Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych – projekt nowelizacji

Na podstawie art. 84 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 963), osoba, która pobrała nienależnie świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu. Jeżeli ZUS stwierdzi, że dany świadczeniobiorca nie był uprawniony do pobierania świadczenia, to wydaje decyzję, w której określa kwoty nienależnie pobranych świadczeń oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia. Pewne ograniczenie ZUS w możliwościach wydawania decyzji zwrotowych stanowi przepis art. 84 ust. 3 ww. ustawy. Otóż ZUS nie może żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy, niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach za okres dłuższy niż 3 lata. Jeżeli decyzja zwrotowa się uprawomocni to ZUS ma 10 lat na ściągnięcie należności. Stosownie bowiem do art. 84 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat, licząc od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności.

W aktualnym stanie prawnym mamy zatem do czynienia z sytuacją, w której ZUS może wszcząć postępowanie w celu wydania decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń w każdym momencie, czasami nawet po 10, czy też 15 latach. Brak ograniczeń czasowych, w których ZUS może wszczynać postępowanie, jest sprzeczny z zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającej z art. 2 Konstytucji RP. W związku z powyższym w Sejmie jest właśnie procedowany rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli projekt wejdzie w życie w przewidywanym kształcie to do art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dodany zostanie nowy ustęp – 7a, stosownie do którego w przypadku osoby, która nienależnie pobrała świadczenie, decyzji ustalająca wysokość nienależnie pobranych kwot, nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie.

Planowana data wejście w życie nowelizacji ustawy to 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Projekt przewiduje również przepis przejściowy, zgodnie z którym od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej organ rentowy nie wydaje decyzji ustalającej należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, jeżeli od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie, upłynął termin 5 lat. Jeżeli po wejściu w życie ustawy nowelizującej ZUS będzie prowadził postępowanie w celu wydania decyzji ustalającej kwoty nienależnie pobranych świadczeń, w przypadku gdy te świadczenia były wypłacane w okresie dłuższym nie 5 lat, na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy nowelizującej, postępowania podlegają umorzeniu.

Specjalny przepis przewidziano dla tych przypadków, w których w dniu wejście w życie ustawy nowelizującej będą rozpatrywane w sądach odwołania od decyzji ustalających kwoty nienależnie pobranych świadczeń oraz kwot odsetek i kosztów upomnienia, wniesionych i nierozpatrzonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (art. 2 ust. 3 projektu ustawy nowelizującej). Sądy rozpoznające sprawę będą musiały uwzględnić wpływ nowego przepisy art. 84 ust. 7a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.