Najważniejsze zmiany dla pracodawców i pracowników na terenach objętych powodzią
W związku z powodzią jaka dotknęła we wrześniu 2024 r. południowe tereny kraju, która spowodowała straty w mieniu prywatnym i publicznym, Rada Ministrów zaproponowała przyjęcie rozwiązań prawnych ustanawiających wsparcie zarówno dla osób fizycznych, jak i przedsiębiorców, którzy ucierpieli w wyniku powodzi. Zaproponowano uzupełnienie obowiązującej ustawy z 16.9.2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi o szereg rozwiązań umożliwiających dodatkowe wsparcie osobom dotkniętym powodziom.
Wydłużenie okresu wypłaty wynagrodzenia
Zgodnie z art. 8 UsuwSkutkPowU faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy. Za czas tej usprawiedliwionej nieobecności pracownikowi przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych wynikających z rozkładu czasu pracy pracownika. Projekt precyzuje, że pracodawca, w razie uzasadnionych okoliczności, może wydłużyć okres, za który wypłacane jest wynagrodzenie.
Elastyczne korzystanie z urlopu wypoczynkowego
Projektowany przepis przewiduje rozszerzenie uprawnienia pracownika do wykorzystania części urlopu wypoczynkowego w terminie wskazanym przez pracownika, tj. tzw. „urlopu na żądanie”. Liczba dni urlopu „na żądanie” została powiększona o 4 dni w stosunku do liczby dni przewidzianej w Kodeksie pracy. Jest to przepis szczególny wobec art. 1672 KP. Urlop na żądanie pracownika nie jest urlopem dodatkowym, zwiększającym przysługujący pracownikowi wymiar urlopu wypoczynkowego, wynikający z art. 154 KP. Urlop ten stanowi część urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi. Celem przepisu jest zwiększenie elastyczności korzystania z urlopu wypoczynkowego przez pracownika w szczególnie trudnym okresie trwania powodzi lub usuwania jej skutków.
Zasadą prawa pracy wynikającą z art. 1542 KP jest udzielanie urlopu wypoczynkowego w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. W celu zwiększenia elastyczność korzystania z urlopu wypoczynkowego przez pracownika proponuje się umożliwienie wykorzystania urlopu wypoczynkowego w wymiarze godzinowym odpowiadającym jedynie części dobowego wymiaru czasu pracy pracownika. W związku z powyższym pracownik zyska możliwość skorzystania z urlopu np. w wymiarze 3 godzin w czasie 8-godzinnego dnia pracy. Przewiduje się, że urlop udzielany w tym trybie nie może przekroczyć wymiaru 5 dni.
Zmiany związane z czasem pracy
Aby umożliwić pracownikom zamieszkującym tereny objęte powodzią podjęcie działań mających na celu przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z powodzią, ich zwalczaniem lub usuwaniem skutków powodzi, wskazane jest umożliwienie tym pracownikom złożenie wniosków o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Pracodawca będzie wówczas obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. W związku z koniecznością sprawnego działania w sytuacji zagrożenia, pracownik będzie składał wniosek na 2 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek zostanie złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniży wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 2 dni od dnia złożenia wniosku. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie 2 dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez pracownika.
Projekt przewiduje, żeby pracodawca w czasie trwania powodzi lub w czasie usuwania jej skutków nie mógł zatrudniać pracownika zamieszkującego tereny objęte powodzią w godzinach nadliczbowych, ani delegować tego pracownika poza stałe miejsce pracy – bez jego zgody. Przepis ten ma na celu umożliwienie pracownikowi zamieszkującemu tereny objęte powodzią sprawowania większej kontroli nad jego czasem wolnym. Powszechne przepisy prawa pracy zobowiązują bowiem pracownika do podporządkowania się poleceniom pracodawcy dot. wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, a także poleceniu udania się w podróż służbową. Tymczasem pracownik zamieszkujący tereny objęte powodzią może stać przed koniecznością prowadzenia działań mających na celu zabezpieczenie swojego miejsca zamieszkania lub usuwania skutków powodzi. Realizowanie poleceń pracodawcy skutkujących oddaleniem od miejsca zamieszkania może uniemożliwić pracownikowi podjęcie tych działań.
Zwolnienie z zakazu handlu w niedzielę
Zaproponowano, żeby w związku z powodzią w okresie obowiązywania stanu klęski żywiołowej zakaz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele i święta w placówkach handlowych, określony w art. 5 OgrHandNiŚU, nie obowiązywał w niedziele w zakresie wykonywania czynności związanych z handlem, polegających na rozładowywaniu, przyjmowaniu i ekspozycji towarów pierwszej potrzeby oraz powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania takich czynności. Zwolnienie z omawianego zakazu nie będzie obowiązywać jednak w niedziele, w które przypada święto.
Badania lekarskie i szkolenia bhp
Proponowane zmiany w projekcie ustawy polegają także na zawieszeniu na okres trwania powodzi i jej skutków, dla pracowników zamieszkałych na obszarach dotkniętych powodzią przeprowadzania badań lekarskich oraz przedłużeniu o okres 30 dni od dnia zakończenia okresu zagrożenia powodzią terminu ważności orzeczeń lekarskich. Analogiczne rozwiązanie zaproponowano w zakresie przeprowadzania szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przedłużenie kadencji organów w firmach i instytucjach
Stosownie do art. 11 ust. 1 InfoPracowU, kadencja rady pracowników trwa 4 lata od dnia jej wyboru. Po ustaniu kadencji rady pracowników w celu powołania nowej rady pracowników pracownicy ponownie składają wniosek o zorganizowanie wyborów. W przypadku, w którym w związku z powodzią jest utrudnione funkcjonowanie zakładu pracy powołanie rady pracowników nowej kadencji byłoby wręcz niewykonalne. Jednocześnie w sytuacjach kryzysowych rzetelna komunikacja między załogą a pracodawcą jest podstawą podejmowania kluczowych decyzji. W związku z powyższym zaproponowano, żeby u tych pracodawców, u których na skutek powodzi nie możliwe jest przeprowadzenie nowych wyborów rady pracowników, przedłużyć kadencje tego organu.
Analogicznie zgodnie z art. 6 ust. 2 SpołInspPracyU społecznych inspektorów pracy wybiera się na okres 4 lat. Proponuje się, aby u tych pracodawców, u których na skutek powodzi jest niemożliwe przeprowadzenie nowych wyborów, kadencja społecznego inspektora pracy była przedłużona. Celem tego przepisu jest umożliwienie sprawnego działania społecznej inspekcji pracy, w sytuacjach w których powódź wpłynęła negatywnie m.in. na stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych w zakładzie pracy.
Zaproponowano również odpowiednie stosowanie przedmiotowej instytucji do kadencji organów statutowych związku zawodowego, związku lub organizacji przedsiębiorców, związków pracodawców, ich federacji i konfederacji działających w przypadku, gdy nie istnieją warunki do przeprowadzenia wyborów. Celem przepisu jest umożliwienie zgodnego z prawem działania przedmiotowych organów szczególnie w sytuacji, w której może się pojawić konieczność szybkiego dostosowania postanowień porozumień zbiorowych do nowych warunków gospodarczych (przykładowo porozumienia zawierane na podstawie art. 9 KP o zawieszeniu stosowania zakładowych przepisów prawa pracy).
