Zmiany w ustawie o służbie cywilnej

To jednak nie jedyne zmiany. W miejsce Rady Służby Cywilnej powstaje Rada Służby Publicznej z okrojonymi w odniesieniu do dotychczasowej Rady SC kompetencjami. Zmieniają się zasady powoływania i odwoływania Szefa SC, jak też wymogi kwalifikacyjne odnoszące się do tego stanowiska. Wynagrodzenie natomiast osoby zajmującej wyższe stanowisko w służbie cywilnej składać się będzie się z wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla zajmowanego stanowiska pracy, dodatku funkcyjnego oraz dodatku za wieloletnią pracę w służbie cywilnej.

Powoływanie i odwoływanie Szefa Służby Cywilnej

Przed wejściem w życie zmian Szefa Służby Cywilnej powołuje Prezes Rady Ministrów spośród urzędników służby cywilnej, po zasięgnięciu opinii Rady Służby Cywilnej. Nowelizacja pozostawia kompetencję do powołania Prezesowi Rady Ministrów, przy czym nie będzie już ograniczenia osobowego odnoszącego się do Szefa SC – nie będzie to musiała być osoba będąca urzędnikiem SC. Wyłączono także konieczność zasięgania opinii Rady Służby Cywilnej (czy też ciała działającego w miejsce Rady na podstawie nowelizacji – Rady Służby Publicznej).

Zniesiono równocześnie ograniczenia w zakresie odwoływania Szefa SC uregulowane w art. 12 i art. 13 ustawy o służbie cywilnej. W przepisach obowiązujących do dnia wejścia w życie zmian, Prezes RM obligatoryjnie odwołuje Szefa Służby Cywilnej z zajmowanego stanowiska w przypadku:

1) złożenia rezygnacji;

2) jeżeli przestanie spełniać którykolwiek z warunków określonych w art. 11 ust. 1 pkt 1–4, 7 lub 9 ustawy o służbie cywilnej;

3) niewypełniania obowiązków na skutek długotrwałej choroby, stwierdzonej orzeczeniem lekarskim.

Prezes RM może – (ale nie musi) według dotychczasowego stanu prawnego – odwołać Szefa SC (po obligatoryjnym zasięgnięciu opinii Rady SC) jeżeli:

1) odrzucenia sprawozdania, o którym mowa w art. 15 ust. 7 ustawy o służbie cywilnej , w terminie 3 miesięcy od dnia jego złożenia;

2) sprzeniewierzenia się złożonemu ślubowaniu;

3) gdy przestał spełniać warunek określony w art. 11 ust. 1 pkt 6 ustawy o służbie cywilnej.

Ustawa o służbie cywilnej zawiera również postanowienia doprecyzowujące obowiązki w zakresie fakultatywnego odwołania. Niezbędna jest opinia Rady Służby Cywilnej, a zwracając się do z pisemnym wnioskiem o zaopiniowanie, Prezes RM wskazuje przyczyny uzasadniające odwołanie Szefa Służby Cywilnej. Przyczyny odwołania oraz opinia Rady Służby Cywilnej stanowią informację publiczną. Rada przedstawia opinię w terminie 14 dni. Niewyrażenie opinii w tym terminie nie wstrzymuje możliwości odwołania Szefa Służby Cywilnej. Prezes RM musi jednak oczekiwać na opinię, nie może dokonać odwołania z przyczyn wskazanych w art. 13 ustawy o służbie cywilnej przed otrzymaniem opinii lub upływem tego terminu.

Po zmianach nie ma w ustawie o służbie cywilnej jakichkolwiek ograniczeń w zakresie odwoływania Szefa SC – art. 12 i art. 13 ustawy zostają uchylone i w ich miejsce nie pojawiają się inne regulacje w tym zakresie. Prezes RM będzie wiec podejmować decyzję w tym zakresie swobodnie (bez konieczności zasięgania niczyjej opinii), natomiast odwołanie nie będzie ograniczone jedynie do wystąpienia określonych sytuacji w ustawie o służbie cywilnej.

Ustanowienie zastępcy Szefa Służby Cywilnej

Inaczej także będzie wyglądała procedura wyznaczenia osoby zastępującej Szefa SC. Do dnia wejścia w życie zmian Szef SC niezwłocznie wyznacza, w uzgodnieniu z Prezesem RM, zastępującą go osobę spośród urzędników służby cywilnej. O ustanowieniu zastępstwa Szef SC informuje Radę SC, przedstawiając uzasadnienie wyznaczenia określonej osoby. Po zmianach Szef będzie wyznaczał zastępującą go osobę w uzgodnieniu z Prezesem RM. Nie będzie informować o tym Rady i uzasadniać w tej informacji wyznaczenie tej czy innej osoby. Zastępca nie będzie musiał być także urzędnikiem SC, jak również posiadać najmniej pięcioletniego doświadczenia na stanowisku kierowniczym w administracji rządowej (art. 11 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej po zmianach).

Wymogi na Szefa Służby Cywilnej

Wymogi, jakie spełniać musi osoba ubiegająca się o stanowisko Szefa SC stawia art. 11 ustawy o służbie cywilnej. Przed zmianą może nim być osoba, która:

1) jest obywatelem polskim;

2) korzysta z pełni praw publicznych;

3) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;

4) posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny;

5) zna co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej;

6) cieszy się nieposzlakowaną opinią;

7) nie była karana zakazem zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi;

8) posiada co najmniej pięcioletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym w administracji rządowej lub co najmniej siedmioletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym w jednostkach sektora finansów publicznych;

9) nie jest i w okresie ostatnich 5 lat nie była członkiem partii politycznej.

Zmienia się pkt 7 – wskazywać będzie, że nie może być to osoba skazana prawomocnym wyrokiem orzekającym zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.

To co jednak przede wszystkim istotne to uchylenie pkt 8.

Nadal Szefem SC nie będzie mogła być osoba będąca członkiem partii politycznej ale zakaz dotyczyć będzie tylko okresu od samego powołania. Wyłączono bowiem ograniczenie w zakresie zakazu członkostwa w partii politycznej w okresie 5 lat poprzedzających powołanie.

Brak konkursów na wyższe stanowiska

Jak wskazuje art. 52 ustawy o służbie cywilnej, wyższymi stanowiskami w służbie cywilnej są stanowiska:

1) dyrektora generalnego urzędu;

2) kierującego departamentem lub komórką równorzędną w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędzie ministra, urzędzie obsługującym przewodniczącego komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, urzędzie centralnego organu administracji rządowej oraz kierującego wydziałem lub komórką równorzędną w urzędzie wojewódzkim, a także zastępcy tych osób;

3) wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy;

4) kierującego komórką organizacyjną w Biurze Nasiennictwa Leśnego, a także zastępcy tej osoby.

Do wejścia w życie zmian obowiązuje zasada wyrażona w art. 54 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej, zgodnie z którą obsadzenie wyższego stanowiska w służbie cywilnej następuje w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Nabór przeprowadza się niezwłocznie po zaistnieniu okoliczności uzasadniających obsadzenie stanowiska.

Zasada otwartego i konkurencyjnego naboru oznacza, że może brać w nim udział każda osoba spełniająca wszystkie wymogi ustawowe, a wybór odpowiedniej osoby na dane stanowisko powinien zostać dokonany po porównaniu kwalifikacji poszczególnych kandydatów. Aby porównać wspomniane kwalifikacje, nabór na wolne stanowiska organizowany jest na zasadzie konkursowej. Zasada ta wyrażona została w art. 6 ustawy o służbie cywilnej, który wskazuje, że każdy obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej, a nabór do służby cywilnej jest otwarty oraz konkurencyjny. Od dnia wejścia w życie zmian przepis ten nie będzie dotyczył wyższych stanowisk w SC.

Nowelizacja wyłącza dotychczasowe zasady naboru na wyższe stanowiska. Ich obsadzanie następować będzie w drodze powołania według reguł wskazanych w dodanym do ustawy art. 53a. Zwróćmy uwagę na to, że stosunek pracy powstały na podstawie powołania charakteryzuje się najmniejszą trwałością. Pracownik może być w każdym czasie odwołany ze stanowiska.

Urzędnikowi służby cywilnej oraz pracownikowi służby cywilnej, jak również dyrektorowi generalnemu powołanemu na wyższe stanowisko w SC stanowisko udzielany będzie urlop bezpłatny na czas powołania. Po zakończeniu urlopu bezpłatnego dyrektor generalny urzędu wyznacza urzędnikowi służby cywilnej oraz pracownikowi służby cywilnej stanowisko pracy zgodne z jego kwalifikacjami i umiejętnościami zawodowymi.

Zmniejszenie wymogów kwalifikacyjnych

Od początku obowiązywania obecnej ustawy o służbie cywilnej wyższe stanowisko w służbie cywilnej mogła zajmować osoba, która spełniała poniższe wymogi:

1) posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny;

2) nie była karana zakazem zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi;

3) posiada kompetencje kierownicze;

4) posiada co najmniej sześcioletni staż pracy, w tym co najmniej trzyletni staż pracy na stanowisku kierowniczym w jednostkach sektora finansów publicznych – w przypadku ubiegania się o stanowisko dyrektora generalnego urzędu;

5) posiada co najmniej trzyletni staż pracy, w tym co najmniej roczny na stanowisku kierowniczym lub dwuletni na stanowisku samodzielnym, w jednostkach sektora finansów publicznych – w przypadku ubiegania się o stanowisko, o którym mowa w art. 52 pkt 2-4 ustawy o służbie cywilnej;

6) spełnia wymagania określone w opisie stanowiska pracy oraz w przepisach odrębnych.

W zmienionej ustawie uchylone zostają pkt 4 i 5. W ich miejsce nie pojawia się przy tym żadna inna regulacja odnosząca się do faktycznego doświadczenia zawodowego. W konsekwencji na stanowiska te będą mogły być powoływane osoby nawet bez jakiegokolwiek stażu pracy, nie tylko w administracji publicznej ale również gdziekolwiek indziej.

Osoby zatrudnione na wyższych stanowiskach nie będą podlegały ocenom okresowym (zmiana art. 81 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej i uchylenie ust. 2 tego artykułu).

Wygaśnięcie stosunków pracy

Stosunki pracy z osobami zajmującymi w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej wyższe stanowiska w służbie cywilnej oraz kierownicze stanowiska w służbie zagranicznej, będące wyższymi stanowiskami w służbie cywilnej, wygasają po upływie 30 dni od dnia wejścia w życie nowelizacji, jeżeli przed upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy na dalszy okres albo w razie nieprzyjęcia nowych warunków pracy lub płacy.

Wygaśnięcie stosunku pracy oznacza jego ustanie z samym upływem tego terminu, bez konieczności podejmowania jakichkolwiek działań przez pracodawcę ale także bez możliwości podjęcia jakichkolwiek działań „obronnych” przez pracownika. Do wygaśnięcia nie dojdzie tylko wówczas, gdy przed upływem wskazanego terminu osobom tym zostaną zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy na dalszy okres i warunki te zostaną przez pracownika przyjęte.

Przed upływem 30 dni od wejścia w życie nowelizacji rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić za wypowiedzeniem. Wprowadzono tutaj szczególną możliwość wypowiedzenia, „oderwaną” od zwykłych przesłanek wskazanych w ustawie odnoszących się do urzędników SC.

Zakończenie stosunku pracy w związku z jego wygaśnięciem lub wypowiedzeniem w konsekwencji zastosowania art. 6 ustawy nowelizującej skutkuje nabyciem prawa do odprawy pieniężnej przewidzianej dla pracowników, z którymi stosunki pracy rozwiązuje się z powodu likwidacji urzędu (art. 7 ustawy nowelizującej).

Ustawodawca nie odnosi się w tym miejscu do świadczenia pieniężnego przysługującego w razie rozwiązania stosunku pracy z urzędnikiem służby cywilnej z powodu likwidacji urzędu (art. 73 ustawy o służbie cywilnej). Po pierwsze świadczenie to odnosi się do urzędników służby cywilnej, gdy tymczasem ustawa nowelizująca wskazuje na pracowników. Po drugie świadczenie nie ma charakteru jednorazowej odprawy związanej z samym faktem wypowiedzenia. Przysługuje ono zwolnionemu urzędnikowi w okresie między ustaniem zatrudnienia w likwidowanym urzędzie a podjęciem pracy lub działalności gospodarczej (z ograniczeniem czasowym do 6 miesięcy). Świadczenie to nie przysługuje urzędnikowi, który nabył prawo do emerytury.

W przepisie powinno raczej wystąpić odesłanie do regulacji dotyczących zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników, bo regulacja ta dotyczyć może jedynie odprawy wynikającej z ustawy z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 192 ze zm.). Zapis o odprawie z powodu likwidacji urzędu jest natomiast niejasny.

Kwota otrzymywana z tego tytułu przez poszczególnych pracowników uzależniona jest jedynie od zakładowego stażu pracy. Pracownik może więc otrzymać z tego tytułu:

Przy czym maksymalna kwota odprawy nie może przekraczać 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.