Wyrokiem z 2.6.2015 r. (K 1/13, Dz.U. z 2015 r. poz. 791) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 2 ustawy o związkach zawodowych w zakresie w jakim przyznaje prawo do tworzenia związków zawodowych tylko pracownikom (tj. osobom wykonującym pracę w stosunku pracy nawiązanym na podstawie umowy o pracę, powołania i mianowania) jest niezgodny z Konstytucją. W związku z obowiązkiem wykonaniem wyroku resort pracy przygotował projekt ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw. Projektowane zmiany w przepisach przewidują objęcie pełnym prawem koalicji związkowej, tj. prawem tworzenia i wstępowania do organizacji związkowych, wszystkich osób świadczących osobiście pracę za wynagrodzeniem, bez względu na podstawę zatrudnienia, które na gruncie konstytucyjnym i prawnomiędzynarodowym mogą być zaliczone do kategorii pracowników. W związku z powyższym od dnia wejścia w życie projektu ustawy prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych będzie przysługiwało osobom wykonującym pracę zarobkową (nowoprojektowany art. 2 ust. 1 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych – t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881; dalej: ZwZawU).

Jednocześnie projekt wprowadza dwie nowe, ważne definicje:

1) osoba wykonująca pracę zarobkową – należy przez to rozumieć pracownika w rozumieniu art. 2 ustawy z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm., dalej: KP) oraz osobę świadczącą osobiście pracę za wynagrodzeniem na rzecz podmiotu zatrudniającego nieprzerwanie przez okres co najmniej 6 miesięcy na innej podstawie niż stosunek pracy, niezatrudniającą do tej pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia;

2) podmiot zatrudniający – należy przez to rozumieć pracodawcę w rozumieniu art. 3 KP, osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, i do której stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych, jeżeli zatrudniają one inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową.

W konsekwencji przyznania prawa do koalicji ww. osobom, niezbędne jest wprowadzenie szeregu dodatkowych zmian w ustawie:

1) modyfikacja zasad udzielania działaczowi związkowemu zwolnienia z pracy z obowiązku świadczenia pracy,

2) modyfikacja zasad udzielania działaczowi związkowemu czasu wolnego niezbędnego do dokonania doraźnej czynności związkowej;

3) podniesienia progu liczbowego zrzeszanych pracowników i innych osób wykonujących, od którego jest uzależnione nabycie przez organizacje związkową,

4) modyfikacja zasad współdziałania reprezentatywnych i niereprezentatywnych organizacji związkowych przy zawieraniu porozumień i uzgadniania wewnątrzzakładowych źródeł prawa pracy z podmiotem zatrudniającym.

Nowe uprawnienie pracodawcy

Zgodnie z nowoprojektowanym art. 251 ust. 5 ZwZawU podmiot zatrudniający może zwrócić się do właściwego okręgowego inspektora pracy o ustalenie liczby członków zakładowej organizacji związkowej. Przypomnijmy, że uprawnienia zakładowej organizacji związkowej należą się tej organizacji związkowej, która zrzesza co najmniej 10 pracowników (lub po przyjęciu nowej ustawy – 10 osób wykonujących pracę zarobkową u podmiotu zatrudniającego objętego działaniem tej organizacji). W tym celu zakładowa organizacja związkowa musi raz na kwartał składać informację o liczbie członków. Niezłożenie w terminie 10 dni liczonych od końca kwartału informacji o liczbie członków powoduje utratę statusu zakładowej organizacji związkowej. W rezultacie pracodawca nie musi z taką organizacją związkową współpracować; przykładowo przy ruchu kadrowym nie musi zasięgać opinii organizacji związkowej w trybie art. 38 KP. Na podstawie art. 34 ZwZawU przepis art. 251 stosuje się do międzyzakładowej organizacji związkowej obejmującej swoim działaniem pracodawcę. Oznacza to, że dla uzyskania przez międzyzakładową organizację związkową statusu organizacji zakładowej organizacja musi zrzeszać 10 pracowników (osób wykonujących pracę).

Ważne
Jeżeli projekt ustawy wejdzie w życie w przewidzianym kształcie, to pracodawca po otrzymaniu od organizacji związkowej (zakładowej lub międzyzakładowej) informacji o liczbie zrzeszonych pracowników będzie mógł zwrócić się do właściwego okręgowego inspektora pracy o zweryfikowanie liczby zrzeszonych przez organizację pracowników.

Okręgowy inspektor pracy w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku przez pracodawcę będzie wzywał zarząd organizacji związkowej do przedstawienia dokumentów niezbędnych do ustalenia liczby jej członków w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Okręgowy inspektor pracy w terminie 14 dni od dnia doręczenia dokumentów przez zarząd zakładowej organizacji związkowej wydaje decyzję w sprawie ustalenia liczby członków organizacji związkowej. W przypadku, w którym organizacja związkowa nie przedstawi na wezwanie okręgowego inspektora pracy odpowiednich dokumentów, na podstawie projektowanego art. 25 ust. 4 i 8 ZwZawU będzie działało domniemanie prawne, że organizacja związkowa nie posiada uprawień zakładowej organizacji związkowej.

Warto zwrócić uwagę, że wszelkie informacje i dowody przekazane przez zarząd organizacji związkowej okręgowemu inspektorowi pracy nie stanowią informacji publicznej w rozumieniu przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej i nie podlegają udostępnieniu w postępowaniu przed właściwym okręgowym inspektorem pracy i w postępowaniu przed sądem administracyjnym (nowoprojektowany art. 25 ust. 9 ZwZawU).

Organizacja reprezentatywna

Projekt ustawy definiuje na nowo reprezentatywność organizacji związkowych. W świetle nowododawanego art. 253 ZwZawU reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest:

1) zakładowa organizacja związkowa będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną na podstawie art. 252 ust. 1 pkt 1 ZwZawU, zrzeszająca co najmniej 10% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u podmiotu zatrudniającego, lub

2) zakładowa organizacja związkowa zrzeszająca co najmniej 15% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u podmiotu zatrudniającego.

W stosunku do aktualnie obowiązujących przepisów art. 24125a KP podniesiono wymagany poziom zrzeszania z 7% na 10% w przypadku organizacji zakładowej związkowej będącej jednostką organizacyjną lub organizacją członkowską reprezentatywnej ponadzakładowej organizacji związkowej (obecnie Forum Związków Zawodowych, Ogólnopolskie Porozumienia Związków Zawodowych, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność). W przypadku zakładowych organizacji związkowych niebędących jednostkami organizacyjnymi ponadzakładowych organizacji związkowych podniesiono minimalny wymóg zrzeszania z 10% na 15%. Równocześnie dla uzyskania reprezentatywności będą liczeni nie tylko pracownicy, ale również inne osoby wykonujące pracę zarobkową.

Jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia powyższych wymogów za reprezentatywną zakładową organizacją związkową uznaje się organizację zrzeszającą największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u podmiotu zatrudniającego.

Ważne
Ważną zmianę niesie za sobą ust. 3 art. 253 ZwZawU. Na podstawie tego przepisu przy ustalaniu liczby osób wykonujących pracę zarobkową zrzeszonych w zakładowej organizacji związkowej uwzględnia się wyłącznie osoby wykonujące pracę zarobkową należące do tej organizacji przez okres co najmniej 6 miesięcy przed przystąpieniem do rokowań. W razie, gdy osoba wykonująca pracę zarobkową należy do kilku zakładowych organizacji związkowych, uwzględniona może być tylko jako członek jednej wskazanej przez nią organizacji związkowej.