To tylko dwie z kilku modyfikacji w ustawie z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1133 ze zm.; dalej: ustawa zasiłkowa). Przynosi je art. 4 ustawy z 24.6.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1621; dalej: ustawa zmieniająca). Będą obowiązywać od 1.1.2022 r. (art. 23 pkt 2 ustawy zmieniającej).

Dług wstrzyma świadczenia

Nieterminowe regulowanie składek na ubezpieczenia społeczne może wpłynąć na zatrzymanie świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego (dalej świadczenia). Jeśli zadłużenie przekroczy kwotę 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2022 r. – 30 zł) w dniu powstania prawa do świadczenia, nie będzie ono przysługiwać do czasu spłaty całego długu. Co więcej, prawo do świadczenia przedawni się, jeśli zaległości nie zostaną uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do świadczenia.

Takie zasady określa nowy art. 2a ustawy zasiłkowej (art. 4 pkt 1 ustawy zmieniającej). Mają one obowiązywać wobec:

  • osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracującymi,
  • osób współpracujących z osobami fizycznymi, korzystającymi z tzw. ulgi na start w zakresie obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (por. art. 18 ust. 1 prawa przedsiębiorców),
  • duchownych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia.

ZUS wypłaci im świadczenia w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do tych świadczeń, nie później jednak niż w ciągu 60 dni od spłaty całości zadłużenia (dodany do art. 64 ust. 3 ustawy zasiłkowej na mocy art. 4 pkt 11 ustawy zmieniającej).  

Krótszy czas wypłaty

Obecnie zasiłek chorobowy przysługuje maksymalnie przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – przez 270 dni. Okresy te obowiązują również po ustaniu zatrudnienia. To się jednak zmieni wskutek nowelizacji art. 8 ustawy zasiłkowej. 

Według art. 8 ust. 2 ustawy zasiłkowej w brzmieniu nadanym art. 4 pkt 2 ustawy zmieniającej, za okres niezdolności do pracy przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (np. stosunku pracy) zasiłek chorobowy będzie się należeć nie dłużej niż przez 91 dni. Dotychczasowe okresy wypłaty zasiłku pozostały bez zmian w przypadkach, gdy niezdolność do pracy:

  • powstanie wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów (art. 11 ust. 2 pkt 2 ustawy zasiłkowej),
  • zostanie spowodowana gruźlicą, 
  • wystąpi w trakcie ciąży. 

Liczenie okresu zasiłkowego

Okres zasiłkowy to nie tylko suma wszystkich okresów nieprzerwanej niezdolności do pracy oraz niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej (np. kwarantanny, izolacji czy izolacji w warunkach domowych z powodu choroby zakaźnej). Według art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej w aktualnej wersji obejmuje on także okresy poprzedniej niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni. Po nadaniu temu przepisowi nowej treści (art. 4 pkt 3 ustawy zmieniającej) w okresie zasiłkowym mają być od 1.1.2022 r.:

  • uwzględniane okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni – nie będzie kryterium tej samej choroby,
  • nieuwzględniane okresy niezdolności do pracy przypadające przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.

Wyższy zasiłek za pobyt w szpitalu

Zasadniczo zasiłek chorobowy wynosi 80% podstawy wymiaru przez cały okres jego płatności (art. 11 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Jednak za pobyt w szpitalu jest ustalony na poziomie 70% podstawy wymiaru (art. 11 ust. 1a ustawy zasiłkowej), przy czym nie dotyczy to okresów, za które przysługuje wynagrodzenie chorobowe na mocy art. 92 KP, a także przypadków wskazanych w art. 11 ust. 1b i ust. 2 ustawy zasiłkowej. Od 1.1.2022 r. wzrośnie do 80% podstawy wymiaru za sprawą modyfikacji art. 11 ust. 1 ustawy zasiłkowej i uchylenia ust. 1a i 1b tego przepisu (art. 4 pkt 4 lit. b ustawy zmieniającej).

Wyłączenia emerytów i rencistów „mundurowych” 

W myśl art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej, świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobom uprawnionym do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów. Do tej grupy od 1.1.2022 r. dołączą osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym:

  • żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin,
  • funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno‑Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Stanie się tak za sprawą dodania do art. 18 ust. 8 ustawy zasiłkowej na mocy art. 4 pkt 6 ustawy zmieniającej. Z kolei na mocy nowego art. 25 ust. 2 ustawy zasiłkowej osobom, które w trybie wymienionych wyżej regulacji o zaopatrzeniu emerytalnym mają ustalone prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej nie uzyskają prawa do zasiłku wyrównawczego. Nie będą ponadto uprawnione do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (art. 13 ust. 1a ustawy zasiłkowej, dodany art. 4 pkt 5 ustawy zmieniającej).

Zasiłek macierzyński po śmierci pracodawcy

Zasiłek macierzyński przysługuje w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ustało ono w okresie ciąży:

  • wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
  • z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Dzięki nowelizacji art. 30 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy zasiłkowej (art. 4 pkt 8 ustawy zmieniającej) pracownica uzyska również do niego prawo do dnia porodu w razie śmierci pracodawcy, jeśli spowoduje to wygaśnięcie jej stosunku pracy. 

Sposób przeliczenia podstawy 

Według art. 43 ustawy zasiłkowym w dotychczasowym brzmieniu, podstawy wymiaru świadczeń chorobowych nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe. W efekcie jego zmiany, od 1.1.2022 r. przeliczenie nie będzie konieczne, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż miesiąc kalendarzowy.

Tryb dokonywania potrąceń 

Pobrane nienależnie świadczenia mają być potrącane nie tylko w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, lecz również egzekucji sądowej (art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej w brzmieniu nadanym art. 4 pkt 13 ustawy zmieniającej).

Zgodnie z nowym art. 66a ustawy zasiłkowej (art. 4 pkt 14 ustawy zmieniającej), potrącenia ze świadczeń będą prowadzone na zasadach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z FUS. Ze świadczeń nie będzie można jednak potrącać należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń emerytalno‑rentowych w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Terminy wypłat zasiłków 

Płatnicy składek będący równocześnie płatnikami zasiłków dokonują wypłaty świadczeń w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów, natomiast ZUS – na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień. Wypłata nie może jednak nastąpić później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień. W razie niedotrzymania tego terminu płatnik jest obowiązany do wypłaty z własnych środków odsetek od tego zasiłku. Tak wynika z art. 64 ustawy zasiłkowej sprzed nowelizacji.

Od 1.1.2022 r. ostateczny termin wypłaty będzie nadał wynosił 30 dni, lecz będzie liczony od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku (art. 64 ust. 1 ustawy zasiłkowy w brzmieniu nadanym art. 4 pkt 11 lit. a ustawy zmieniającej).

Pozyskiwanie danych przez ZUS

ZUS będzie mógł pozyskiwać od 1 1.1.2022 r. dane i informacje w zakresie niezbędnym do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłat. O ich przedstawienie będzie miał prawo wystąpić do ubezpieczonych oraz płatników składek. Przekazanie danych ma być bezpłatne (art. 61a ust. 2 ustawy zasiłkowej, dodany art. 4 pkt 10 ustawy zasiłkowej).

Przepis przejściowy

Zgodnie z art. 21 ustawy zmieniającej zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed 1.1.2022 r., mają być wypłacane za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy w wysokości, na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy zasiłkowej w brzmieniu obowiązującym przed 1.1.2022 r.