Zgodnie z art. 90u ust. 1 pkt 1 ustawy z 7.9.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2156 ze zm.) Rada Ministrów może przyjąć program mający na celu wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży oraz innych grup społecznych. W ostatnich latach funkcjonowały programy pomocy dzieciom i uczniom w formie zasiłku losowego na cele edukacyjne, pomocy uczniom w formie wyjazdów terapeutyczno-edukacyjnych oraz pomocy dzieciom i uczniom w formie zajęć opiekuńczych i zajęć terapeutyczno-edukacyjnych. Wsparciem były obejmowane dzieci pochodzące z rodzin, które poniosły straty w wyniku wystąpienia nawałnic lub innych zdarzeń atmosferycznych, w szczególności huraganów, deszczy nawalnych, gradobicia lub powodzi. Analogiczny program będzie funkcjonować również w 2016 r., w związku z czym konieczne jest wydanie odpowiedniego rozporządzenia, które określałoby szczegółowe formy i zakres pomocy, a także tryb postępowania w sprawie udzielania pomocy.

Beneficjentami pomocy (udzielanej w formie zasiłku losowego) miałyby być dzieci realizujące w roku szkolnym 2016/2017 obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne oraz uczniowie uczęszczający w roku szkolnym 2016/2017 do szkół wszystkich typów, z wyłączeniem szkół dla dorosłych, pod warunkiem, że ich rodziny poniosły w 2016 r. straty w wyniku wystąpienia żywiołu, które stanowiły podstawę do przyznania zasiłku celowego z pomocy społecznej w wysokości do 6000 zł na podstawie art. 40 ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 163 ze zm.).

Pomoc mogłaby przysługiwać także dzieciom i uczniom umieszczonym w formach rodzinnej pieczy zastępczej, a więc w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka. Także rodzice zastępczy lub osoby prowadzące rodzinne domy dziecka mogą bowiem stać się ofiarami żywiołu i konieczne może okazać się zapewnienie tym osobom wsparcia ze strony państwa. Brak wsparcia może spowodować obniżenie jakości sprawowanej w pieczy zastępczej opieki. W przypadku dzieci i uczniów umieszczonych w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej, jako że wszystkie ich potrzeby, także w przypadku wystąpienia zdarzeń losowych, są pokrywane z budżetu państwa, nie pojawia się potrzeba dodatkowego finansowania z budżetu państwa działań o tym samym charakterze.

Udzielanie pomocy będzie następowało w kilku formach. Po pierwsze, będzie to zasiłek losowy będący jednorazowym świadczeniem pieniężnym udzielanym w wysokości 500 zł (w przypadku przyznania rodzinie dziecka lub ucznia zasiłku celowego na podstawie art. 40 ustawy o pomocy społecznej w wysokości do 3000 zł) albo 1000 zł (w przypadku przyznania rodzinie dziecka lub ucznia zasiłku w wysokości powyżej 3000 zł). Tryb postępowania w sprawie przyznania pomocy będzie regulował § 3 nowego rozporządzenia. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) będzie informował rodziców dziecka lub ucznia (bądź jego prawnych opiekunów), rodziców zastępczych lub osoby prowadzące rodzinny dom dziecka, albo pełnoletniego ucznia, o możliwości przyznania zasiłku losowego. Po wyrażeniu zgody przez powyższe osoby na przyznanie zasiłku sporządzana będzie lista dzieci i uczniów uprawnionych do otrzymania zasiłku losowego. Na podstawie tej listy wypłacany będzie rodzicom dziecka lub ucznia, rodzicom zastępczym lub osobom prowadzącym rodzinny dom dziecka albo pełnoletniemu uczniowi zasiłek losowy.

Kolejną formę pomocy stanowią wyjazdy terapeutyczno-edukacyjne dla uczniów, mające charakter pomocy interwencyjnej. Pomoc ta będzie świadczona jednorazowo na wniosek rodziców ucznia, rodziców zastępczych lub osób prowadzących rodzinny dom dziecka albo pełnoletniego ucznia, bądź też na wniosek innej osoby za zgodą ww. osób. Wniosek powinien zostać złożony do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania ucznia, niezwłocznie po wystąpieniu żywiołu, jednak nie później niż do 23.9.2016 r. Podstawą zakwalifikowania do wyjazdu będzie przyznanie zasiłku celowego w wysokości powyżej 3000 zł. W sytuacji, gdy decyzja w sprawie przyznania zasiłku celowego przed zakwalifikowaniem ucznia do wyjazdu nie została wydana, przewiduje się możliwość złożenia oświadczenia o poniesionych w 2016 r. stratach, które po potwierdzeniu przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) będzie stanowić podstawę do udzielenia wsparcia ze środków budżetu państwa w formie wyjazdu terapeutyczno-edukacyjnego. Pomoc będzie finansowana z budżetu państwa w wysokości do 1300 zł na jednego ucznia. Nowe rozporządzenie przewiduje także zapewnienie dzieciom i uczniom w czasie wyjazdu opiekę i wsparcie psychologiczno-pedagogiczne – odpowiednie do potrzeb uczniów. Wyjazdy miałyby być organizowane w czasie ferii letnich, a w przypadku uzasadnionej potrzeby udzielenia uczniowi pomocy niezwłocznie po wystąpieniu żywiołu – w czasie trwania zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Wyjazd miałby trwać 14 dni.

Tryb postępowania w sprawie udzielenia pomocy w formie wyjazdu terapeutyczno-edukacyjnego będzie określał § 6-9 rozporządzenia. Lista uczniów zakwalifikowanych, na podstawie zweryfikowanych wniosków, będzie sporządzana przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Wnioskodawcy będą informowani o zakwalifikowaniu ucznia do wyjazdu, a także o obowiązku złożenia karty kwalifikacyjnej uczestnika wyjazdu. Lista uczniów zakwalifikowanych do wyjazdu, wraz z kartami kwalifikacyjnymi uczestników wyjazdu, będzie następnie przekazywana wojewodzie. Wyjazdy będą organizowane przez wojewodę, który będzie mógł zlecić to zadanie organizacjom pozarządowym w rozumieniu art. 3 ust. 2 oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ustawy z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 239 ze zm.).

Trzecim rodzajem pomocy, będącym rozwiązaniem alternatywnym dla wyjazdów terapeutyczno-edukacyjnych, są zajęcia opiekuńcze i zajęcia terapeutyczno-edukacyjne dla dzieci realizujących w roku szkolnym 2016/2017 obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne, dla uczniów uczęszczających w roku szkolnym 2016/2017 do klas I–III szkoły podstawowej oraz uczniów uczęszczających w roku szkolnym 2016/2017 do szkół wszystkich typów, z wyłączeniem szkół dla dorosłych, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.

Zakłada się, że na każde dziecko gmina otrzymywałaby dotację w wysokości 500 zł. Ponadto, na każdą grupę 5 dzieci lub uczniów uczestniczących w zajęciach przekazywane byłyby środki w wysokości 1000 zł (przy czym zakłada się, że w przypadku mniejszych grup obowiązywałaby zasada zaokrąglania w górę, a więc przy grupie 7 uczniów gmina uzyskiwałaby dodatkową dotację w wysokości 500 zł za każde dziecko oraz dodatkowo 2000 zł – tysiąc złotych za jedną pięcioosobową grupę oraz drugi tysiąc złotych za drugą, niepełną – dwuosobową grupę). Zajęcia byłyby organizowane na wniosek rodziców dziecka lub ucznia, rodziców zastępczych lub osób prowadzących rodzinny dom dziecka albo pełnoletniego ucznia, bądź też na wniosek innej osoby za zgodą ww. osób. Zajęcia będą organizowane na obszarze gminy, w której mieszkają dzieci i uczniowie dotknięci skutkami wystąpienia żywiołu. Podstawą do udzielenia pomocy w formie zajęć będzie posiadanie decyzji o przyznaniu zasiłku celowego w wysokości powyżej 3000 zł. Zajęcia będzie można organizować do 31 grudnia 2016 r. Zajęcia będzie organizował wójt (burmistrz, prezydent miasta), bądź organizacja pozarządowa, której wójt zleci ich organizację. Wójt będzie obowiązany do zweryfikowania wniosków, sporządzenia listy dzieci lub uczniów zakwalifikowanych do zajęć, a także poinformowania rodziców (opiekunów prawnych, rodziców zastępczych lub osoby prowadzące rodzinny dom dziecka albo pełnoletniego ucznia) o zakwalifikowaniu do zajęć oraz miejscu i terminie organizacji zajęć. Następnie, na podstawie powyższej listy, wójt będzie sporządzał informację o liczbie dzieci lub uczniów zakwalifikowanych do zajęć, którą będzie przekazywał wojewodzie. Organizator zajęć będzie musiał zagwarantować ich prowadzenie w sposób zapewniający właściwą realizację programu, w tym oddziaływań terapeutyczno-edukacyjnych.

Na wojewodach będą spoczywały obowiązki związane z przekazywaniem określonych danych do ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, stanowiące podstawę do uruchomienia środków z rezerwy celowej budżetu państwa na wsparcie udzielane dzieciom i uczniom w ramach poszczególnych form pomocy wskazanej w projektowanym rozporządzeniu. Organizacja wyjazdów oraz zajęć, a także wypłata zasiłków będzie mogła odbywać się do 31.12.2016 r. tak, by ostateczne rozliczenie i ewentualny zwrot dotacji mogły nastąpić do 31.1.2017 r., zgodnie z art. 168 ust. 1 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.). Ze względu na charakter rozporządzenia (konieczność szybkiego udzielenia pomocy dzieciom i uczniom w 2016 r.) można zakładać, że prace nad projektem zostaną szybko zakończone, a akt prawny wejdzie niebawem w życie.