Organy nadzoru budowlanego

W myśl art. 80 ust. 2 ustawy – Prawo budowlanej (dalej: PrBud) zadania nadzoru budowlanego wykonują co do zasady następujące organy:

  1. powiatowy inspektor nadzoru budowlanego (dalej: PINB albo powiatowy inspektor);
  2. wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego (dalej: WINB albo wojewódzkiego inspektora) jako kierownika wojewódzkiego nadzoru budowlanego, wchodzącego w skład zespolonej administracji wojewódzkiej;
  3. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (dalej: GINB albo Główny Inspektor).

Administrację architektoniczno-budowlaną i nadzór budowlany w dziedzinie górnictwa sprawują organy określone w odrębnych przepisach (art. 80 ust. 4 PrBud). Zagadnienie to nie jest objęte przedmiotem niniejszego opracowania.

Zadania organów nadzoru budowlanego

Zgodnie z art. 84 ust. 1 PrBud do zadań organów nadzoru budowlanego należy:

  1. kontrola przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego;
  2. kontrola działania organów administracji architektoniczno-budowlanej;
  3. badanie przyczyn powstawania katastrof budowlanych;
  4. współdziałanie z organami kontroli państwowej.

PINB

Powiatowy inspektor jest powoływany przez starostę spośród co najmniej trzech kandydatów wskazanych przez wojewódzkiego inspektora. Jeżeli starosta nie powoła PINB w terminie 30 dni od dnia przedstawienia kandydatów, wojewódzki inspektor wskazuje spośród nich kandydata, którego starosta powołuje na stanowisko powiatowego inspektora (art. 86 ust. 1 PrBud). Powiatowy inspektor wykonuje swoje zadania przy pomocy powiatowego inspektoratu nadzoru budowlanego (art. 86 ust. 3 PrBud).

WINB

Wojewódzkiego inspektora powołuje i odwołuje wojewoda, za zgodą Głównego Inspektora (art. 87 ust. 1 PrBud). Wojewódzki inspektor wykonuje swoje zadania przy pomocy wojewódzkiego inspektoratu nadzoru budowlanego (art. 87 ust. 3 PrBud).

GINB

Główny Inspektor jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego (art. 88 ust. 1 PrBud). Główny Inspektor jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa (art. 88 ust. 3 zd. 1 PrBud).

Ochrona ludności (obrona cywilna)

W myśl art. 2 ust. 1 OchrCywU ochrona ludności to system składający się z organów administracji publicznej, wykonujących zadania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa ludności przez ochronę życia i zdrowia ludzi, mienia, w tym zwierząt, infrastruktury niezbędnej do zaspokojenia potrzeb bytowych, dóbr kultury i środowiska w sytuacji zagrożenia, zwanych „organami ochrony ludności”; podmiotów wykonujących te zadania, zwanych „podmiotami ochrony ludności” oraz „zasobów ochrony ludności”.

Zgodnie z art. 2 ust. 3 OchrCywU z chwilą wprowadzenia stanu wojennego i w czasie wojny ochrona ludności staje się obroną cywilną, organy ochrony ludności stają się organami obrony cywilnej, podmioty ochrony ludności stają się podmiotami obrony cywilnej; a zasoby ochrony ludności stają się zasobami obrony cywilnej.

Organy ochrony ludności (obrony cywilnej)

OchrCywU przewiduje podział organów ochrony ludności (obrony cywilnej) na terytorialne – do których zaliczono: wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę, wojewodę, ministra właściwego do spraw wewnętrznych i pozostałe – do których należą: marszałek województwa oraz minister kierujący działem administracji rządowej, któremu podlegają lub przez którego są nadzorowane: podmioty ochrony ludności, organy obsługiwane przez podmioty ochrony ludności (art. 9 ust. 1 OchrCywU).

Podmioty ochrony ludności (obrony cywilnej)

W art. 17 ust. 1 OchrCywU znajduje się katalog podmiotów ochrony ludności (obrony cywilnej) i w pkt 11 lit. „f” wskazano na organy nadzoru budowlanego. Mimo, że art. 80 ust. 2 pkt 2 PrBud wymienia wojewodę, to nie można uznać go za podmiot ochrony ludności (obrony cywilnej), gdyż jest terytorialnym organem ochrony ludności (obrony cywilnej). Tak więc do organów nadzoru budowlanego jako podmiotów ochrony ludności (obrony cywilnej) należy zaliczyć PINB, WINB i GINB.

W myśl art. 17 ust. 3 OchrCywU podmioty ochrony ludności (obrony cywilnej) mają wykonywać zadania ochrony ludności i obrony cywilnej w ramach swojej właściwości. Zatem inne zadania spoczywają na organach nadzoru budowlanego, a inne np. na ochotniczych strażach pożarnych (art. 17 ust. 1 pkt 3 OchrCywU).

Niezależnie od ogólnych zadań wymienionych w art. 84 ust. 1 PrBud należy wskazać na konkretne czynności z OchrCywU. W art. 107 ust. 1 OchrCywU stwierdzono, że kontrolę spełniania przez obiekty zbiorowej ochrony warunków technicznych, warunków technicznych usytuowania i warunków technicznych użytkowania prowadzą organy nadzoru budowlanego na zasadach przewidzianych w PrBud. Obiekty zbiorowej ochrony dzielimy na budowle ochronne (art. 83 OchrCywU) i miejsca doraźnego schronienia (art. 84 OchrCywU). Wśród tych pierwszych wyróżniamy schrony i ukrycia (art. 83 ust. 2-4 OchrCywU). Wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta albo wojewoda mogą zlecić sprawdzenie obiektu budowlanego pod względem spełniania lub możliwości spełnienia warunków dla obiektów zbiorowej ochrony (art. 91 ust. 3 OchrCywU). Sprawdzenie obiektu budowlanego wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta albo wojewoda zlecają powiatowemu inspektorowi – zgodnie z zakresem wskazanym w art. 107 ust. 1 OchrCywU (art. 91 ust. 4 pkt 2 OchrCywU).

Rola starosty

Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży (art. 35 ust. 2 SamPowiatU). W związku z tym starosta jest zwierzchnikiem PINB. Zakres tego zwierzchnictwa określono w art. 35 ust. 3 SamPowiatU – m.in. starosta powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej oraz zatwierdza programy ich działania.

W art. 11 ust. 1 pkt 2 i 3 OchrCywU wskazano na zadania starosty dotyczące nadzorowania, w ramach posiadanych kompetencji, realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu oraz koordynowania współpracy między służbami, inspekcjami i strażami w zakresie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu. Zgodnie zaś z art. 60 ust. 2 OchrCywU starosta w porozumieniu z właściwymi wójtami (burmistrzami, prezydentami miast) organizuje współpracę pomiędzy gminami oraz podmiotami ochrony ludności działającymi na obszarze powiatu. Ponadto art. 61 ust. 1 OchrCywU stanowi, że organy ochrony ludności (obrony cywilnej) nadzorują wykonywanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności podległe im i nadzorowane przez nie w zakresie posiadanych kompetencji. Takie działania starosty powinny więc dotyczyć PINB. Co ważne – zgodnie z art. 118 ust. 2 OchrCywU w czasie stanu wojennego i w czasie wojny starosta kieruje obroną cywilną na obszarze powiatu.

Rola wojewody

Zgodnie z art. 51 pkt 1 AdmRządWojewU wojewoda jako zwierzchnik rządowej administracji zespolonej w województwie kieruje nią i koordynuje jej działalność. Organy rządowej administracji zespolonej w województwie, w tym kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży (m.in. WINB) wykonują zadania administracji rządowej w województwie (art. 2 pkt 2 AdmRządWojewU). Do zadań wojewody należy kierowanie i koordynowanie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności podległe i nadzorowane oraz na obszarze województwa (art. 13 ust. 1 pkt 2, art. 58 ust. 4 OchrCywU). Tak więc te działania wojewody odnoszą się również do WINB.

Rola ministra

Do zadań ministrów kierujących działami administracji rządowej należy nadzór nad wykonywaniem zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podległe im lub nadzorowane przez nich podmioty realizujące zadania ochrony ludności i obrony cywilnej (art. 14 pkt 1, art. 61 ust. 1 OchrCywU). Główny Inspektor został wymieniony w Załączniku pn. „Organy podległe Ministrowi Finansów i Gospodarki lub przez niego nadzorowane” do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2025 roku w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Finansów i Gospodarki (Dz.U. z 2025 r. poz. 997). Wobec tego do Ministra Finansów i Gospodarki należy nadzór nad wykonywaniem zadań przez Głównego Inspektora jako podmiotu ochrony ludności (obrony cywilnej).

Reasumując, działalność organów nadzoru budowlanego jako podmiotów ochrony ludności (obrony cywilnej) podlega działaniom „kierowniczo-nadzorczym” różnych organów.