W zakresie wpisu do rejestru zabytków dodano przepisy, zgodnie z którymi informację o wszczęciu postępowania w sprawie wpisania zabytku nieruchomego do rejestru oraz o ostatecznym zakończeniu tego postępowania wojewódzki konserwator zabytków przekazuje niezwłocznie właściwemu staroście . Informację tę, do czasu ostatecznego zakończenia tego postępowania, podaje się do publicznej wiadomości na stronie podmiotowej BIP starostwa powiatowego, na obszarze którego znajduje się zabytek, a ponadto w siedzibie właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków lub w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscowości, w której znajduje się zabytek (art. 9 ust. 3a-3c OchrZabU).
Dodano też przepis, zgodnie z którym od dnia wszczęcia postępowania w sprawie wpisu zabytku do rejestru do dnia, w którym decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna, przy zabytku, którego dotyczy postępowanie, zabroniono prowadzenia prac konserwatorskich,
restauratorskich, robót budowlanych i podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku . Zakaz ten dotyczy także robót budowlanych objętych pozwoleniem na budowę albo zgłoszeniem, a także działań określonych w innej decyzji pozwalającej na ich prowadzenie.
Zgodnie z dodanym art. 14aa OchrZabU od dnia wszczęcia postępowania w sprawie wpisu zabytku na Listę Skarbów Dziedzictwa do dnia, w którym decyzja w tej sprawie stanie się ostateczna, przy zabytku, którego dotyczy postępowanie, zabrania się prowadzenia prac konserwatorskich i restauratorskich oraz podejmowania innych działań, które mogłyby prowadzić do naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku.
Przepisu tego nie stosuje się do zabytku:
1) wpisanego do rejestru,
2) wpisanego do inwentarza muzeum,
3) wchodzącego w skład narodowego zasobu bibliotecznego.
W zakresie kontroli dokonywanych przez kontrolerów wojewódzkiego konserwatora zabytków i zaleceń pokontrolnych, do art. 40 OchrZabU dodano ust. 2a i 2b. Z nowych przepisów wynika, że kontrolowana osoba fizyczna lub kierownik kontrolowanej jednostki organizacyjnej, w terminie 14 dni od dnia otrzymania zaleceń, może zgłosić pisemnie umotywowane zastrzeżenia do zaleceń pokontrolnych oraz dodatkowe wyjaśnienia lub przedstawić dodatkową dokumentację . Wojewódzki konserwator zabytków, w ciągu 14 dni od dnia otrzymania zastrzeżeń do zaleceń pokontrolnych:
1) zmienia zalecenia pokontrolne i przekazuje je wraz z uzasadnieniem kontrolowanej osobie fizycznej lub kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej – w przypadku stwierdzenia zasadności całości lub części zastrzeżeń albo
2) odmawia zmiany zaleceń pokontrolnych i swoje stanowisko wraz z uzasadnieniem przekazuje kontrolowanej osobie fizycznej lub kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej – w przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń w całości.
Ponadto, zgodnie z nowym art. 47a OchrZabU, MKiDN po zasięgnięciu opinii Głównej Komisji Konserwatorskiej będzie mógł z urzędu uchylić lub zmienić pozwolenie wydane przez wojewódzkiego konserwatora w zakresie z art. 36 ust. 1 OchrZabU, jeżeli realizacja działań określonych w tym pozwoleniu spowodowałaby:
1) uszczerbek dla wartości zabytku lub
2) uszkodzenie lub zniszczenie zabytku, lub
3) niewłaściwe korzystanie z zabytku.
Utworzono też Narodowy Fundusz Ochrony Zabytków (dalej: NFOZ) jako państwowy fundusz celowy, którego dysponentem jest MKiDN (art. 83b OchrZabU).
Nowelizacja wprowadza też rozdział 10a pt. „Administracyjne kary pieniężne” (art. 107a-107i OchrZabU). Przewidziano w nim kary administracyjne w wysokości:
1) od 500 do 2000 zł, m.in. jeżeli właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego na Listę Skarbów Dziedzictwa albo wpisanego do rejestru lub innego zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, który nie powiadomił odpowiednio MKiDN albo wojewódzkiego konserwatora zabytków m.in. o uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, a także zagrożeniu dla zabytku nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o wystąpieniu zdarzenia itd.;
2) od 500 do 500 000 zł, której podlega m.in. ten, kto podejmuje działania niezgodne z pozwoleniem wojewódzkiego konserwatora zabytków lub MKiDN, a także ten, kto nie wykonuje zaleceń pokontrolnych.
Ponadto dodano też art. 109c OchrZabU, zgodnie z którym kto bez pozwolenia albo wbrew warunkom pozwolenia poszukuje ukrytych lub porzuconych zabytków, w tym przy użyciu wszelkiego rodzaju urządzeń elektronicznych i technicznych oraz sprzętu do nurkowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Zmianie uległ też art. 108 OchrZabU, który w nowym brzmieniu stanowi, że:
1) kto niszczy lub uszkadza zabytek, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 (wcześniej: od 3 miesięcy do lat 5);
2) podobnie jak poprzednio, jeżeli sprawca takiego czynu działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2;
3) w razie skazania za wspomniane wyżej przestępstwo polegające na zniszczeniu zabytku sąd orzeka na rzecz NFOZ nawiązkę w wysokości do wartości zniszczonego zabytku ; a jeżeli przestępstwo to polega na uszkodzeniu zabytku, sąd orzeka obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego, a jeśli obowiązek taki nie byłby wykonalny – nawiązkę na rzecz NFOZ w wysokości do wartości uszkodzenia zabytku (poprzednio sąd mógł orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny związany z ochrona zabytków w wysokości od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia);
4) w razie skazania za wspomniane przestępstwo nieumyślnie, sąd może orzec na rzecz NFOZ nawiązkę w wysokości od trzykrotnego do trzydziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia .
