Zmiany przepisów KC związanych z zarządem sukcesyjnym nad przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Powołanie zarządcy sukcesyjnego 

Zmienione zostały przepisy dotyczące: 1) kwestii wpływu utraty przez przedsiębiorcę zdolności do czynności prawnych na prokurę (zmiana art. 109 ⁷ § 4 KC, wg którego utrata przez przedsiębiorcę zdolności do czynności prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury ); 2) formy zawarcia umowy o dział spadku, w którego skład wchodzi nieruchomość albo przedsiębiorstwo objęte zarządem sukcesyjnym (poprzez dodanie § 3 w art. 1037 KC, na mocy którego jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi).

Przedsiębiorca będący osobą fizyczną może powołać zarządcę sukcesyjnego m.in. przez dokonanie zastrzeżenia, że wskazany przez niego prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym po śmierci przedsiębiorcy.

W przypadku gdy zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać: 1) małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub 2) osoba, która przyjęła zapis windykacyjny, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, a jeżeli nie ogłoszono testamentu, w którym został uczyniony taki zapis windykacyjny – osoba, która przyjęła spadek. Natomiast przypadki w jakich następuje wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego określa przepis art. 56 ZarządSukcU. Sądem właściwym dla spraw dotyczących zarządu sukcesyjnego będzie sąd spadku. Z tym zastrzeżeniem, że w sprawach ograniczenia zarządu sukcesyjnego majątkiem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, właściwy będzie sąd opiekuńczy.

Zakres zarządu sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny może wykonywać czynności zwykłego zarządu, ale w sprawach przekraczających zakres zwykłego zarządu sukcesyjnego niezbędne jest uzyskanie przez zarządcę zgody sądu. Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu może wystąpić do sądu zarządca sukcesyjny. Przy czym jeśli do ważności czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę, powinno być złożone w tej samej formie (art. 22 ust. 3 ZarządSukcU).

Postępowanie w sprawach ograniczenia zarządu sukcesyjnego majątkiem osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo, której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, sąd może wszcząć postępowanie z urzędu (art. 570 KC w zw. z art. 665 ⁵ § 2 KPC). Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o ograniczenie zarządu sukcesyjnego w sprawach dotyczących majątku osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo, której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona właściwym jest sąd opiekuńczy. Skoro zastosowanie będzie miał odpowiednio przepis art. 568 § 1 KPC, to sądem tym będzie sąd rodzinny.

Zarządca sukcesyjny działa jako zastępca pośredni. Zarządca sukcesyjny wykonując czynności dotyczące zarządu przedsiębiorstwem spadkowym działa w imieniu własnym, na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku (art. 21 ust. 1 ZarządSukcU). Biorąc pod uwagę źródło ustanowienia zarządu, to w przypadku zarządcy sukcesyjnego, który sprawuje zarząd nad przedsiębiorstwem zmarłego przedsiębiorcy uznać należy, że jest to rodzaj sukcesji o charakterze procesowym. Zarządca korzysta bowiem z legitymacji nadzwyczajnej.

Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego  

Zgodnie z art. 56 ZarządSukcU zarząd sukcesyjny wygasa: 1) z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego obejmującego przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, który jest właścicielem przedsiębiorstwa w spadku; 2) z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości; 3) z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę, o której mowa w art. 3 pkt 3 ZarządSukcU; 4) z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy; 5) z dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku.

Sąd, z ważnych przyczyn, może przed wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego na czas nie dłuższy niż pięć lat od dnia śmierci przedsiębiorcy (art. 61 ust. 1 ZarządSukcU). W przypadku przedłużenia przez sąd zarządu sukcesyjnego wygaśnie on z upływem okresu określonego przez sąd, z zastrzeżeniem art. 59 ust. 1 pkt 1-6 ZarządSukcU.

Opłata od wniosku o udzielenie przez sąd zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wynosi 40,00 zł, co wynika z zasad ogólnych w zakresie opłat sądowych uregulowanych w przepisie art. 23 pkt 1 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 300 ze zm., dalej jako: KSCU).

Odwołanie zarządcy sukcesyjnego

Każdy, kto ma w tym interes prawny (a więc nie dotyczy to osób posiadających interes faktyczny) może złożyć wniosek do sądu spadku o odwołanie zarządcy sukcesyjnego z powodu rażącego naruszenia przez niego obowiązków w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Przyznanie prawa do odwołania zarządcy sukcesyjnego jest w pełni uzasadnione w związku z tym, że za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku solidarną odpowiedzialność ponoszą właściciele przedsiębiorstwa w spadku (art. 31 ZarządSukcU). Zarządca sukcesyjny ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków. Sąd spadku rozpoznając wniosek o odwołanie zarządcy sukcesyjnego z powodu rażącego naruszenia przez niego obowiązków w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku powinien w pierwszej kolejności ustalić czy podmiot zgłaszający wniosek posiada interes prawny do złożenia takiego wniosku. Ustawodawca nie określa natomiast, na czym ma polegać interes prawny, który uprawniałby do wystąpienia z wnioskiem o odwołanie zarządcy sukcesyjnego.

Wskutek prawomocnego odwołania zarządcy sukcesyjnego przez sąd zarządca sukcesyjny przestaje pełnić funkcję zarządcy sukcesyjnego (art. 52 pkt 3 ZarządSukcU). W takim przypadku do powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego przepisy art. 12 ust. 1-9 i 11 ZarządSukcU stosuje się odpowiednio, chyba, że przedsiębiorca powołał zarządcę sukcesyjnego, o którym mowa w art. 11 ust. 2 ZarządSukcU. Uprawnienie do powołania kolejnego zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym poprzedni zarządca sukcesyjny został wykreślony z CEIDG (art. 53 ZarządSukcU). Stosownie do regulacji zawartej w przepisie art. 55 ust. 1 ZarządSukcU – w razie rażącego naruszenia przez zarządcę sukcesyjnego obowiązków sąd może odwołać zarządcę z pełnionej funkcji, w takim przypadku przepisu art. 54 ust. 2 UZS nie stosuje się. W związku z tym, jeśli odwołanie zarządcy sukcesyjnego następuje przez sąd, to nie jest potrzebna zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 1/2.

Od wniosku o odwołanie zarządcy sukcesyjnego pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł niezależnie od tego czy wniosek taki został umieszczone w jednym piśmie z innym wnioskiem, gdyż od każdego z wniosków opłatę pobiera się od każdego z nich odrębnie.

Autorka jest doktorem habilitowanym, prof. nadzw. Uniwersytetu Wrocławskiego