Nowe rozwiązania prawno-organizacyjne szczegółowo unormowane w ustawach ustrojowych, tj. w ustawie z 8.03.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.; dalej: SamGminU) i w ustawie z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz.595 ze zm.; dalej: SamPowU), a także zachęty finansowe sprzyjać mają łączeniu samorządów w celu zwiększenia ich potencjału i skuteczności działania.

Ważne
Unormowana w ustawie o samorządzie gminnym procedura łączenia gmin (lub tworzenia nowych) przewiduje instytucję pełnomocnika wyznaczonego przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej.

Do czasu połączenia gmin lub utworzenia nowej, zadaniem pełnomocnika jest przygotowanie organizacyjne i prawne gminy do wykonywania zadań publicznych, w tym przygotowanie projektu uchwały budżetowej w trybie i na zasadach określonych w przepisach o finansach publicznych. Z dniem połączenia gmin lub utworzenia nowej gminy pełnomocnik przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji ich organów do dnia wyboru nowych organów samorządowych. Gmina powstała w wyniku połączenia gmin wstępuje we wszystkie ich prawa i obowiązki, w tym wynikające z zezwoleń, koncesji oraz innych aktów administracyjnych.

Organy gminy powstałej w wyniku połączenia dwóch lub więcej gmin stają się organami właściwymi lub stronami wszczętych i niezakończonych postępowań administracyjnych i sądowych. Akty prawa miejscowego ustanowione przez organy gmin przed ich połączeniem, stają się aktami prawa miejscowego nowoutworzonej gminy, obowiązującymi na terenie działania organów, które je ustanowiły. W okresie pierwszej kadencji w skład rady gminy wchodzić ma zwiększona liczba radnych 21 w gminach do 20 000 mieszkańców, 23 w gminach do 50 000 mieszkańców i 25 w gminach do 100 000 mieszkańców oraz po 3 na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców, nie więcej jednak niż 48 radnych.

Finansową motywacją do podjęcia decyzji o połączeniu mają być zmiany w ustawie z 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 513 ze zm.), które zakładają wzrost dochodów z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych w okresie 5 lat od utworzenia nowej gminy. Dotyczyć on będzie gmin powstałych w wyniku połączenia, dla których dochód z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest niższy od dochodu z tego tytułu dla wszystkich gmin w kraju w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Stanowi to dodatkową korzyść dla gminy oprócz zwiększenia dochodów przewidzianego w art. 41 ust. 1 ustawy (dla gminy powstałej w wyniku połączenia dwóch lub więcej gmin, w drodze zgodnych uchwał, wskaźnik udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych w okresie 5 lat jest zwiększony o pięć punktów procentowych).

Analogiczne rozwiązania proceduralne i finansowe przewidziane zostały w odniesieniu do łączących się powiatów.

Ponadto nowe przepisy SamGminU (art. 10a-10d) przewidują możliwość zapewnienia przez gminę wspólnej obsługi, w szczególności administracyjnej, finansowej i organizacyjnej:

1) jednostkom organizacyjnym gminy zaliczanym do sektora finansów publicznych,

2) gminnym instytucjom kultury,

3) innym zaliczanym do sektora finansów publicznych gminnym osobom prawnym utworzonym na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego

(są to tzw. jednostki obsługiwane).

Ważne
Wspólną obsługę mogą prowadzić: urząd gminy, inna jednostka organizacyjna gminy, jednostka organizacyjna związku międzygminnego albo jednostka organizacyjna związku powiatowo-gminnego (tzw. jednostki obsługujące).

W odniesieniu do jednostek organizacyjnych gminy, wprowadzenie wspólnej obsługi wymaga uchwały rady gminy, która określi jednostki obsługujące i obsługiwane oraz zakres obowiązków powierzonych jednostkom obsługującym. Natomiast gminne instytucje kultury oraz inne gminne osoby prawne zaliczane do sektora finansów publicznych mogą zawrzeć porozumienie z jednostką obsługującą (lub przystąpić do wspólnej obsługi), po uprzednim zgłoszeniu tego zamiaru wójtowi. Zakres wspólnej obsługi określa zawarte porozumienie. Wspólną obsługę może zapewnić również powiat (art. 6a-6d SamPowU) oraz województwo samorządowe (art. 8c-8 f ustawy z 5.6.1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 596 ze zm.; dalej: SamWojU).

Zmiany w ustawach ustrojowych zsynchronizowane zostały z nowelizacją ustawy o finansach publicznych (dalej: FinPublU), w szczególności z nowododanym ust. 2a w art. 54 FinPublU. Jeżeli bowiem w ramach wspólnej obsługi, o której mowa w art. 10a SamGminU, art. 6a SamPowU i art. 8c SamWojU, jednostka obsługująca zaliczana do sektora finansów publicznych zapewnia realizację zadań głównego księgowego jednostki sektora finansów publicznych przez osobę spełniającą wymogi, o których mowa w art. 54 ust. 2 FinPublU, w jednostce obsługiwanej nie zatrudnia się głównego księgowego.

Ważne
Wprowadzenie instytucji wspólnej obsługi umożliwia zatem z jednej strony funkcjonowanie jednostki sektora finansów publicznych bez głównego księgowego, z drugiej wykonywanie obowiązków głównego księgowego przez osobę, która nie jest pracownikiem jednostki obsługiwanej.

Ponadto zgodnie z przepisami ustaw ustrojowych, w przypadku powierzenia obowiązków z zakresu rachunkowości i sprawozdawczości jednostek obsługiwanych są one przekazywane w całości. Delegowanie obowiązków w zakresie rachunkowości i sprawozdawczości jednostki obsługiwanej na głównego księgowego i kierownika jednostki obsługującej wiąże się z przeniesieniem odpowiedzialności w tym obszarze. Kierownik jednostki obsługiwanej zachowuje kompetencje w odniesieniu do:

– dysponowania środkami publicznymi

– zaciągania zobowiązań

– sporządzania i zatwierdzania planu finansowego oraz przeniesień wydatków w tym planie.

Nowa konstrukcja ma doniosłe znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do organizowania wspólnej obsługi ekonomiczno-administracyjnej szkół i placówek (w kontekście art. 5 ust. 7 pkt 3 i ust. 9 ustawy z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.; dalej: SysOśwU).

Ważne
Wprowadzono możliwość utworzenia związku powiatowo-gminnego. Zgodnie bowiem z nowymi regulacjami (art. 73b SamGminU oraz art. 72a SamPowU), do związku międzygminnego może przystąpić powiat, a do związku powiatów gmina.

Odrębną grupę stanowią zmiany w ustawach podatkowych, w tym w ustawie z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz.849 ze zm.; dalej: PodOpłLokU), w ustawie z 15.11.1984 r. o podatku rolnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1381 ze zm.; dalej: PodRolU) oraz w ustawie z 30.10.2002 r. o podatku leśnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 465 ze zm.). W szczególności w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych doprecyzowano wyłączenia z kategorii gruntów, budynków i budowli związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, po nowelizacji nie zalicza się do nich:

1) budynków mieszkalnych oraz gruntów związanych z tymi budynkami;

2) gruntów pod wodami powierzchniowymi stojącymi lub wodami powierzchniowymi płynącymi jezior i zbiorników sztucznych;

3) budynków, budowli lub ich części, w odniesieniu do których została wydana decyzja ostateczna organu nadzoru budowlanego, o której mowa w art. 67 ust. 1 ustawy z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.), lub decyzja ostateczna organu nadzoru górniczego, na podstawie której trwale wyłączono budynek, budowlę lub ich części z użytkowania.

Przytoczona w pkt 3 regulacja w istotny sposób ogranicza możliwość powoływania się przez podatników na względy techniczne, uniemożliwiające wykorzystywanie przedmiotu opodatkowania do prowadzonej działalności gospodarczej.

Ważne
Dopuszczalność zastosowania niższej stawki podatku ze względów technicznych wyłączona będzie w stosunku do gruntów, a w pozostałych przypadkach wymagać będzie uzyskania ostatecznej decyzji organu nadzoru budowlanego lub nadzoru górniczego.

Zamiast określenia grunty pod jeziorami, zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych (art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b w brzmieniu dotychczasowym) ustawodawca wprowadził pojęcie gruntów pod wodami powierzchniowymi stojącymi lub wodami powierzchniowymi płynącymi jezior i zbiorników sztucznych (i tym samym rozszerzył zakres stosowania stawki preferencyjnej w odniesieniu do gruntów pod wodami stojącymi innych niż jeziora oraz zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych).

W dotychczasowym stanie prawnym grunty położone pod wodami powierzchniowymi stojącymi (sklasyfikowane jako Ws), których nie można uznać za jezioro ani zbiornik wodny retencyjny lub elektrowni wodnej opodatkowane były stawką dla gruntów pozostałych, za wyjątkiem sytuacji, w której znajdowały się w posiadaniu podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą w takim przypadku właściwa była stawka najwyższa.

Ważne
Po wejściu w życie nowelizacji, grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi lub wodami powierzchniowymi płynącymi jezior i zbiorników sztucznych znajdujące się w posiadaniu przedsiębiorcy nie będą zaliczane do gruntów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (art. 1a ust. 2a pkt 2) a zatem opodatkowane będą stawką preferencyjną od 1 ha powierzchni.

W podatku od środków transportowych ustawodawca zmodyfikował podstawę opodatkowania w odniesieniu do autobusów, w zależności od liczby miejsc do siedzenia poza miejscem kierowcy: punktem odniesienia jest liczba 22 miejsc, a nie jak poprzednio 30 miejsc. Zmiana wynika z potrzeby dostosowania podziału klas autobusów do obowiązujących przepisów w zakresie homologacji typu pojazdu.

Ponadto wprowadzony został wyjątek od zasady odpowiedzialności solidarnej współwłaścicieli, której nie stosuje się przy współwłasności w częściach ułamkowych lokalu użytkowego garażu wielostanowiskowego w budynku mieszkalnym, który wraz z gruntem stanowi odrębny przedmiot własności. W takiej sytuacji obowiązek podatkowy ciąży na współwłaścicielach w zakresie odpowiadającym ich udziałowi w prawie własności (odpowiedzialność proporcjonalna).

Ważne
Jeżeli wyodrębniono własność lokali, obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości od gruntu oraz od części budynku stanowiących nieruchomość wspólną w rozumieniu art. 3 ustawy z 24.6.1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) ciąży na właścicielach w zakresie odpowiadającym ich udziałowi w nieruchomości wspólnej.

Rozwiązanie to ma umożliwić opodatkowanie całej powierzchni stanowiącej współwłasność, istniejącej w związku z odrębną własnością lokali według dotychczasowej regulacji zasadą było obciążanie współwłaściciela podatkiem od nieruchomości od gruntu oraz części budynku stanowiących współwłasność w zakresie odpowiadającym częściom ułamkowym wynikającym ze stosunku powierzchni użytkowej lokalu do powierzchni całego budynku, a nie proporcjonalnie do udziału danego współwłaściciela w części wspólnej.

Ważne
Istotnym novum jest także wprowadzenie fakultatywności w zakresie poboru opłaty targowej, miejscowej i uzdrowiskowej.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na tożsame regulacje w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, ustawie o podatku rolnym oraz w ustawie o podatku leśnym, zgodnie z którymi organ podatkowy nie wszczyna postępowania podatkowego, a wszczęte umarza jeżeli wysokość zobowiązania podatkowego na dany rok podatkowy nie przekraczałaby, określonych na dzień 1 stycznia roku podatkowego, najniższych kosztów doręczenia w obrocie krajowym przesyłki poleconej za potwierdzeniem odbioru przez operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z 23.11.2012 r. – Prawo pocztowe (Dz.U. z 2012 r. poz. 1529). W takim przypadku decyzję umarzającą postępowanie pozostawia się w aktach sprawy, a organ jest nią związany od chwili wydania. Odnosząc powyższe do cennika Poczty Polskiej SA, uznać należy, że podatek nie będzie pobierany, w przypadku gdy jego wysokość nie przekroczy 6,10 zł.

Ważne
Jeżeli kwota podatku nie przekracza 100 zł, podatek jest płatny jednorazowo w terminie płatności pierwszej raty. Zasady te stosuje się także do poboru podatku w formie łącznego zobowiązania pieniężnego.

Zatem podatnik będący osobą fizyczną zobowiązany będzie uiścić należny podatek do 15 marca danego roku, a w przypadku uchybienia terminu płatności odsetki od całej kwoty podatku naliczane będą od dnia następnego po upływie wskazanego terminu. Dla organu podatkowego oznacza to jednocześnie możliwość (i obowiązek) wcześniejszego podjęcia czynności windykacyjnych.

Według art. 20 ust.1 PodOpłLokU, górne granice stawek kwotowych określone w art. 5 ust. 1, art. 10 ust. 1 i art. 19 pkt 1 PodOpłLokU, obowiązujące w danym roku podatkowym ulegają corocznie zmianie na następny rok podatkowy w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszego półrocza roku, w którym stawki ulegają zmianie, w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Ustawa nowelizująca wyłącza dokonanie ww. zmian w 2015 r.

W ustawie o podatku rolnym wprowadzono przeliczniki dla gruntów nieposiadających klasyfikacji gleboznawczej, w celu usunięcia trudności związanych z ich właściwym opodatkowaniem zgodnie ze zmodyfikowanym art. 4 ust. 7 PodRolU (normującym podstawę opodatkowania) grunty pod stawami, grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, grunty pod rowami oraz grunty rolne zabudowane bez względu na zaliczenie do okręgu podatkowego – przelicza się na hektary przeliczeniowe według następujących przeliczników:

1) 1 ha gruntów pod stawami zarybionymi łososiem, trocią, głowacicą, palią i pstrągiem oraz gruntów rolnych zabudowanych – 1 ha przeliczeniowy;

2) 1 ha gruntów pod stawami zarybionymi innymi gatunkami ryb, gruntów pod stawami niezarybionymi, gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych oraz gruntów pod rowami – 0,20 ha przeliczeniowego.

Zgodnie z nowododanym art. 4 ust. 9 PodRolU, jeżeli nie można ustalić przelicznika powierzchni użytków rolnych na podstawie ust. 5–7, przyjmuje się, że 1 ha fizyczny odpowiada 1 ha przeliczeniowemu.

Ponadto z uwagi na brak obowiązkowej służby wojskowej uchylone zostały przepisy regulujące tzw. ulgę żołnierską.

Ważne
Zmodyfikowano zasady udzielania ulg w podatku rolnym z uwagi na wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, po nowelizacji organ podatkowy może przyznać ulgi (wcześniej było to obligatoryjne) w przypadku wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, określonego w przepisach ustawy z 18.4.2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. z 2014 r. poz. 333 ze zm.).

Ogółem zmiany obejmują kilkadziesiąt ustaw, z tym, że w wielu przypadkach ich głównym celem jest zaktualizowanie i doprecyzowanie dotychczasowych unormowań. Ustawa wchodzi w życie 1.1.2016 r. z zastrzeżeniem wyjątków w niej przewidzianych. Tytułem przykładu wskazać można znowelizowany art. 402 ust. 5 ustawy z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j.Dz.U. z 2013 r. poz. 1232 ze zm.) w zakresie wpływów z tytułu opłat za usunięcie drzewa lub krzewu i kar nakładanych przez starostę oraz marszałka województwa, który wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.