Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28.10.2015 r., sygn. akt SK 9/14 orzekł, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jest niezgodny z konstytucją.

Zarzuty autora skargi do Trybunału

W sprawie, która stała się podstawą wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny pracownik spółki został skierowany do wykonania pracy na budowie prowadzonej poza terytorium Polski. Od wypłaconego mu wynagrodzenia spółka odprowadziła należne składki na ubezpieczenie społeczne. Zakład Ubezpieczeń Społecznych na nowo ustalił podstawę obliczania i odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne, twierdząc, że – zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia w sprawie ustalania zasad podstawy wymiaru składek – podstawa składki należnej za pracownika zatrudnionego za granicą nie może być niższa od kwoty przeciętnego wygrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Sąd okręgowy oddalił odwołanie spółki złożone od decyzji ZUS, a sąd apelacyjny oddalił apelację wniesioną od wyroku sądu I instancji.

Zdaniem spółki, która złożyła skargę do Trybunału Konstytucyjnego kwestionowany przepis jest niezgodny z art. 18 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku uzyskania przez pracownika zatrudnionego przez polskiego pracodawcę za granicą wynagrodzenia niższego niż kwota przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 tej ustawy. Spółka argumentowała, że nie ma w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, ani żadnym innym akcie ustawowym przepisu stanowiącego, że podstawę wymiaru składki pracownika zatrudnionego za granicą stanowi przychód nie niższy niż przeciętne wynagrodzenie krajowe.

Zdaniem spółki kwestionowana regulacja stanowi naruszenie przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej upoważnienia ustawowego określonego w art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i tym samym niezgodność z art. 92 ust. 1 konstytucji.

Spółka podkreślała ponadto wydanie decyzji ustalającej podstawę wymiaru i pobrania składki od płatnika na kwotę wyższą niż przychód podatkowy pracownika poprzez zastosowanie § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej jest również niezgodne z konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny uznał zakwestionowany przepis za sprzeczny z konstytucją. W ocenie Trybunału zaskarżony przepis rozporządzenia wykracza poza upoważnienie ustawowe, bo w sytuacji, gdy przychód pracownika zatrudnionego za granicą u polskiego pracodawcy będzie niższy niż kwota przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wprowadza taką modyfikację podstawy wymiaru składek, że będzie ona wyższa niż podstawa określona w art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Trybunał podkreślił, że upoważnienie zawarte w art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie może stanowić podstawy do wydania przepisów, które byłyby sprzeczne z zasadami wyrażonymi w tej ustawie.

Trybunał Konstytucyjny uznał ponadto, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS – w sytuacji, gdy z przekroczeniem upoważnienia ustawowego, wprowadza taką modyfikację podstawy wymiaru składek, że będzie ona wyższa niż określona w art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – prowadzi do obciążenia pracowników i pracodawców kosztami podwyższonej składki na ubezpieczenie społeczne i z tego względu stanowi ingerencję w prawo własności. Taka ingerencja w konstytucyjnie chronioną sferę prawa własności nie spełnia formalnych wymogów ograniczenia prawa własności, nie została bowiem dokonana w ustawie, ale wynika z przepisów rozporządzenia wydanych z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego. Dlatego Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia oznacza niedopuszczalne ograniczenie prawa własności chronionego w art. 64 konstytucji.

Kiedy zakwestionowany przepis przestanie obowiązywać?

Trybunał Konstytucyjny odroczył termin utraty mocy obowiązującej § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS w zaskarżonym zakresie o dwanaście miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. Zatem przez odroczony okres 12 miesięcy zakwestionowany przepis pozostaje w mocy. Jeżeli natomiast Sejm zmieni zakwestionowany przepis przed końcem terminu odroczenia, to utrata mocy obowiązującej omawianego przepisu nastąpi w dniu wskazanym przez Sejm.