Emerytury pomostowe i inne zmiany
Poza emeryturami pomostowymi, w ramach przyjętej 16.6.2023 r. ustawy o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz o niektórych innych ustaw, uchwalono również:
- wprowadzenie szczególnej regulacji dotyczącej zabezpieczenia w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy;
- podwyższenie rocznego limitu odliczenia od dochodu wydatków z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym z 500 zł do 840 zł;
- rozszerzenie katalogu składników wynagrodzenia, które nie są uwzględniane przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika porównywanego z wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę, o dodatek za szczególne warunki pracy przysługujący pracownikowi z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, pracy związanej z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym lub pracy szczególnie niebezpiecznej, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, układzie zbiorowym pracy, innym opartym na ustawie porozumieniu zbiorowym.
Regulacje ustawy o emeryturach pomostowych
Ustawa z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 164), reguluje przede wszystkim warunki: nabywania prawa do świadczenia okresowego w postaci emerytury pomostowej, rodzaje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawnia do emerytury pomostowej, oraz zasady odprowadzania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych, z którego, co do zasady, finansowana jest emerytura pomostowa oraz obowiązki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, oraz płatników składek w zakresie tworzenia i prowadzenia centralnego rejestru i wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz centralnego rejestru i ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wraz z kontrolą takiej kwalifikacji).
W zeszłym roku dokonano istotnej nowelizacji ustawy o emeryturach pomostowych. Nowelizacja dotyczyła zmiany przesłanki rozwiązania stosunku pracy w warunek realizacji prawa do emerytury pomostowej – podobnie jak to ma miejsce na gruncie przepisów ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U z 2022 r. poz. 504 ze zm.). Dzięki temu ustawodawca zareagował na problem jaki pojawił się w stosowaniu tej ustawy, który był związany z realizacją warunku ustawowego nabycia prawa do emerytury pomostowej określonego w art. 4 pkt 7 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. niepozostawania przez ubezpieczonego w stosunku pracy.
W następstwie zeszłorocznej nowelizacji osobie, która wystąpi o ustalenie prawa do emerytury pomostowej przed rozwiązaniem stosunku pracy, a spełni pozostałe warunki ustalenia prawa do emerytury pomostowej (m.in. wiek 55 lat kobieta i 60 lat mężczyzna, staż pracy ogółem, wykonywanie pracy w warunkach szczególnych po 31.12.2008 r.) organ rentowy wyda decyzję o przyznaniu emerytury pomostowej. Emerytura taka jednak nie będzie wypłacana, gdyż prawo do emerytury pomostowej przysługujące takiej osobie ulegnie zawieszeniu do czasu rozwiązania stosunku pracy.
W ostatnim czasie w przestrzeni publicznej pojawił się, szczególnie akcentowany przez związki zawodowe, ale także przez osoby wykonujące prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, postulat zniesienia wygasającego charakteru emerytur pomostowych. Zgodnie z art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, jednym z podstawowych warunków uzyskania emerytury pomostowej jest wykonywanie przed 1.1.1999 r. pracy w szczególnych lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub w rozumieniu z art. 32 i 33 ustawy emerytalnej.
W ustawie o emeryturach pomostowych, dążąc do realizacji jednego z założeń reformy ubezpieczeń społecznych, tj. stopniowej likwidacji możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, przyjęto zasadę, że emerytury pomostowe przysługują tylko tym osobom, które przed 1.1.1999 r. wykonywały pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na podstawie dotychczasowych przepisów, ewentualnie pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych. W związku z tym, założono, że świadczenie jakim jest emerytura pomostowa będzie miało charakter wygaszający. Nowelizacja z 16.6.2023 r. ma ten charakter zmienić.
Instytucja rekompensaty przewidziana w ustawie o emeryturach pomostowych
W konsekwencji zmiany wygasającego charakteru emerytur pomostowych korekty wymaga, przewidziana w ustawie o emeryturach pomostowych, instytucja rekompensaty. Rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Wprowadzona zmiana w definicji wynika z ustalonej praktyki organów rentowych (mającej miejsce od chwili wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych), zgodnie z którą, organy te odmawiają ustalenia rekompensaty tylko tym ubezpieczonym spełniającym wymagania ustawowe do uzyskania prawa do emerytury pomostowej, które zostały potwierdzone prawomocną decyzją organu rentowego o ustaleniu tego prawa. Zmiana pozwoli na wyeliminowanie pojawiających wątpliwości interpretacyjnych odnoszących się do obecnego brzmienia art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych.
Wzrost wydatków na emerytury pomostowe
Według szacunków autorów zmian, ze względu na uchylenie wygasającego charakteru emerytur pomostowych, wydatki na omawiane świadczenia w kwotach zdyskontowanych nieznacznie wzrosną w pierwszym roku. Szacuje się, że wzrost wydatków na emerytury pomostowe wyniesie w pierwszym roku (2024 r.) 12,6% (w kwotach dyskontowanych 220 mln zł) i systematycznie będzie wzrastać w stosunku do prognozowanych wydatków według stanu obecnego (ze względu na obecny mechanizm wygaszający). Wydatki te będą finansowane z budżetu państwa, ze względu na fakt, że już obecnie Fundusz Emerytur Pomostowych, z którego są finansowane emerytury pomostowe wymaga znacznego wsparcia w postaci dotacji z budżetu państwa (ok. 80% przychodów FEP).
