracodawca lub pracodawcy, którzy mogą być reprezentowani przez właściwe organizacje pracodawców. Obowiązujące przepisy przyznają prawo wszczęcia i prowadzenia sporu zbiorowego każdej organizacji związkowej. Taka sytuacja, przy wielości związków zawodowych w zakładzie pracy, znacznie utrudnia osiągnięcie porozumienia.

Co ciekawe, jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, proponowane rozwiązania uwzględniają również dorobek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, działającej w latach 2016–2018, zadaniem której było m.in. opracowanie projektu ustawy – Kodeks zbiorowego prawa pracy, zawierającego uregulowania w obszarze rozwiązywania sporów zbiorowych. Co ważne, z prac tej Komisji, zarówno w zakresie zbiorowego jak i indywidualnego nie przekształcono pomysłów w nowe regulacje kodeksowe, pomijając kilka pojedynczych zmian w Kodeksie pracy po 2018 roku.

Najważniejsze zmiany zaproponowane w projekcie ustawy

1. Odejście od enumeratywnego określenia przedmiotu sporu zbiorowego

Mimo że obowiązujące przepisy ustawy o rozwiązaniu sporów zbiorowych enumeratywnie definiują przedmiot sporu zbiorowego, to spory wszczynane są we wszelkich sprawach, które dotyczą zbiorowych praw i interesów pracowników. Co więcej, często interpretacja zakresu przedmiotu sporu przyjmowana przez strony jest odmienna, co stwarza problemy już na początku negocjacji. Odejście od enumeratywnego określenia przedmiotu sporu zbiorowego spowoduje, że przyszła ustawa będzie określać zasady wszczęcia, prowadzenia i rozwiązywania sporu zbiorowego pracy, który zgodnie z zaproponowaną definicją będzie sporem osób wykonujących pracę zarobkową z pracodawcą lub pracodawcami o zbiorowe prawa lub wolności związkowe, a także zawodowe, ekonomiczne lub socjalne zbiorowe interesy lub prawa, związane z wykonywaniem pracy. Tak więc spór będzie mógł być prowadzony we wszelkich sprawach zbiorowych, w których związki zawodowe reprezentują osoby wykonujące pracę zarobkową.

2. Wprowadzenie wymogu wyłaniania reprezentacji organizacji związkowych niezbędnej do wszczęcia i prowadzenia sporu zbiorowego

Obowiązujące przepisy przyznają prawo wszczęcia i prowadzenia sporu zbiorowego każdej organizacji związkowej. Taka sytuacja, przy wielości związków zawodowych w zakładzie pracy, znacznie utrudnia osiągnięcie porozumienia. Zdarza się, że pracodawca osiąga porozumienie z większością związków zawodowych, jednak spór trwa nadal, gdyż jedna lub kilka organizacji nie zawarły porozumienia. Nierzadko pracodawca jest w sporze zbiorowym z kilkoma, a nawet kilkunastoma organizacjami związkowymi, z których każda może przedstawiać różne postulaty, co powoduje problemy w zakresie uzgodnienia wspólnego stanowiska stron. W celu ujednolicenia przepisów z zakresu zbiorowego prawa pracy, zgodnie z postulatami organizacji reprezentatywnych, proponuje się wprowadzenie obowiązku zawiązywania koalicji związków w trwającym sporze.

W tym kontekście proponuje się zastosowanie standardów, przewidzianych w odniesieniu do wyłaniania reprezentacji, które mają zastosowanie do negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy, wzorując się na przepisie art. 241¹⁶ Kodeksu pracy, tzn. wprowadzenie trybu powiadamiania o zgłoszonych żądaniach pozostałych organizacji związkowych, działających u danego pracodawcy, w celu wspólnego prowadzenia rokowań; w razie braku porozumienia co do wspólnej reprezentacji – warunkiem prowadzenia rokowań będzie uczestniczenie w niej co najmniej jednej organizacji reprezentatywnej w myśl art. 25² – 25³ ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych.

3. Określenie czasu trwania prowadzenia sporu

W obecnym stanie prawnym brak jest określenia maksymalnego czasu trwania sporu. Nie wskazano również skutecznej formy jego zakończenia. Często strony po rozpoczęciu sporu nie podejmują dalszych działań w celu jego rozstrzygnięcia. Taka sytuacja powoduje, że spór trwa wiele miesięcy lub lat, mimo że strony nie podejmują żadnych czynności. Możliwość permanentnego pozostawania w sporach zbiorowych nie służy dialogowi społecznemu i osłabia szansę prowadzenia rzeczowych negocjacji. Spór zbiorowy powinien toczyć się dynamicznie, a stronom powinno zależeć na dojściu do porozumienia. Proponuje się zatem precyzyjne określenie czasu trwania sporu (9 miesięcy – z możliwością dodatkowego wydłużenia o 3 miesiące). W tym okresie spór powinien zakończyć się opracowaniem odpowiednich dokumentów lub po jego upływie – będzie wygasał z mocy prawa.

4. Zmiany w zakresie prowadzenia listy mediatorów przy Ministrze Rodziny i Polityki Społecznej

Z uwagi na fakt, że w obecnym stanie prawnym kwestie związane z funkcjonowaniem listy mediatorów przy ministrze, jak i sam status mediatora, nie są doprecyzowane – w celu wzmocnienia pozycji mediatora – konieczne są odpowiednie zmiany co do standardów pracy mediatora, jak i warunków wpisu na listę mediatorów. Listę będzie ustalał minister na podstawie wniosku osoby zainteresowanej uzyskaniem wpisu. Przyszła ustawa będzie określać kryteria wpisu na listę. Dodatkowo, w stosunku do ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, zrezygnowano z uzgadniania listy z organizacjami partnerów społecznych, reprezentowanymi w RDS. W pierwszej kolejności proponuje się określić kryteria wpisu na listę mediatorów (obecnie w stosunku do mediatorów z listy ministra, mediujących w sporach zbiorowych, nie są sprecyzowane w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych żadne wymagania w tym zakresie, w odróżnieniu od przepisów dotyczących mediatorów w sprawach karnych, w sprawach nieletnich, mediatorów rodzinnych i gospodarczych). Zgodnie z projektem ustawy mediatorem z listy będzie mogła być osoba, która:

Powyższe kryteria wpisu na listę mediatorów są w dużej części zbieżne z kryteriami określonymi w Uchwale nr 35 Rady Dialogu Społecznego z 18.9.2019 r. w sprawie ustalenia zasad wpisu mediatorów na listę ustaloną przez ministra właściwego do spraw pracy w uzgodnieniu z organizacjami związkowymi i organizacjami pracodawców reprezentatywnymi, w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego.

5. Wprowadzenie mediacji prewencyjnej

Zgodnie z obowiązującą ustawą o rozwiązaniu sporów zbiorowych, rokowania w celu rozwiązania sporu zbiorowego w drodze porozumienia prowadzone są wyłącznie przez strony sporu, bez udziału osób trzecich. W konsekwencji strony, przechodząc do etapu mediacji, bywają już tak mocno skonfliktowanie, że w wielu przypadkach brak jest możliwości dojścia do porozumienia. Dlatego też – w celu umożliwienia osiągnięcia porozumienia na jak najwcześniejszym etapie sporu – proponuje się wprowadzenie instytucji mediacji prewencyjnej, mającej zapobiegać eskalacji konfliktu w trakcie prowadzenia rokowań. Ma ona umożliwić stronom skorzystanie z profesjonalnej pomocy osoby dającej gwarancję bezstronności i pomagającej w osiągnięciu wcześniejszego porozumienia, co z kolei może przyczynić się do wzrostu liczby porozumień zawieranych na tym etapie sporu.

6. Wprowadzenie definicji pracodawcy dominującego

W projekcie ustawy określono pojęcia m.in.: organizacji pracodawców, osoby wykonującej pracę zarobkową, pracodawcy, pracodawcy dominującego, pracownika oraz sporu zbiorowego pracy. Potrzeba zdefiniowania pojęcia „pracodawcy dominującego” pojawiała się w postulatach związków zawodowych. Strona pracownicza powoływała się na przypadki, gdy rzeczywistym podmiotem uprawnionym do podejmowania wiążących decyzji nie był faktyczny pracodawca, a podmiot nadrzędny. Intencją tej zmiany jest umożliwienie prowadzenia sporu zbiorowego z podmiotem, który jest władny do podejmowania decyzji w sferze praw i interesów pracowniczych, kształtowania warunków zatrudnienia czy rozstrzygania o środkach na wynagrodzenia zatrudnionych osób. Wprowadzenie definicji pracodawcy dominującego pozwolić ma na prowadzenie poszczególnych etapów sporu zbiorowego z podmiotem uprawnionym do podejmowania decyzji o uwzględnieniu zgłoszonych żądań. Tego rodzaju postulat budzi kontrowersje, dlatego na etapie konsultacji mogą pojawić się propozycje doprecyzowania i dodania takiej definicji również do treści Kodeksu pracy.