1. Zasady bezstronności, równego traktowania i proporcjonalności
Uchwalona ustawa przewiduje nowelizacje art. 8 ustawy z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23 ze zm., dalej: KPA). W obecnym brzmieniu stanowi on, że organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej.
Zgodnie z planowanym brzmieniem rozbitego na dwa paragrafy art. 8 § 1 KPA, organy administracji publicznej prowadzą postępowanie w sposób budzący zaufanie jego uczestników do władzy publicznej, kierując się zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania.
Jak podkreślono w uzasadnieniu do nowelizacji z zasady proporcjonalności wynika nakaz dążenia do stosowania w stosunku do obywateli środków, które nie są nadmiernie dolegliwe, czyli które są:
1) przydatne do realizacji danego celu;
2) konieczne w danej sytuacji oraz
3) proporcjonalne w ścisłym znaczeniu, co oznacza, że utrzymana jest właściwa relacja między celem działania a ciężarem i dolegliwościami.
Zasada ta znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy organ administracji dysponuje pewnym zakresem luzu decyzyjnego. Dotyczy to zarówno korzystania z uznania administracyjnego jak i czynności faktycznych dokonywanych przez organ.
Zasada bezstronności oznacza, że organy administracji i ich pracownicy nie powinni w swoich działaniach kierować się jakimikolwiek interesami czy motywami pozaprawnymi, które mogą naruszać interesy stron.
Natomiast zgodnie z zasadą równego traktowania, wszystkie strony znajdujące się w takiej samej sytuacji powinny być traktowane w porównywalny sposób, bez jakichkolwiek przejawów dyskryminacji. Jak podkreślił WSA w Warszawie, prawo do równego traktowania przez władze publiczne wyraża się w sferze prawa administracyjnego m.in. tym, że podmioty o tym samym statusie prawnym mogą na gruncie tych samych przepisów oczekiwać takich samych rozstrzygnięć orzekających o przyznaniu bądź odmowie przyznania uprawnień, które z tych przepisów wynikają (patrz: wyr. WSA w Warszawie z 5.10.2004 r., II SA 3196/03).
2. Zasada pewności prawa
Zasadę pewności prawa formułuje projektowany § 2 art. 8 KPA. Zgodnie z jego proponowanym brzmieniem, organy administracji publicznej bez uzasadnionej przyczyny nie odstępują od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym. Określa się ją także jako zasadę uprawnionych oczekiwań.
W uzasadnieniu do projektu podkreślono, że racjonalne planowanie działań strony wymaga od organów administracji publicznej respektowania zasady nieodstępowania od utrwalonej praktyki. Chodzi tu o zasadę respektowania uprawnionych oczekiwań, wynikających z utrwalonej praktyki danego organu.
Projektowane zmiany w pewnym stopniu odpowiadają obecnym w orzecznictwie poglądom odnoszącym się do interpretacji art. 8 KPA w obecnym brzmieniu. A zatem, zdaniem sądów:
1) zmienność poglądów wyrażanych w decyzjach organów wydanych na tle takich samych stanów faktycznych, ze wskazaniem tej samej podstawy prawnej i bez bliższego uzasadnienia takiej zmiany narusza art. 8 KPA (wyr. WSA w Warszawie z 9.12.2009 r., VIII SA/Wa 641/09);
2) przejawem prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów państwa jest m.in. rozstrzyganie tożsamych faktycznie i prawnie spraw w taki sam lub zbliżony sposób (wyr. NSA z 9.10.2015 r., I OSK 1378/15);
3) zasadę pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa narusza także różna interpretacja przepisu prawa dokonywana w takim samym stanie faktycznym przez ten sam organ (wyr. WSA w Białymstoku z 12.12.2013 r., II SA/Bk 741/13).
Zgodnie z planowanym brzemieniem przepisu organ może odstąpić od swojej utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw tylko z ważnych przyczyn. Może to wynikać np. z:
1) niezgodności tej praktyki z prawem (np. praktyka była wynikiem przestępstwa);
2) braku obiektywnej możliwości spełnienia oczekiwań strony (np. z uwagi na brak odpowiednich środków finansowych);
3) ważnego interesu publicznego (zmiana tzw. polityki administracyjnej).
W każdym przypadku organ będzie musiał dokładnie i wszechstronnie uzasadnić decyzję o odstąpieniu od dotychczasowej, utrwalonej praktyki.
3. Zasada współdziałania organów dla dobra postępowania
W projekcie zaproponowano dodanie nowego art. 8a KPA w brzmieniu: „W toku postępowania organy administracji publicznej współdziałają ze sobą w zakresie niezbędnym do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i prawnego sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli oraz sprawność postępowania, przy pomocy środków adekwatnych do charakteru, okoliczności i stopnia złożoności sprawy”.
A zatem, w przypadkach, w których załatwienie sprawy wymaga współdziałania kilku organów, właściwe organy powinny dążyć do jak najefektywniejszej współpracy, mając na względzie interes społeczny, słuszny interes obywateli oraz sprawność postępowania. W ramach współdziałania organy powinny więc dążyć do ograniczania nadmiernego formalizmu w relacjach między organami z korzyścią dla efektywności współpracy i sprawności postępowania. Zasada współdziałania organów administracji dla dobra postępowania ma być czynnikiem dyscyplinującym podmioty zaangażowane w załatwienie sprawy.
