Stan faktyczny

Pan K., prowadzący działalność gospodarczą (a więc niezatrudniony jako pracownik) złożył do oddziału ZUS wniosek o przyznanie mu zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego. Zasiłek taki należy się również osobom niebędącym pracownikami, ale wykonującymi pracę zarobkową podlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i zgłoszonym także do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Pan K. spełniał te warunki, jednak ZUS odmówił wypłaty zasiłku. Okazało się, że zainteresowany złożył wniosek już po terminie rozpoczęcia urlopu ojcowskiego.

Tymczasem § 20 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2.4.2012 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2014 r. poz. 1594) wskazuje, że w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem dowodem przyznania zasiłku jest w takim wypadku wniosek ubezpieczonego o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu ojcowskiego, złożony przed terminem rozpoczęcia korzystania z zasiłku macierzyńskiego, zawierający datę, od której ubezpieczony zamierza korzystać z zasiłku macierzyńskiego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznał, że złożenie wniosku po dniu rozpoczęcia korzystania z urlopu ojcowskiego jest złożeniem tego wniosku po terminie i dlatego nie może on być pozytywnie załatwiony. Zakład wskazał jeszcze na § 18 pkt 2 rozporządzenia, zgodnie z którym w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem wniosek ubezpieczonego złożony płatnikowi zasiłku macierzyńskiego ( w tym wypadku – ZUS) powinien być złożony przed terminem rozpoczęcia korzystania z tego zasiłku za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.

Orzeczenia sądów i pytanie prawne

Pan K. odwołał się od tej odmowy ZUS do sądu. Już jednak na etapie postępowania przed sądem I instancji pojawiły się wątpliwości co do zgodności § 18 pkt 2 i § 20 pkt 2 rozporządzenia z art. 59 ustawy z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2014 r. poz. 159 – dalej ustawa zasiłkowa) oraz art. 92 Konstytucji. Sąd uznał, że wątpliwość budzi określenie – nie bezpośrednio, ale w sposób decydujący jednak o ważności wniosku – terminu do jego złożenia. Artykuł 59 ust. 15 ustawy zasiłkowej wskazuje na delegację ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia, w drodze rozporządzenia, tylko wymaganych dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków. Wskazanie w rozporządzeniu terminu budziło – zdaniem sądu – wątpliwość czy nie doszło do przekroczenia delegacji ustawowej przez ministra pracy. To mogłoby spowodować uchylenie przepisów dotyczących dowodów wypłat zasiłku macierzyńskiego, ze względu na ich niekonstytucyjność. Dlatego sąd skierował w tej sprawie pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego.

Rozstrzygnięcie Trybunału

Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że nie ma podstaw do uznania spornych przepisów za niekonstytucyjne i wyrokiem z 24.3.2015 r., sygn. P 42/13 uznał obydwa przepisy za zgodne z ustawą i Konstytucją.

W uzasadnieniu orzeczenia TK wskazał, że zasiłek macierzyński za okresy urlopów udzielanych rodzicom jest wypłacany w celu rekompensaty utraconych zarobków w okresie opieki nad dzieckiem. Jest przyznawany za okres przerwy w pracy lub działalności zarobkowej. Rozporządzenie – zdaniem TK – w istocie nie ustaliło szczególnego terminu do złożenia wniosku o zasiłek. Graniczny termin, najpóźniejszy z możliwych do złożenia wniosku wskazany w rozporządzeniu, wynika z ustawy. Tym samym, zdaniem TK rozporządzenie nie wprowadziło żadnej normatywnej nowości, a jedynie doprecyzowało to, co wyraził ustawodawca, chociaż nie wprost, w przepisach ustawy zasiłkowej. Organ wydający rozporządzenie nie wprowadził więc nowego, nieznanego ustawie terminu i nie dodał nowych przesłanek do uzyskania prawa do zasiłku.

Zdaniem TK zaskarżone przepisy rozporządzenia pozostają w związku merytorycznym i funkcjonalnym z rozwiązaniami ustawowymi, tworząc wspólnie z nimi spójną całość, realizując delegację ustawową dotyczącą procedur przyznawania zasiłków i dowodów będących podstawą uznania prawa do zasiłków przez ZUS jako płatnika.

Wnioski z orzeczenia

Wniosek o zasiłek do ZUS – w sytuacji gdy ustawa nie określa ściśle terminu do jego złożenia – powinien być złożony najpóźniej przed datą, od której wnioskodawca zamierza z niego skorzystać. Dotyczy to w szczególności osób prowadzących działalność gospodarczą i innych ubezpieczonych, którzy korzystają z ubezpieczenia chorobowego, a ich płatnikiem świadczeń jest ZUS.

Jeżeli natomiast zainteresowany złoży wniosek już w toku okresu zasiłkowego (np. jeżeli termin rozpoczęcia urlopu ojcowskiego wyznaczył na 2.3.2015 r., a wniosek złoży dopiero 3 marca), to zasiłku tego nie może otrzymać, gdyż nie złożył prawidłowego dowodu na uzyskanie prawa do zasiłku. Przepisy mówią wyraźnie o wniosku złożonym przed terminem rozpoczęcia korzystania z zasiłku i są one obowiązujące, tak jak to wynika z wyroku, i zgodne z ustawą oraz Konstytucją.