Zażalenie na postanowienie wydane przez sąd w składzie asesora sądowego w okresie przed powierzeniem mu pełnienia obowiązków sędziego

Kamil B. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od Izby Celnej w W. kwoty ponad 4,9 tys. zł. Sąd Rejonowy w W. obciążył stronę pozwaną kosztami procesu w całości, a szczegółowe ich wyliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu. Orzeczenie w przedmiocie kosztów postępowania wydał asesor Sądu Rejonowego w W. Pozwany wniósł zażalenie na powyższe postanowienie.

Sąd Okręgowy przy rozpoznawaniu zażalenia dostrzegł zagadnienie prawne budzące poważną wątpliwość, a mianowicie: „Czy od orzeczenia asesora sądowego, który w okresie przed powierzeniem obowiązków sędziego w trybie przewidzianym w art. 106i § 7 i 8 PrUSP – na podstawie art. 106i § 10 w zw. z art. 2 ust. 2a PrUSP wykonuje zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości wskazane w art. 2 § 2 PrUSP przysługuje na podstawie art. 394 § 1 KPC zażalenie do sądu II instancji czy też skarga, o której mowa w art. 398²² § 1 KPC?”.

W uzasadnieniu wskazano, że zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości asesorzy sądowi mogą wykonywać dopiero po powierzeniu im pełnienia obowiązków sędziego w trybie przewidzianym w art. 106i § 7 i 8 PrUSP, czyli po uzyskaniu tzw. votum. Asesor sądowy do czasu upływu miesięcznego terminu na złożenie sprzeciwu przez Krajową Radę Sądownictwa albo uchylenia uchwały Krajowej Rady Sądownictwa wyrażającej sprzeciw, wykonuje wyłącznie zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości, które należą do obowiązków referendarzy sądowych i starszych referendarzy sądowych. Jak wskazano w uzasadnieniu pytania prawnego, ustawy procesowe nie uzależniły orzeczenia od rodzaju sprawy – z zakresu wymiaru sprawiedliwości i z zakresu ochrony prawnej, lecz od kryterium podmiotowego – orzeczenia referendarzy sądowych oraz orzeczenia sądu. W myśl art. 394 § 1 KPC na postanowienia sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie oraz postanowienia wymienione w pkt 1–12 tego przepisu przysługuje zażalenie do sądu II instancji. Zgodnie zaś z art. 398²² § 1 KPC na orzeczenia referendarza sądowego, co do istoty sprawy, oraz na orzeczenia kończące postępowanie, jak również na orzeczenia, o których mowa w art. 394 § 1 pkt 1, 2, 4 i 5–9, przysługuje skarga, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Na gruncie ustaw procesowych nie ma miejsca na trzeci rodzaj orzeczenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego można przyjąć, że orzeczenia wydawane przez asesorów sądowych, którym nie powierzono obowiązków sędziego, należy traktować jak orzeczenia referendarzy sądowych, co oznacza wprost, że w miejsce środków odwoławczych (apelacji, zażalenia) przysługuje na nie skarga. Do wniosku takiego prowadzi przyjęcie, że zażalenie jako środek zaskarżenia przysługuje tylko wówczas, gdy decyzja została podjęta w ramach sprawowania wymiaru sprawiedliwości, a te zadania wykonują wyłącznie sędziowie oraz asesorzy sądowi – ale od momentu, w którym następuje powierzenie im obowiązków sędziego. Przy takiej wykładni zakresu zadań wykonywanych przez asesora sądowego, których datą graniczną są zdarzenia określone w art. 106i § 8 PrUSP, można uznać, że do czasu rozpoczęcia wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości od decyzji podejmowanych przez asesora sądowego w ramach zadań z zakresu ochrony prawnej, innych niż wymiar sprawiedliwości, właściwy środek zaskarżenia stanowi skarga na orzeczenie referendarza sądowego na podstawie art. 398²² § 1 KPC.

Uzasadnione może być również stanowisko, zgodnie z którym orzeczenia wydawane przez asesorów sądowych, którym nie powierzono obowiązków sędziego, należy traktować jak orzeczenia sądu, co oznacza wprost, że przysługującymi od nich środkami odwoławczymi są zażalenia i apelacje lub inne środki przewidziane przez ustawy procesowe (np. sprzeciw od nakazu zapłaty). Żaden z przepisów PrUSP dotyczących asesorów sądowych nie odwołuje się do regulacji dotyczących referendarzy sądowych. Sąd może wydawać orzeczenia zarówno w zakresie wymiaru sprawiedliwości, jak i ochrony prawnej. W składzie sądu może brać udział zarówno sędzia, jak i asesor sądowy. Skoro asesor sądowy nie jest referendarzem, to może orzekać wyłącznie jako członek składu sądu – w sprawach, w których zgodnie z art. 2 § 1a lub zgodnie z art. 2 § 2a PrUSP ma prawo orzekać, a zatem przed uzyskaniem votum – tylko w sprawach z zakresu ochrony prawnej. Sąd zaznaczył, że zgodnie z ustawami procesowymi od orzeczenia sądu przysługują inne środki odwoławcze niż od orzeczenia referendarza sądowego, niezależnie od tego, czy orzeczenie wydał sędzia, czy asesor sądowy.

Sąd Najwyższy wskazał, że rodzaj środka zaskarżenia od orzeczenia z zakresu ochrony prawnej nie zależy od przedmiotu rozstrzygnięcia, ale od organu, który to orzeczenie wydał. Jeżeli orzeczenie takie (np. w przedmiocie kosztów procesu) wydał sąd, to zgodnie z art. 394 § 1 KPC przysługuje na nie zażalenie do sądu II instancji, a jeżeli wydał je referendarz sądowy – skarga do sądu, w którym wydano to orzeczenie (art. 398²² § 1 KPC). Sąd Najwyższy uznał, że z wykładni art. 398²² i 398²³ KPC nie wynikają jakiekolwiek racje dla poszerzenia podmiotowego (o orzeczenia wydawane przez asesora sądowego przed uzyskaniem votum ) zakresu zaskarżalności orzeczeń skargą na orzeczenie referendarza sądowego. Asesor sądowy przed powierzeniem mu czynności sędziego nie traci swojego statusu i nie staje się „dublerem kompetencyjnym” referendarza sądowego, bo inna jest jego pozycja ustrojowa, a żaden przepis nie wyposaża go w tym okresie w kompetencje referendarza. W związku z tym orzeczenia wydawane przez asesora sądowego w okresie przed uzyskaniem votum ) będące realizacją zadań z zakresu ochrony prawnej nie mogą być traktowane jak orzeczenia referendarza sądowego.

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że skoro asesor sądowy, także w okresie przed powierzeniem mu pełnienia obowiązków sędziego, nie jest referendarzem i brakuje jakiegokolwiek upoważnienia kompetencyjnego do takiego traktowania zadań wykonywanych przez niego w tym okresie, to może orzekać wyłącznie jako członek składu sądu – w sprawach, w których zgodnie z art. 2 § 1a lub zgodnie z art. 2 § 2a PrUSP ma prawo orzekać, a zatem przed uzyskaniem votum – tylko w sprawach z zakresu ochrony prawnej. Orzeczenia wydane w tych sprawach są zatem postanowieniami sądu, na które przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji (art. 394 § 1 KPC). Za takim stanowiskiem przemawia również wykładnia celowościowa przepisów stanowiących o kompetencjach asesorów sądowych. Niepożądane ustrojowo i proceduralnie byłoby wprowadzenie różnych środków odwoławczych od orzeczeń, które wydaje asesor sądowy jako organ wykonujący zadania z zakresu ochrony prawnej, czy też już jako członek składu orzekającego sądu po uzyskaniu votum. Wpływałoby to bowiem na brak przejrzystości procedur odwoławczych w sprawach, w których orzeka asesor sądowy.