1. Omówienie przepisów

W Dz.U. z 2016 r. pod poz. 1177 opublikowano ustawę z 10.6.2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. Zasadnicza zmiana dotyczy wpływu różnego rodzaju świadczeń społecznych na zakres świadczeń alimentacyjnych. Zmieniono bowiem art. 135 § 3 ustawy z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082 ze zm.). Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie mają więc wpływu:

  • świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 169 ze zm.), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
  • świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 575, dalej: WspRodzU);
  • świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2016 r. poz. 195);
  • świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 114 ze zm.).

Przed zmianą przepisów tylko pierwsze z wymienionych świadczeń nie wpływały na zakres świadczeń alimentacyjnych.

Wiele świadczeń, m.in. świadczenie wychowawcze, wyłączono z egzekucji. W ustawie z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm., dalej: KPC) do art. 890 dodano § 11, zgodnie z którym zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego nie obejmuje:

  • kwot pochodzących ze świadczeń, dodatków i zasiłków, o których mowa w art. 833 § 6 KPC (czyli świadczeń: alimentacyjnych, pieniężnych wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, rodzinnych, z pomocy społecznej, integracyjnych oraz wychowawczych, a także dodatków rodzinnych, pielęgnacyjnych, porodowych, dla sierot zupełnych, oraz zasiłków dla opiekunów), oraz
  • świadczeń, dodatków i innych kwot, o których mowa w art. 31 ust. 1, art. 80 ust. 1 i 1a, art. 81, art. 83 ust. 1 i 4, art. 84 pkt 2 i 3 i art. 140 ust. 1 pkt 1 WspRodzU, oraz
  • środków finansowych na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, o których mowa w art. 83 ust. 2 i art. 84 pkt 1 WspRodzU, w części przysługującej na umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka dzieci i osoby, które osiągnęły pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej.

Wprowadzono także nową kategorię rachunku bankowego, czyli tzw. rachunek rodzinny. Zmian dokonano bowiem także w ustawie z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 128 ze zm., dalej: PrBank). Rachunki rodzinne mogą być prowadzone wyłącznie dla osób fizycznych, którym przyznano niepodlegające egzekucji świadczenia, dodatki, zasiłki oraz inne kwoty, o których mowa w art. 833 § 6 i 7 KPC, z wyjątkiem świadczeń alimentacyjnych (art. 49 ust. 4 PrBank).

Ważne
Otwarcie i prowadzenie rachunku rodzinnego oraz wypłaty z tego rachunku w banku, w którym rachunek jest prowadzony, są wolne od jakichkolwiek opłat i prowizji.

Bank nie pobiera opłat i prowizji za wydanie instrumentu płatniczego do rachunku rodzinnego, jego miesięczne utrzymanie oraz wypłaty z wykorzystaniem tego instrumentu przy użyciu bankomatów tego banku. Na rachunek rodzinny mogą być wpłacane wyłącznie środki pieniężne pochodzące ze świadczeń niepodlegających egzekucji. Wpłaty na rachunek rodzinny mogą być dokonywane wyłącznie z rachunków bankowych jednostek wypłacających świadczenia niepodlegające egzekucji (art. 52a PrBank). Z art. 54a PrBank wynika natomiast, że wymienione wyżej środki ze świadczeń niepodlegających egzekucji zgromadzone na rachunkach są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.

2. Komentarz

W stanie prawnym przed omówionymi wyżej zmianami nie było zaznaczonej relacji między świadczeniem wychowawczym a świadczeniami alimentacyjnymi. Zdaniem twórców nowelizacji zobowiązanie rodziców wobec dziecka jest fundamentalne i nie ma możliwości zwolnienia ich z tego obowiązku. Zmniejszenie wysokości alimentów z powodu uprawnienia do świadczenia wychowawczego, będącego świadczeniem dodatkowym, finansowanym ze środków publicznych, jest więc nieuprawnione. Wprowadzona zmiana wyłącza m.in. świadczenie wychowawcze z wpływu na zakres alimentów.

Zmiana przepisów wyłączająca m.in. świadczenie wychowawcze spod egzekucji nie była skuteczna w przypadku egzekucji z rachunku bankowego. Ten rodzaj egzekucji wierzytelności jest specyficzny, ponieważ środki pieniężne wpływające na rachunek bankowy tracą przymiot źródła swojego pochodzenia („swoją tożsamość”) i stają się wyłącznie środkami zgromadzonymi na rachunku. Organ dokonujący zajęcia (komornik sądowy czy też administracyjny organ egzekucyjny) nie posiada bowiem wiedzy, jakie środki znajdują się na zajmowanym rachunku bankowym oraz skąd one pochodzą (zob. wyr. SA w Katowicach z 16.4.2014 r., I ACa 67/14, Legalis). Wprowadzona zmiana będzie więc skuteczną ochroną przed realizacją wierzytelności objętych tytułem wykonawczym ze świadczeń zwolnionych spod egzekucji, które znajdowały się na rachunku bankowym w chwili dokonania zajęcia lub wpłynęły na ten rachunek już po dokonaniu zajęcia. Bank nie będzie miał możliwości wykonania zajęcia komorniczego świadczeń zwolnionych spod egzekucji, ze względu na wspomniane wyżej ich wyłączenie spod tego zajęcia (środki nie będą przekazywane na pokrycie egzekwowanej należności).