Dnia 17.9.2021 r. uchwalono nowelizację wprowadzającą zmiany do ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407 ze zm.; dalej: PomWychDzU).
1. ZUS jako organ właściwy do obsługi świadczenia wychowawczego
Jedną z najistotniejszych zmian jest wprowadzenie określenia „organu właściwego” do obsługi świadczenia wychowawczego określanego potocznie jako „świadczenie 500 plus”. Zgodnie z obowiązującym obecnie art. 2 pkt 11 PomWychDzU, organ właściwy oznacza wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie wychowawcze lub otrzymującej świadczenie wychowawcze, a w przypadku gdy o świadczenie wychowawcze ubiega się dyrektor domu pomocy społecznej (DPS) – właściwego ze względu na miejsce położenia tego DPS.
Nowelizacja przewiduje wykreślenie tego punktu zmieniając jednocześnie brzmienie art. 10 PomWychDzU, który w nowym brzmieniu stanowi, że postępowanie w sprawie świadczenia wychowawczego będzie prowadzić oraz wypłacać to świadczenie ZUS, przy czym Prezes ZUS będzie mógł wyznaczyć do realizacji całości lub części tych zadań jednostki organizacyjne ZUS inne niż jednostki właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się lub otrzymującej świadczenie wychowawcze.
2. Rozszerzony krąg uprawnionych
W art. 4 ust. 2 PomWychDzU dodano pkt 5, zgodnie z którym świadczenie wychowawcze ma przysługiwać także rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego, o których mowa w WspRodzU. Ponadto, dodano art. 9a PomWychDzU, zgodnie z którym świadczenie wychowawcze przyznane na dzieci umieszczone w placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu socjalizacyjnego, placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu interwencyjnego, placówkach opiekuńczo-wychowawczych typu specjalistyczno-terapeutycznego, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych albo interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych przeznacza się w szczególności na rozwój zainteresowań oraz zwiększanie szans edukacyjnych i rozwojowych dzieci.
3. Wnioski o świadczenie wychowawcze w formie elektronicznej
Zmiany wprowadzono także w zakresie składania wniosków o przyznanie prawa do świadczenia wychowawczego, czyli do przepisów art. 13 PomWychDzU. Wnioski i załączniki do niego mają być składane do ZUS wyłącznie drogą elektroniczną za pomocą:
- profilu informacyjnego utworzonego w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS;
- systemu teleinformatycznego banków krajowych oraz SKOK świadczących usługi drogą elektroniczną spełniających wymogi określone w informacji zamieszczonej na stronie BIP ZUS;
- systemu teleinformatycznego utworzonego przez ministra właściwego do spraw rodziny;
- systemu teleinformatycznego wskazanego w informacji z ZUS.
Jeżeli wnioskodawca nie posiada profilu informacyjnego, profil taki założy ZUS.
4. Odmowa przyznania świadczenia wychowawczego
Nowelizacja zmienia także treść art. 13 PomWychDzU. Dodano przepisy, zgodnie z którymi w sprawach odmowy przyznania świadczenia wychowawczego, uchylenia lub zmiany prawa do świadczenia wychowawczego oraz nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego ZUS wyda decyzję. Decyzje, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, zaświadczenia, informacje i inne pisma w sprawie świadczenia wychowawczego ZUS doręczy osobie ubiegającej się o świadczenie wychowawcze lub pobierającej to świadczenie wyłącznie w postaci elektronicznej na jej profilu informacyjnym. Informację o umieszczeniu na profilu informacyjnym decyzji, postanowienia, zawiadomienia, wezwania, zaświadczenia, informacji i innego pisma w sprawie świadczenia wychowawczego ZUS będzie mógł przesłać na wskazany we wniosku adres poczty elektronicznej lub numer telefonu.
Wymienione wyżej pisma będą uznane za doręczone:
- w momencie ich odbioru przez osobę ubiegającą się o świadczenie lub pobierającą świadczenie na profilu informacyjnym;
- po upływie 14 dni od dnia umieszczenia pisma w sprawie świadczenia wychowawczego na profilu informacyjnym – w przypadku ich nieodebrania.
Osoba ubiegająca się o świadczenie wychowawcze lub osoba je pobierająca będzie wnosić do ZUS pisma wyłącznie w postaci elektronicznej na swoim profilu informacyjnym. Pisma doręczane do ZUS w postaci elektronicznej na profilu informacyjnym, składa się, opatrując je kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo wykorzystując sposób potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępniony bezpłatnie przez ZUS w systemie teleinformatycznym.
Jednak, ZUS będzie musiał zapewnić w swojej siedzibie, oddziale lub innej wyznaczonej jednostce organizacyjnej dostępu do środków technicznych umożliwiających złożenie wniosku i załączników do wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego, wnoszenie innych pism oraz odbiór decyzji, informacji, postanowień, zawiadomień, wezwań, zaświadczeń i innych pism w sprawie świadczenia wychowawczego, a także do zapewnienia pomocy przy wnoszeniu i odbiorze tych dokumentów. ZUS, na podstawie porozumienia, będzie mógł zapewnić dostęp do środków technicznych umożliwiających złożenie wniosku i załączników do wniosku oraz zapewnić pomoc przy wnoszeniu tych dokumentów w miejscu innym niż siedziba, oddział lub wyznaczona jednostka organizacyjna ZUS.
5. Rozstrzygnięcia podejmowane przez ZUS w sprawach świadczenia wychowawczego
Uzupełniono art. 14 PomWychDzU o przepisy dotyczące rozstrzygnięć podejmowanych przez ZUS. Zgodnie z dodanymi ust. 10–13 ZUS będzie mógł podejmować rozstrzygnięcia w sprawach świadczenia wychowawczego, w tym rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych, w oparciu o wyłącznie zautomatyzowane przetwarzanie danych osobowych, pod warunkiem zapewnienia stronie, której dotyczy podejmowane rozstrzygnięcie, prawa do otrzymania stosownych wyjaśnień co do podstaw podjętego rozstrzygnięcia oraz prawa do uzyskania interwencji ludzkiej, do wyrażenia własnego stanowiska i do zakwestionowania takiego rozstrzygnięcia. Ponadto, ZUS będzie:
- gromadzić dokumentację w sprawie świadczenia wychowawczego w swoim systemie teleinformatycznym w formie dokumentów elektronicznych oraz skanów dokumentów papierowych i innych załączników do wniosków;
- udostępniać stronom postępowania, na ich wniosek, oraz organom uprawnionym zgromadzoną dokumentację w formie wydruków z systemu teleinformatycznego lub w formie elektronicznej określonej przez ZUS, o ile strona postępowania lub inny organ ma techniczne możliwości odczytania tej dokumentacji (tak udostępniona dokumentacja nie wymaga uwierzytelnienia).
Wydruki dokumentów z systemu teleinformatycznego ZUS, w szczególności decyzje, wnioski oraz wezwania, mają moc równoważną z dokumentem elektronicznym znajdującym się w systemie teleinformatycznym ZUS i nie będą wymagać uwierzytelnienia w postępowaniach administracyjnych oraz w postępowaniach sądowych.
6. Wypłata świadczenia wychowawczego
W związku ze zmianą zasad składania wniosków i załączników do nich na formę elektroniczną wnioski będą przyjmowane od 1 lutego danego roku (art. 21 ust. 3 PomWychDzU).
Wprowadzono zasadę, zgodnie z którą ZUS ma wypłacać świadczenie wychowawcze w formie bezgotówkowej na wskazany przez osobę ubiegającą się o to świadczenie we wniosku numer rachunku płatniczego w kraju lub numer wydanego w kraju instrumentu płatniczego, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej (art. 23a PomWychDzU).
W odniesieniu do świadczeń nienależnych, decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego nie jest wydawana, jeżeli od terminu jego pobrania upłynęło więcej niż 2 lata (art. 25 ust. 6 PomWychDzU). Okres ten skrócono więc z obowiązujących obecnie 10 lat.
Nowelizacja ma wejść w życie 1 stycznia 2022 r.
