Na mocy ustawy z 8.11.2013 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r., poz. 1646) – dalej: FinPublUZm, ustawodawca wprowadził istotne modyfikacje obowiązujących przepisów, dotyczące m.in. zakresu wyłączeń z obliczania wskaźnika spłaty zobowiązań, o którym mowa w art. 243 ust. 1 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.) – dalej: FinPublU. Unormowania te mają zwiększyć możliwości, przynajmniej formalnie, jednostek samorządu terytorialnego (dalej: JST) do absorpcji środków europejskich w obliczu kolejnej perspektywy finansowej (2014–2021) poprzez znaczące rozszerzenie funkcjonującego dotychczas katalogu wyłączeń.

W wyłączeniach uwzględniono kwoty odsetek i dyskonta od zobowiązań z tytułu pożyczek, kredytów i papierów wartościowych zaciągniętych (wyemitowanych) w związku z umową zawartą na realizację programu, projektu lub zadania, finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 FinPublU. Do tego katalogu włączono również spłaty zobowiązań dłużnych wraz z należnymi odsetkami i dyskontem w zakresie finansującym wkład krajowy w realizacji ww. programów, projektów lub zadań, jednak przy spełnieniu dodatkowych warunków.

Zgodnie z nową treścią art. 243 FinPublU przy obliczaniu przypadającej w danym roku kwoty spłat nie uwzględnia się (lewa strona relacji, o której mowa w ww. przepisie):

  1. spłat kredytów i pożyczek zaciągniętych w związku z umową zawartą na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, wraz z należnymi odsetkami (art. 243 ust. 3 pkt 1 FinPublU);
  2. wykupów papierów wartościowych emitowanych w związku z umową zawartą na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, wraz z należnymi odsetkami i dyskontem (art. 243 ust. 3 pkt 1a FinPublU);
  3. poręczeń i gwarancji udzielonych samorządowym osobom prawnym realizującym zadania JST w ramach programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 (art. 243 ust. 3 pkt 2 FinPublU)
    – w terminie nie dłuższym niż 90 dni po zakończeniu programu, projektu lub zadania i otrzymaniu refundacji z tych środków; termin ten nie ma zastosowania do odsetek i dyskonta od zobowiązań zaciągniętych na wkład krajowy, o których mowa w pkt 1 i 1a (część wspólna dla art. 243 ust. 3 FinPublU);
  4. wykupów papierów wartościowych, spłat rat kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami i dyskontem, odpowiednio emitowanych lub zaciągniętych w związku z umową zawartą na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego w co najmniej 60% ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, w części odpowiadającej wydatkom na wkład krajowy finansowanych tymi zobowiązaniami. W przypadku programu, projektu lub zadania przynoszącego dochód, poziom finansowania ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, ustala się po odliczeniu zdyskontowanego dochodu obliczanego zgodnie z przepisami UE dotyczącymi takiego programu, projektu lub zadania, a kwotę wydatków na wkład krajowy ustala się w wysokości, jaka wynikałaby, gdyby poziom finansowania ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, obliczony został bez uwzględnienia zdyskontowanego dochodu.

Możliwość skorzystania przez JST z wyłączenia na podstawie art. 243 ust. 3 pkt 1, 1a i 2 FinPublU kwot spłat z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami, kwot przeznaczonych na wykup papierów wartościowych wraz z należnymi odsetkami i dyskontem oraz potencjalnych kwot wynikających z udzielonych poręczeń i gwarancji aktualizuje się w wyniku jednoczesnego spełnienia 2 przesłanek:

  • zobowiązania zostały zaciągnięte w związku z umową zawartą na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego z udziałem środków UE lub EFTA(niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (dalej: EFTA));
  • po otrzymaniu przez JST refundacji z tych środków zaciągnięta pożyczka lub kredyt zostaną spłacone, a wyemitowane papiery wartościowe wykupione, natomiast w przypadku, gdyby zobowiązania te podlegały spłacie po zakończeniu programu, projektu lub zadania i otrzymaniu środków unijnych, prawo do wyłączeń z ograniczeń JST zachowuje w okresie 90 dni po ich zakończeniu i otrzymaniu refundacji.

Wyłączenie z ograniczenia, o którym mowa w art. 243 ust. 1 ustawy, dotyczy w omawianym zakresie zobowiązań (należność główna i należności uboczne – odsetki, dyskonto) zaciągniętych w związku z umową na realizację programu, projektu lub zadania – dotyczy więc pożyczek, kredytów oraz papierów wartościowych, zaciągniętych (wyemitowanych) do wysokości kwot dofinansowania środkami, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 FinPublU, określonego w umowie
o dofinansowanie.

Zupełnie niezrozumiały jest fragment części wspólnej art. 243 ust. 3 FinPublU, dodany ww. nowelizacją, wskazujący, że terminu 90 dni nie stosuje się do odsetek i dyskonta od zobowiązań zaciągniętych na wkład krajowy, o których mowa w pkt 1 i 1a. Zaskoczenie jest o tyle duże, że zobowiązania zaciągane na wkład krajowy mają swoje unormowanie w art. 243 ust. 3a FinPublU, a nie w art. 243 ust. 3 pkt 1 i 1a tej ustawy. Odsetki i dyskonto od tych zobowiązań, jak również same zobowiązania, nie są objęte żadnym limitem czasowym, a wyłączenie jest stosowane do momentu ich spłaty (wykupu). Trudno bowiem uznać, aby racjonalny ustawodawca, wprowadzając określone warunki, od których uzależnił wyłączenie zobowiązań zaciąganych na finansowanie wkładu krajowego (art. 243 ust. 3a FinPublU), uznał, że te, które warunków nie spełniają, podlegają wyłączeniu na mocy art. 243 ust. 3 pkt 1 i 1a FinPublU. Wtedy określanie tych warunków pozbawione byłoby sensu i nawet pozorów racjonalności.

Stosowanie art. 243 ust. 3a FinPublU, dodanego na mocy FinPublUZm, przewidującego wyłączenia spłat zobowiązań (należność główna, odsetki, dyskonto) finansujących wydatki ponoszone w ramach wkładu krajowego, ograniczone zostało do wydatków wynikających z umowy o dofinansowanie, o której mowa w art. 206 FinPublU (zgodnie z art. 206 ust. 1 FinPublU szczegółowe warunki dofinansowania projektu określa umowa o dofinansowanie projektu, o której mowa w art. 5 pkt 9 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju albo w art. 9 pkt 4 lit. b ustawy o wspieraniu zrównoważonego rozwoju sektora rybackiego z udziałem Europejskiego Funduszu Rybackiego), zawartej po 1.1.2013 r., i poniesionych po tym dniu (wydatki stanowiące wkład krajowy zgodnie z klasyfikacją budżetową oznaczone są cyfrą 9).

Wyłączenie to dotyczy jedynie tych programów, projektów lub zadań, które korzystają z dofinansowania na poziomie co najmniej 60% ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 FinPublU, i odpowiada tej części wydatków na wkład krajowy, które finansowane są tymi zobowiązaniami dłużnymi. Jeżeli wkład krajowy finansowany jest np. środkami z dotacji, w tej części oczywiście brak jest podstawy do zaciągnięcia zobowiązania objętego unormowaniem art. 243 ust. 3a FinPublU.

W przypadku programu, projektu lub zadania przynoszącego dochód, poziom finansowania ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 FinPublU, ustala się po odliczeniu zdyskontowanego dochodu obliczanego zgodnie z przepisami UE dotyczącymi takiego programu, projektu lub zadania. Kwotę wydatków na wkład krajowy ustala się w wysokości, jaka wynikałaby, gdyby poziom finansowania z ww. środków obliczony został bez uwzględnienia zdyskontowanego dochodu.

Wskazana przez ustawodawcę reguła nawiązuje do tzw. luki finansowej, mającej zastosowanie do projektów, programów, zadań przynoszących dochód, zgodnie z przepisami art. 55 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z 11.7.2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) 1260/1999.

Treść przepisu art. 243 ust. 3a FinPublU jest o tyle niefortunna, że w przypadku omawianych projektów, programów lub zadań, zgodnie z przepisami UE, poziom dofinansowania obliczany jest właśnie od kwoty kwalifikowanych nakładów inwestycyjnych, po odliczeniu zdyskontowanego dochodu. Czyli od kwoty nakładów niemających pokrycia w dochodach generowanych przez projekt (program, zadanie) w okresie jego eksploatacji (tzw. luka finansowa). Obrazuje to poniższa symulacja:

  1. Łączne nakłady kwalifikowane 10 000 000 zł
  2. Luka finansowa 85%
  3. Podstawa dofinansowania 8 500 000 zł (1×2)
  4. Wskaźnik dofinansowania 80%
  5. Kwota dofinansowania 6 800 000 zł (4×5)

Jednocześnie, zgodnie z art. 243 ust. 3a FinPublU, kwota wydatków na wkład krajowy ustalona zostanie od wartości 10 000 000 zł, czyli bez uwzględnienia zdyskontowanego dochodu (zatem wynosić będzie 3 200 000 zł).

W przypadku niespełnienia warunków, o których mowa w art. 243 ust. 3 lub 3a FinPublU (np. zmniejszenie poziomu dofinansowania projektu, programu lub zadania poniżej 60%), lub gdy określone w umowie o dofinansowanie środki, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, nie zostały przekazane albo po ich przekazaniu został orzeczony ich zwrot, JST nie może emitować papierów wartościowych, zaciągać kredytów, pożyczek ani udzielać poręczeń i gwarancji do czasu spełnienia relacji, o której mowa w art. 243 ust. 1, uwzględniając w tej relacji kwotę zobowiązań związaną z:

  1. nieprzekazanymi środkami lub środkami, w stosunku do których orzeczono zwrot;
  2. niespełnieniem warunków, o których mowa w ust. 3 lub 3a.

Zmiany dotyczące zakresu wyłączeń z ograniczenia spłat wprowadzonego przez art. 243 ust. 1 FinPublU musiały znaleźć swoje odzwierciedlenie we wzorze wieloletniej prognozy finansowej (dalej: WPF), w szczególności w tych pozycjach, które charakteryzują prognozę kwoty długu i jego spłaty – wyłączenia mają bowiem istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii spełnienia relacji ustalonej w art. 243 ust. 1 FinPublU, co warunkuje możliwość uchwalenia budżetu JST. Niezbędne dane muszą zostać zatem zaprezentowane w WPF.

Stosownych zmian Minister Finansów dokonał rozporządzeniem z 31.12.2013 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 1736). Przepisy rozporządzenia weszły w życie z 1.1.2014 r.

Związek z nowelizacją FinPublU mają, w szczególności, pozycje:

2.1.3.1.1. Wydatki na odsetki i dyskonto podlegające wyłączeniu z limitu spłaty zobowiązań, o którym mowa w art. 243 FinPublU, w terminie nie dłuższym niż 90 dni po zakończeniu programu, projektu lub zadania i otrzymaniu refundacji z tych środków (bez odsetek i dyskonta od zobowiązań na wkład krajowy)

Pozycja dodana w związku z rozszerzeniem zakresu wyłączeń na odsetki i dyskonto związane z zobowiązaniami dłużnymi zaciąganymi na sfinansowanie wydatków, których dotyczy pomoc finansowa z budżetu UE (art. 243 ust. 3 pkt 1 i 1a FinPublU).

2.1.3.1.2. Wydatki na odsetki i dyskonto podlegające wyłączeniu z limitu spłaty zobowiązań, o którym mowa w art. 243 FinPublU, z tytułu zobowiązań zaciągniętych na wkład krajowy

Pozycja dodana w związku z rozszerzeniem stosowanych wyłączeń na odsetki i dyskonto związane z zobowiązaniami dłużnymi zaciąganymi na sfinansowanie wydatków w zakresie wkładu krajowego (art. 243 ust. 3a FinPublIU).

5.1.1. Łączna kwota przypadających na dany rok kwot ustawowych wyłączeń z limitu spłaty zobowiązań, o którym mowa w art. 243 FinPublU

Pozycja obejmuje wszystkie ustawowo wprowadzone wyłączenia odnoszące się do rozchodów.

5.1.1.2. Kwota przypadających na dany rok kwot ustawowych wyłączeń określonych w art. 243 ust. 3a FinPublU

W pozycji tej należy wykazać rozchody podlegające wyłączeniu (przy spełnieniu wyżej opisanych warunków) finansujące wkład krajowy (w poprzedzającej pozycji 5.1.1.1. należy ująć rozchody finansujące wkład unijny – art. 243 ust. 3 FinPublU, a w pozycji następnej 5.1.1.3 – pozostałe wyłączenia ustawowe, np. wyłączenia wynikające z art. 36 ustawy z 7.12.2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej – Dz.U. z 2012 r., poz. 1456).

W części 12 wzoru WPF grupującej informacje odnoszące się do finansowania programów, projektów lub zadań realizowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2–3 FinPublU, w związku z omawianą nowelizacją FinPublU, dodano pozycje:

12.5. Wydatki na wkład krajowy w związku z umową na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych – bez względu na stopień finansowania tymi środkami

Pozycja nakazuje wyodrębnić wydatki ponoszone na publiczny wkład krajowy w zakresie wszystkich umów przyznających pomoc finansową ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 FinPublU.

12.5.1. W tym w związku z już zawartą umową na realizację programu, projektu lub zadania

12.6. Wydatki na wkład krajowy w związku z zawartą po dniu 1 stycznia 2013 roku umową na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego w co najmniej 60% środkami, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych

Pozycja ta ogranicza się do wydatków, które wyznaczają zakres wyłączenia, o którym mowa w art. 243 ust. 3a FinPublU (kredyty, pożyczki, papiery wartościowe wraz z odsetkami, dyskontem finansujące publiczny wkład krajowy podlegają wyłączeniu z ograniczeń spłaty zobowiązań – art. 243 ust. 1 FinPublU).

12.6.1. W tym w związku z już zawartą umową na realizację programu, projektu lub zadania

12.7. Przychody z tytułu kredytów, pożyczek, emisji papierów wartościowych powstające w związku z umową na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych – bez względu na stopień finansowania tymi środkami

W pozycji należy ująć wszystkie przychody, niezależnie od okoliczności czy finansują wkład unijny (czyli wyprzedzające finansowanie), czy też krajowy wkład publiczny.

12.7.1. W tym w związku z już zawartą umową na realizację programu, projektu lub zadania

12.8. Przychody z tytułu kredytów, pożyczek, emisji papierów wartościowych powstające w związku z zawartą po dniu 1 stycznia 2013 r. umową na realizację programu, projektu lub zadania finansowanego w co najmniej 60% środkami, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych

Pozycja ta identyfikuje kwoty przychodów, których spłata (rozchody) objęta jest wyłączeniem z ograniczenia spłat zobowiązań, o którym mowa w art. 243 ust. 1 FinPublU – na podstawie art. 243 ust. 3a FinPublU.

12.8.1. W tym w związku z umową z już zawartą umową na realizację programu, projektu lub zadania

We wzorze WPF prawodawca dodał także część 15, przeznaczoną na informacje uzupełniające dotyczące emitowanych obligacji przychodowych (15.1. – Środki z przedsięwzięcia gromadzone na rachunku bankowym, w tym 15.1.1. – Środki na zaspokojenie roszczeń obligatariuszy; 15.2. – Wydatki bieżące z tytułu świadczenia emitenta należnego obligatariuszom, nieuwzględnione w limicie spłaty zobowiązań, o którym mowa w art. 243 ustawy o finansach publicznych).