Treść tego dokumentu udostępniona na stronie internetowej pod adresem: https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/kolejne-uproszczenie-zamowien-publicznych–rozpoczecie-konsultacji-zielonej-ksiegi-certyfikacji-wykonawcow-zamowien-publicznych, ma istotne znaczenie nie tylko dla wykonawców, ale także dla praw i obowiązków zamawiających. W związku z tym w Zielonej Księdze poddano pod dyskusję kluczowe zagadnienia związane m.in. z zakresem certyfikacji, podmiotami certyfikującymi, sposobem wszczęcia procedury, odmową wydania certyfikatu, certyfikacją w zakresie zdolności i zasobów wykonawców, okresem ważności certyfikatu.

Przypomnienia wymaga, że wprowadzenie mechanizmu certyfikacji do polskiego systemu zamówień publicznych zostało przewidziane w – wydanej na podstawie art. 21 PrZamPubl – Polityce zakupowej państwa, która obowiązuje od 3.2.2022 r. Certyfikacja została ujęta w priorytecie Rozwój potencjału MŚP, jako element dalszego otwierania rynku zamówień Publicznych na wykonawców z tego sektora przedsiębiorców.

Z Zielonej Księgi wynika, że wprowadzenie do systemu prawa rozwiązań dotyczących certyfikacji wykonawców będzie wymagało regulacji ustawowej. W związku z tym planuje się przygotowanie projektu ustawy normującej mechanizm certyfikacji, w tym jej zakres, adresatów, zasady udzielania certyfikatów oraz posługiwania się nimi. W projekcie będą zawarte także przepisy przejściowe i dostosowujące. W założeniu, ustawa wprowadzająca mechanizm certyfikacji wykonawców będzie regulacją odrębną od PrZamPubl. Jej przyjęcie będzie wymagało jednak wprowadzenia zmian legislacyjnych również w obrębie przepisów PrZamPubl, w tym jego aktów wykonawczych (np. w PodmŚrDowodR). Projektowanej ustawie, stosownie do przyjętego ostatecznie kształtu regulacji, miałyby towarzyszyć akty wykonawcze, m.in. związane z wprowadzeniem certyfikacji pozytywnej i dotyczące ustanowienia kategorii (podkategorii) zamówień wraz z przypisaniem im dedykowanych wymagań do spełnienia przez wykonawców.

Zakłada się, że przygotowanie projektu ustawy oraz przeprowadzenie procesu legislacyjnego nastąpi jeszcze w 2022 r. Planowana natomiast data wejścia w życie certyfikacji to pierwsza połowa 2023 r.

Czym jest certyfikacja wykonawców ?

Rozwiązanie w postaci certyfikacji wykonawców ma zapewniać wykonawcom krajowym oraz pochodzącym z innych państw członkowskich UE możliwość uzyskania certyfikatu potwierdzającego, że wobec wykonawcy nie zachodzą podstawy wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub że posiada on zdolność (np. niezbędne doświadczenie, wykwalifikowaną kadrę) do realizacji wskazanej w certyfikacie kategorii zamówień publicznych. Wykonawca byłby uprawniony do posługiwania się certyfikatem na potrzeby wielu różnych postępowań o udzielenie zamówienia. Nie musiałby zatem każdorazowo gromadzić i składać dokumentów (podmiotowych środków dowodowych) w zakresie określonych przez zamawiających podstaw wykluczenia oraz warunków udziału w postępowaniu.

Certyfikat miałby stanowić podstawę domniemania spełniania przez wykonawcę wymogów kwalifikacji podmiotowej w zakresie wskazanym w certyfikacie. Oznacza to, że informacje wynikające z certyfikatu mogą być, co do zasady, kwestionowane przez zamawiającego na gruncie konkretnego postępowania o udzielenie zamówienia. Jest to jednak dopuszczalne wyłącznie w uzasadnionych przypadkach (np. gdy zamawiający dysponuje wiarygodnymi przesłankami do uznania, że informacje wynikające z certyfikatu są nieprawdziwe).

Podkreślić należy, że zgodnie z założeniami certyfikacja dla wykonawców ma mieć charakter dobrowolny. Decyzja o złożeniu wniosku o wydanie certyfikatu czy też posłużenie się certyfikatem w postępowaniu o udzielenie zamówienia należy wyłącznie do wykonawców. Inaczej mówiąc, wykonawcy nie mają obowiązku uzyskiwania i posługiwania się certyfikatem. Jest to ich uprawnienie, przy czym z uprawnieniem tym łączy się obowiązek zamawiających uznawania certyfikatów w prowadzonych postępowaniach o udzielenie zamówienia. Wykonawcy niedysponujący certyfikatem mogą wykazać brak podstaw wykluczenia z postępowania lub spełnianie warunków udziału w postępowaniu w klasyczny sposób. Istotę mechanizmu certyfikacji stanowi bowiem wprowadzenie dodatkowych możliwości, a nie zastąpienie dotychczasowych rozwiązań nowymi.

Schemat procesu certyfikacji wykonawców

W Zielonej Księdze przedstawiono przewidywany schemat procesu certyfikacji wykonawców wskazując na następujące jego etapy:

  1. wykonawca składa wniosek o wydanie certyfikatu do jednostki certyfikującej lub podmiotu publicznego – do wniosku załącza się dokumenty i oświadczenia (podmiotowe środki dowodowe) niezbędne do wykazania, że nie zachodzą wobec nich podstawy wykluczenia z udziału w postępowaniu lub że spełniają wymagania właściwe dla wskazanej we wniosku kategorii (podkategorii) zamówień;
  2. jednostka certyfikująca rozpatruje wniosek i bada sytuację wykonawcy – jest uprawniona do wzywania wykonawców do uzupełnienia dokumentów lub złożenia dodatkowych wyjaśnień;
  3. jednostka certyfikująca wydaje certyfikat albo odmawia jego wydania (wykonawca może to zakwestionować np. poprzez zaskarżenie do KIO), przy czym odmowa wydania certyfikatu nie pozbawiałaby wykonawców możliwości ubiegania się zamówienia Publiczne;
  4. wykonawca składa certyfikat w postępowaniu o udzielenie zamówienia, aby potwierdzić swoją sytuację.

Planowany polski model certyfikacji wykonawców

W Zielonej Księdze wskazano, że planuje się, aby mechanizm certyfikacji wykonawców w Polsce dawał możliwość uzyskania (według wyboru wykonawców) dwóch rodzajów certyfikatu, tj. certyfikatu w zakresie warunków negatywnych oraz warunków pozytywnych. Do rozważenia w ramach konsultacji przedstawiono, czy wdrożenie mechanizmu certyfikacji należy rozpocząć od wdrożenia certyfikacji warunków negatywnych, a w następnej kolejności certyfikacji warunków pozytywnych. W odniesieniu do certyfikacji warunków pozytywnych istotne znaczenie ma również to, czy powinna ona dotyczyć robót budowlanych, usług oraz dostaw, czy też wyłącznie np. robót budowlanych. Do poszczególnych kategorii (podkategorii) zamówień (np. drogowych robót budowlanych) przypisane byłyby konkretne wymagania. Ich spełnienie przez wykonawców byłoby niezbędne w celu uzyskania certyfikatu potwierdzającego zdolność do realizacji przedmiotu zamówienia odpowiadającego danej kategorii zamówień.

W przypadku dostrzeżenia możliwości i potrzeby objęcia danego rodzaju zamówień (dostawy, usługi, roboty budowlane) zakresem certyfikacji pozytywnej ważnym jest zidentyfikowanie na jej potrzeby potencjalnych (przykładowych) kategorii (podkategorii) zamówień w danym obszarze. Kategorie (podkategorie) wraz z odpowiednimi wymaganiami do spełnienia przez wykonawców zostaną ustanowione w rozporządzeniu do ustawy.

Zauważa się w Zielonej Księdze, że dualizm podstaw wykluczenia (obligatoryjne i fakultatywne) powoduje, że rozstrzygnięcia wymaga kwestia, czy certyfikacja warunków negatywnych powinna w każdym przypadku dotyczyć zarówno obligatoryjnych, jak i fakultatywnych podstaw wykluczenia (wariant I), czy też wykonawcy powinni mieć możliwość określenia zakresu certyfikacji, tzn. czy certyfikacja ma dotyczyć obu kategorii podstaw wykluczenia albo wyłącznie jednej z nich (wariant II). Dopuszczalne jest także trzeci wariant – o charakterze mieszanym, w którym weryfikacja obligatoryjnych podstaw wykluczenia jest obowiązkowym elementem certyfikacji warunków negatywnych, zaś weryfikacja fakultatywnych podstaw wykluczenia odbywałaby się na zasadzie dobrowolności.

Dobrym rozwiązaniem – zdaniem autorów dokumentu – wydaje się być umożliwienie wykonawcom, w każdym z potencjalnych wariantów, wskazanie we wniosku o certyfikację, jakich fakultatywnych podstaw wykluczenia ma ona dotyczyć. Jak się wydaje, najwłaściwsze byłoby także powiązanie tzw. self-cleaningu z procedurą certyfikacji wykonawców, pozostawiając oczywiście możliwość przeprowadzenia tzw. self-cleaningu na gruncie jednostkowych postępowań o udzielenie zamówienia. Wykonawca na etapie ubiegania się o certyfikat miałby możliwość przeprowadzenia procedury tzw. self-cleaningu. W przypadku uznania przez jednostkę certyfikującą, że wykonawca nie wykazał swojej rzetelności, następowałaby odmowa wydania certyfikatu.

Podmioty certyfikujące

Do rozważenia podczas konsultacji pozostawia się, czy rolę jednostek certyfikujących należy powierzyć wyłącznie podmiotom prywatnym, spełniającym wymogi europejskich norm certyfikacji, czy też lepszym rozwiązaniem będzie stworzenie systemu o charakterze mieszanym, tj. z jednoczesnym udziałem podmiotów prywatnych oraz podmiotu publicznego. Optymalnym zdaje się być – jak wskazano w Zielonej Księdze – system o charakterze mieszanym. Podmiotom prywatnym można by powierzyć przeprowadzanie certyfikacji warunków pozytywnych, która wymaga, obok wiedzy na temat wybranych aspektów prawa zamówień publicznych, przede wszystkim pogłębionej wiedzy z innych obszarów, np. z zakresu budownictwa. Warunkiem powierzenia podmiotowi prywatnemu roli jednostki certyfikującej byłoby uzyskanie przez ten podmiot odpowiedniej akredytacji. Lista akredytowanych jednostek certyfikujących byłaby dostępna na stronie UZP lub urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw gospodarki (np. na platformie internetowej, która powstanie w ramach realizacji Polityki Zakupowej Państwa). Z kolei podmiot publiczny byłby właściwy w zakresie certyfikacji warunków negatywnych. Jednostki certyfikujące upubliczniałyby na swoich stronach internetowych listę ważnych, zawieszonych oraz cofniętych certyfikatów, które zostały przez nie wydane. Przydatnym wydaje się także stworzenie centralnego rejestru certyfikatów.

Okres ważności certyfikatu

Z uwagi na to, że prawo unijne nie zawiera regulacji odnoszących się do dopuszczalnego okresu ważności certyfikatu, pozostawiając w tym zakresie swobodę decyzyjną państwom członkowskim, jako optymalny przewiduje się okres ważności certyfikatu jako okres jednego roku. Dłuższe lub krótsze terminy ważności wydają się nie spełniać w ocenie autorów Zielonej Księgi powyższych postulatów.

W określonym terminie przed upływem ważności certyfikatu wykonawca byłby uprawniony do złożenia wniosku o wydanie kolejnego certyfikatu/przedłużenie ważności wydanego certyfikatu

Opłaty od wniosku o certyfikację

Planuje się, aby wykonawcy ponosili opłatę od wniosku o wydanie certyfikatu oraz

od wniosku o ponowną analizę sprawy (w przypadku przyjęcia takiego rozwiązania). Ustalenie opłaty na odpowiednim poziomie, który będzie akceptowalny dla wykonawców, może być jednym z kluczowych czynników zwiększającym atrakcyjność mechanizmu certyfikacji dla wykonawców, szczególnie MŚP.

W przypadku certyfikacji warunków negatywnych wysokość opłaty byłaby zróżnicowana, np. w zależności od wielkości wykonawcy, zakresu certyfikacji wskazanego we wniosku. Natomiast w odniesieniu do certyfikacji warunków pozytywnych wysokość opłaty byłaby uzależniona od kategorii (podkategorii) zamówienia objętej wnioskiem o wydanie certyfikatu (np. roboty budowlane wodno-kanalizacyjne). Im wyższa byłaby kategoria (podkategoria), tym wyższa byłaby opłata od wniosku.