Zakres projektu

Projekt ustawy o zmianie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych przewiduje poszerzenie działalności kontrolnej poprzez objęcie nią osób prawnych wspieranych finansowo bądź, na które wpływ wywierają np. jednostki samorządu terytorialnego (JST), związki międzygminne itp. Zmiana ma na celu przeciwdziałanie ryzykom niewypłacalności JST będących skutkiem transferu zadłużenia do innych podmiotów. Wskazana wyżej zmiana wynika też z praktyki z ubiegłych lat. Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych przedstawiła postulat pilnego wprowadzenia instrumentów pozwalających na bieżące nadzorowanie długu pośredniego samorządu terytorialnego (długu samorządowych osób prawnych i spółek prawa handlowego z udziałem JST).

Kompetencje kontrolne

Obecnie nie budzi wątpliwości objęcie kontrolą przez izby spółek, których wyłącznym właścicielem jest gmina, ale już w przypadku, gdy udziały w spółce posiadają jednostki innych szczebli samorządu terytorialnego, kompetencje kontrolne izb są kwestionowane. Tym bardziej wątpliwości prawne budzi sytuacja, w której współwłaścicielem spółki są podmioty prywatne.

W myśl proponowanych zmian również spółki komunalne będą objęte kontrolą przez izby.

Jednostki samorządu terytorialnego coraz częściej powierzają realizację dużych przedsięwzięć inwestycyjnych (np. budowy oczyszczalni ścieków) spółkom, których potencjał (w tym środki finansowe) uniemożliwia ich finansowanie bez zaciągnięcia długoterminowych zobowiązań. W takim przypadku, pomimo przejęcia zadania przez spółkę, to samorząd de facto finansuje realizację zadań inwestycyjnych, np. poprzez odpowiednie coroczne podwyższenie kapitału spółki do momentu całkowitej spłaty zaciągniętego przez nią zobowiązania (kredytu). Powierzenie spółce nieposiadającej możliwości wykonawczych bezpośredniego prowadzenia zadania prowadzi w konsekwencji do nieprawidłowości w gospodarce finansowej JST.

Ważne
Spółki nie tylko z większościowym udziałem JST, lecz wszystkie, które wykorzystują majątek lub środki komunalne, w tym m.in. wykonują zadania zlecone lub powierzone przez samorząd terytorialny, czy też wykonują zamówienia publiczne na rzecz samorządu terytorialnego, mogą być kontrolowane przez Najwyższą Izbę Kontroli.

Regionalne izby obrachunkowe znajdują się poza strukturą administracji rządowej. Stąd też ministrowi spraw wewnętrznych i administracji nie przysługują w stosunku do izb uprawnienia przewidziane w sprawowaniu nadzoru w ramach administracji rządowej. Omawiany projekt przewiduje, że nadzór ministra spraw wewnętrznych i administracji dotyczy działalności administracyjnej (nie zaś orzeczniczej, kontrolnej czy opiniodawczej).

Poszerzenie funkcji kontrolnej izb

Projekt poszerza funkcję kontrolną regionalnych izb obrachunkowych poprzez poszerzenie jej zakresu o kryterium rzetelności i gospodarności. Ponadto nastąpić ma poszerzenie kryteriów kontroli gospodarki finansowej izb o kryterium gospodarności.

Projekt daje prezesowi izby możliwość zawiadomienia właściwego organu sprawującego nadzór nad kontrolowaną jednostką o fakcie braku zawiadomienia przez kontrolowaną jednostkę o wykonaniu wniosków pokontrolnych bądź o nieuzasadnionym ich niewykonywaniu. Obowiązki kontrolne izb będą poszerzone o sprawozdania miesięczne z wykonania ­budżetów JST. Ma to umożliwić pełniejsze i bardziej zaktualizowane monitorowanie danych.

Przekazywanie raportu

Izby będą miały obowiązek przekazywania raportu w ostatecznym jego kształcie bezpośrednio właściwemu wojewodzie, jako organowi nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, a także ministrowi finansów i ministrowi spraw wewnętrznych i administracji posiadających odpowiednie kompetencje w stosunku do JST (np. udzielanie dotacji celowych z budżetu państwa na finansowanie kosztów realizacji inwestycji realizowanych przez JST jako zadania własne, udzielanie pożyczek, wszczynanie czynności nadzorczych określonych w art. 97 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym).

Powiadamianie o uzasadnionym podejrzeniu przestępstwa

Ponadto projekt zobowiązuje regionalne izby obrachunkowe do powiadamiania, w związku z prowadzoną działalnością nadzorczo-kontrolną, organów ścigania o uzasadnionym podejrzeniu przestępstwa lub wykroczenia. Poszerzona też będzie działalność nadzorcza o sprawy dotyczące udzielania poręczeń, a także zasad i zakresu przyznawania ulg w zapłacie należności stanowiących dochód budżetu JST. Dwuetapową procedurą nadzorczą zostaną również objęte uchwały zmieniające uchwałę budżetową. Ponadto izby będą miały prawo opiniowania uchwał organów rad powiatów i sejmików województw o nieudzieleniu absolutorium zarządom powiatów i województw.

Kontrasygnata

Projekt precyzuje formę rozpatrywania spraw dotyczących powiadomień przez skarbnika (głównego księgowego budżetu JST) o przypadkach dokonania kontrasygnaty na pisemne polecenie zwierzchnika, zgodnie z odrębnymi ustawami. Forma opinii pozwoli na wnoszenie odwołań do kolegium izby.

Zmiany w powoływaniu i odwoływaniu prezesa RIO

W myśl projektu komisja konkursowa przeprowadzająca konkurs na prezesa regionalnej izby obrachunkowej będzie powoływana przez prezesa Rady Ministrów. Następnie konkurs będzie ogłaszany przez prezesa Rady Ministrów w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w terminie co najmniej 60 dni przed upływem kadencji. W 5-osobowym składzie komisji konkursowej zasiadać będą przedstawiciele: prezesa Rady Ministrów, ministra spraw wewnętrznych i administracji, ministra finansów, Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych oraz strony samorządowej – wyznaczeni przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Decyzja o odwołaniu prezesa izby będzie mogła mieć nadany przez prezesa Rady Ministrów rygor natychmiastowej wykonalności, o ile będzie to niezbędne dla zapewnienia wykonywania zadań w regionalnej izbie obrachunkowej lub gdy przyczyną odwołania było powtarzające się naruszenie prawa podczas wykonywania obowiązków bądź w ogóle uchylanie się od ich wykonania.

Z kolei z uwagi na wymóg nieskazitelnego charakteru na tego typu stanowiskach państwowych natychmiastowa wykonalność odwołania następować będzie z mocy prawa w przypadku skazania prezesa izby prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione z winy umyślnej lub ukarania zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, o którym mowa w art. 31 ust. 1 pkt 4 ustawy z 17.12.2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 168 ze zm.).

Omawiany projekt nowelizacji ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych trafi pod obrady rządu, a następnie do prac w Sejmie.