Ramy prawne

1. Prawo UE

W myśl klauzuli 1 Porozumienia ramowego jego celem jest z jednej strony poprawa warunków pracy na czas określony poprzez zagwarantowanie przestrzegania zasady niedyskryminacji, z drugiej strony zaś ustanowienie ram dla zapobiegania nadużyciom wynikającym z wykorzystywania kolejnych umów lub stosunków pracy zawieranych na czas określony.

Klauzula 3 Porozumienia ramowego stanowi:

„1. Do celów niniejszego Porozumienia »pracownik zatrudniony na czas określony« oznacza osobę, która zawarła umowę o pracę lub stosunek pracy bezpośrednio między pracodawcą a pracownikiem, a termin wygaśnięcia umowy o pracę lub stosunku pracy jest określony przez obiektywne warunki, takie jak nadejście dokładnie określonej daty, wykonanie określonego zadania lub nastąpienie określonego wydarzenia;

2. Do celów niniejszego Porozumienia »porównywalny pracownik zatrudniony na czas nieokreślony« oznacza pracownika, który zawarł umowę o pracę lub stosunek pracy na czas nieokreślony w tym samym zakładzie i mającego pracę/zawód taki sam lub podobny, uwzględniając kwalifikacje/umiejętności […]”.

Klauzula 4 pkt 1 Porozumienia ramowego przewiduje, że jeżeli chodzi o warunki pracy, pracownicy zatrudnieni na czas określony nie będą traktowani w sposób mniej korzystny niż porównywalni pracownicy zatrudnieni na czas nieokreślony jedynie z tego powodu, że pracują na czas określony, chyba że zróżnicowane traktowanie uzasadnione jest powodami o charakterze obiektywnym.

2. Prawo hiszpańskie

Zgodnie z art. 6 ustawy Księstwa Asturii 3/1985 o systemie służby publicznej administracji Księstwa Asturii w skład „urzędniczego personelu tymczasowego” wchodzą osoby, które zgodnie z prawem zostały tymczasowo powołane na stanowiska urzędnicze w ramach administracji Księstwa Asturii nieobsadzone przez urzędników mianowanych, oraz osoby, które zastępują urzędników oddelegowanych oraz urzędników przebywających na urlopie związanym z pełnieniem specjalnych funkcji.

Sytuacje administracyjne zostały wyliczone w art. 59 ust. 1 ustawy 3/1985, a w lit. e) wymieniono „urlop związany z pełnieniem specjalnych funkcji”. Artykuł 59 ust. 2 ustawy 3/1985 stanowi, że sytuacji członków personelu tymczasowego nie można uznać za sytuację związaną z pełnieniem specjalnych funkcji.

Zgodnie z art. 64 ust. 1 lit. g) ustawy 3/1985 sytuację urzędników administracji Księstwa Asturii uznaje się za sytuację związaną z pełnieniem specjalnych funkcji w przypadku ich wyboru na posłów parlamentu Asturii.

Na podstawie art. 64 ust. 2 ustawy 3/1985 urzędnicy, których sytuację uznano za sytuację związaną z pełnieniem specjalnych funkcji, mają prawo do zachowania miejsca pracy i pierwotnego stanowiska, a okres, w którym znajdowali się w takiej sytuacji, zostanie uwzględniony do celów dodatku trzyletniego i awansu w ich grupie zaszeregowania.

Stan faktyczny

M.I. Vega González jest zatrudniona przez organy administracji Księstwa Asturii w różnym charakterze od 1989 r. W dniu 15.4.2011 r. została powołana przez organy tej administracji na stanowisko członka personelu tymczasowego wyższej kategorii administratorów, w celu zastąpienia urzędnika oddelegowanego. Podczas wyborów do parlamentu Asturii, które miały miejsce 24.5.2015 r., M.I. Vega González została wybrana na posłankę. Aby móc pełnić funkcje parlamentarne w pełnym wymiarze czasu, 13.6.2015 r. M.I. Vega González złożyła wniosek do administracji Księstwa Asturii o przyznanie urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji na podstawie art. 59 ustawy 3/1985 lub urlopu z przyczyn osobistych. Decyzją z 23.6.2015 r. dyrekcja generalna ds. służby publicznej oddaliła ten wniosek, ponieważ urlop związany z pełnieniem specjalnych funkcji lub urlop z przyczyn osobistych przysługuje wyłącznie urzędnikom mianowanym, z wyłączeniem członków personelu tymczasowego. Decyzją Ministerstwa Finansów i służby publicznej rządu Księstwa Asturii[Dalej jako: ministerstwo.] z października 2015 r. zostało oddalone odwołanie wniesione przez M.I. Vegę González. Następnie wniosła ona skargę na tę decyzję do sądu odsyłającego. Przed sądem odsyłającym ministerstwo podniosło, że dyrektywa 1999/70 nie powinna być stosowana, ponieważ dotyczy ona wyłącznie warunków zatrudnienia. Ministerstwo wyjaśniało, że gdyby M.I. Vega González była urzędnikiem, zostałby jej przyznany urlop związany z pełnieniem specjalnych funkcji, o którym mowa w art. 59 ustawy 3/1985. Jedynym sposobem, aby M.I. Vega González pełniła w pełnym zakresie funkcje związane z jej mandatem politycznym, jest rezygnacja z zatrudnienia.

Sąd odsyłający wskazał, że zgodnie z orzecznictwem TS odmienne traktowanie w zakresie warunków zatrudnienia pracowników zatrudnionych na czas określony i pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony jest niezgodne z wymogami dyrektywy 1999/70, jeśli nie jest ono uzasadnione powodami o charakterze obiektywnym. W tym zakresie sąd podkreślał, że nawet jeśli teoretycznie możliwe jest utrzymywanie, że odmienne traktowanie jest uzasadnione powodami o charakterze obiektywnym, dotyczącymi pilnego charakteru i konieczności powołania tymczasowego, to ten argument nie ma jednak znaczenia w przypadku, gdy stanowisko jest zajmowane od ponad czterech lat przez pracownika tymczasowego. Poza tym sąd odsyłający podkreślał szczególne znaczenie, gwarantowanego przez hiszpańską Konstytucję, prawa dostępu do mandatu parlamentarnego. Zdaniem sądu odsyłającego charakter pełnionej przez pracownika tymczasowego funkcji nie stanowi o charakterze obiektywnym, uzasadniającego odmienne traktowanie, pozbawiając go prawa do powrotu na swe stanowisko po wygaśnięciu mandatu parlamentarnego.

W tych okolicznościach sąd administracyjny w Ovideo zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

– czy klauzulę 4 pkt 1 Porozumienia ramowego należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „warunków zatrudnienia”, o którym mowa w tym przepisie, obejmuje prawo pracownika, który został wybrany do pełnienia funkcji parlamentarnej, do skorzystania z urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji, przewidzianego przez przepisy krajowe, na mocy którego stosunek pracy podlega zawieszeniu, w ten sposób, iż utrzymanie zatrudnienia tego pracownika oraz jego prawo do awansu są zagwarantowane do czasu wygaśnięcia jego mandatu parlamentarnego?

– czy klauzulę 4 Porozumienia ramowego należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które wyklucza w sposób bezwzględny przyznanie pracownikowi zatrudnionemu na czas określony, w celu pełnienia mandatu politycznego, urlopu, na mocy którego stosunek pracy jest zawieszany do czasu powrotu do pracy tego pracownika po wygaśnięciu tego mandatu, podczas gdy prawo to przysługuje pracownikom zatrudnionym na czas nieokreślony?

Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości

1. Pojęcie „warunki zatrudnienia”

Zgodnie z klauzulą 1 lit. a) Porozumienia ramowego jednym z jego celów jest poprawa warunków zatrudnienia na czas określony poprzez zagwarantowanie przestrzegania zasady niedyskryminacji . Ponadto, w akapicie trzecim preambuły Porozumienia ramowego uściślono, że jest ono „odzwierciedleniem woli partnerów społecznych ustanowienia ogólnych ram w celu zagwarantowania równego traktowania pracowników zatrudnionych na czas określony poprzez zapewnienie im ochrony na wypadek dyskryminującego traktowania”. W motywie 14 dyrektywy 1999/70 doprecyzowano, że celem Porozumienia ramowego jest poprawa jakości pracy na czas określony poprzez wprowadzenie minimalnych wymogów mających zagwarantować zastosowanie zasady niedyskryminacji[Zob. wyrok TS z 14.9.2016 r., de Diego Porras, C-596/14, EU:C:2016:683, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo.]. Porozumienie ramowe, a w szczególności jego klauzula 4, dąży do wprowadzenia w życie zasady niedyskryminacji pracowników zatrudnionych na czas określony, tak aby uniemożliwić wykorzystanie przez pracodawcę stosunku pracy tego rodzaju do pozbawienia pracowników praw przyznanych pracownikom zatrudnionym na czas nieokreślony[ Ibidem, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo.]. Z orzecznictwa TS wynika, że w świetle celów wytyczonych przez Porozumienie ramowe jego klauzulę 4 należy interpretować jako wyrażającą zasadę prawa socjalnego UE, która nie może być interpretowana zawężająco [ Ibidem, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo.].

Odnosząc się do pojęcia „warunki zatrudnienia” w rozumieniu klauzuli 4 Porozumienia ramowego, TS uznał, że dla określenia, czy dany środek mieści się w tym pojęciu, decydujące jest właśnie kryterium zatrudnienia, czyli stosunek pracy łączący pracownika z jego pracodawcą[Zob. wyroki TS: z 12.12.2013 r., Carratů, C-361/12, EU:C:2013:830, pkt 5; z 13.3 2014 r., Nierodzik, C-38/13, EU:C:2014:152, pkt 25; de Diego Porras, pkt 26; a także postanowienie z 9.2.2017 r., Rodrigo Sanz, C-443/16, EU:C:2017:109, pkt 32.]. Tak więc zakresem pojęcia warunków zatrudnienia w rozumieniu klauzuli 4 pkt 1 Porozumienia ramowego objęte są dodatki trzyletnie za wysługę lat[Zob. wyroki TS: z 13.9.2007 r., Del Cerro Alonso, C-307/05, EU:C:2007:509, pkt 47; z 22.12.2010 r., Gavieiro Gavieiro i Iglesias Torres, C-444/09 i C-456/09, EU:C:2010:819, pkt 50–58; z 9.7.2015 r., Regojo Dans, C-177/14, EU:C:2015:450, pkt 43.], sześcioletnie dodatki do wynagrodzenia za kształcenie ustawiczne[Podobnie postanowienie TS z 9.2.2012 r., Lorenzo Martínez, C-556/11, EU:C:2012:67, pkt 38.], krajowe unormowania dotyczące okresów zatrudnienia wymaganych do tego, aby pracownik mógł zostać zaklasyfikowany do wyższej grupy wynagrodzenia lub naliczania okresów służby wymaganych do tego, by pracownik mógł podlegać co roku sprawozdaniu z oceny[Zob. wyrok TS z 8.9.2011 r., Rosado Santana, C-177/10, EU:C:2011:557, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo.], prawo do udziału w programach oceny oraz prawo do związanych z nim dodatków finansowych[Zob. postanowienie TS z 21.9.2016 r., Álvarez Santirso, C-631/15, EU:C:2016:725, pkt 36.], a także prawo do skrócenia o połowę wymiaru czasu pracy oraz towarzyszącego mu obniżenia wynagrodzenia[Zob. postanowienie Rodrigo Sanz, pkt 33.]. Z orzecznictwa TS wynika także, że przepisy dotyczące określenia terminu wypowiedzenia mające zastosowanie w przypadku rozwiązania umów o pracę na czas określony są częścią „warunków zatrudnienia” w rozumieniu klauzuli 4 pkt 1 Porozumienia ramowego[Zob. wyrok Nierodzik, pkt 27, 29.]. Podobnie jest w przypadku odszkodowania wypłacanego przez pracodawcę pracownikowi z powodu niezgodnego z prawem określenia daty końcowej obowiązywania jego umowy o pracę[Podobnie, wyrok Carratů, pkt 37.] lub w związku z rozwiązaniem umowy o pracę na czas określony[Zob. wyrok de Diego Porras, pkt 31.]. Rzecznik generalny podkreślił, że pojęcie „warunki zatrudnienia” oznacza prawa oraz obowiązki określające dany stosunek pracy, obejmujące zarówno warunki, na jakich dana osoba podejmuje zatrudnienie, jak i warunki dotyczące zakończenia tego stosunku pracy [Opinia Rzecznik Generalnej E. Sharpston z 7.9.2017 r., Vega González, C-158/16, pkt 22.].

Decyzję przyznającą urlop związany z pełnieniem specjalnych funkcji, taki jak rozpatrywany w sprawie w postępowaniu głównym, który prowadzi do zawieszenia niektórych elementów stosunku pracy, podczas gdy pozostałe z nich nie podlegają zawieszeniu, TS uznał za spełniającą kryterium ustanowione w ww. orzecznictwie, a tym samym za wchodzącą w zakres pojęcia warunków zatrudnienia w rozumieniu klauzuli 4 Porozumienia ramowego. Trybunał wskazał, że jest bezsporne, iż decyzja o przyznaniu pracownikowi urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji jest podejmowana ze względu na stosunek pracy, jaki wiąże go z pracodawcą. Ponadto TS podniósł, że w niniejszej sprawie przewidziany przez ustawę 3/1985 urlop związany z pełnieniem specjalnych funkcji nie tylko prowadzi do zawieszenia stosunku pracy, ale pozwala także na zarezerwowanie stanowiska pracy pracownika do momentu jego powrotu do pracy po wygaśnięciu mandatu parlamentarnego, gwarantując jednocześnie uwzględnienie do celów obliczenia dodatku trzyletniego i awansu w ich grupie zaszeregowania elementów, które zostały już wyraźnie uznane za elementy wchodzące w zakres pojęcia „warunków zatrudnienia”[Por. opinię Rzecznik Generalnej, Vega González, pkt 25.]. Argument, zgodnie z którym w ramach sporu w postępowaniu głównym konieczność otrzymania takiego urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji wynika z jednostronnej decyzji podjętej przez pracownicę zatrudnioną na czas określony w związku z udziałem w wyborach, nie jest decydujący w tym zakresie, ponieważ pracownik zatrudniony na czas nieokreślony, który znalazłby się w takiej samej sytuacji, stanąłby przed taką samą koniecznością. Poza tym osoba, która kandyduje w wyborach parlamentarnych, nie ma pewności, że zostanie wybrana, co oznacza, że zwykły fakt kandydowania nie zobowiązuje jej do złożenia wniosku o udzielenie urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji.

Trybunał stwierdził, że wykładnia klauzuli 4 pkt 1 Porozumienia ramowego, która wykluczałaby z zakresu zastosowania pojęcia warunków zatrudnienia prawo do urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji, sprowadzałaby się do ograniczenia – na przekór celowi tego postanowienia – zakresu zastosowania ochrony przyznanej pracownikom zatrudnionym na czas określony przed dyskryminacją[Zob. wyroki: Nierodzik, pkt 27, 29; de Diego Porras, pkt 30; Álvarez Santirso, pkt 39.].

2. Prawo do urlopu związanego z pełnieniem funkcji publicznych

Trybunał wskazał, że w pkt 1 klauzuli 4 Porozumienia ramowego ustanowiono zakaz traktowania pracowników zatrudnionych na czas określony w sposób mniej korzystny od znajdujących się w porównywalnej sytuacji pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony jedynie z tego powodu, że zostali oni zatrudnieni na czas określony, chyba że zróżnicowane traktowanie jest uzasadnione powodami o charakterze obiektywnym.

Zgodnie z orzecznictwem TS zasada równego traktowania wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w różny sposób i by różne sytuacje nie były traktowane w sposób identyczny, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione[Wyroki: Rosado Santana, pkt 65 i przytoczone tam orzecznictwo; de Diego Porras, pkt 35.].

W niniejszym przypadku TS stwierdził, że istnieje różnica w traktowaniu pomiędzy pracownikami zatrudnionymi na czas określony a pracownikami zatrudnionymi na czas nieokreślony, ponieważ pracownik zatrudniony na czas nieokreślony, wybrany do pełnienia mandatu politycznego, może otrzymać urlop związany z pełnieniem specjalnych funkcji, na mocy którego stosunek pracy ulega zawieszeniu do czasu jego powrotu do pracy po wygaśnięciu tego mandatu, podczas gdy pracownik zatrudniony na czas określony musi zrezygnować ze swego stanowiska, aby móc pełnić ten sam mandat. Trybunał wskazał, że tylko w przypadku gdy praca wykonywana przez pracownika , takiego jak M.I. Vega González, na podstawie umowy na czas określony nie jest identyczna lub porównywalna z pracą wykonywaną przez pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony , to podnoszona różnica dotycząca przyznania korzyści w postaci urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji mogłaby być uzasadniona, pomimo zakazu ustanowionego w klauzuli 4 Porozumienia ramowego, ponieważ ta różnica traktowania odnosiłaby się do różnych sytuacji[Analogicznie wyroki: z 18.10.2012 r., Valenza i in., od C-302/11 do C-305/11, EU:C:2012:646, pkt 48 i przytoczone tam orzecznictwo; de Diego Porras, pkt 41.]. Trybunał wskazał, że aby ocenić, czy zainteresowani wykonują pracę identyczną lub podobną na podstawie Porozumienia ramowego, należy zgodnie z klauzulą 3 pkt 2 i klauzulą 4 pkt 1 Porozumienia ramowego ustalić, czy zważywszy na określony zbiór czynników, takich jak: charakter pracy, warunki kształcenia i warunki pracy, można uznać, że znajdują się oni w porównywalnej sytuacji [Wyroki: Valenza i in., pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo; Nierodzik, pkt 31; de Diego Porras, pkt 40.]. Do sądu odsyłającego należy zatem określenie, czy M.I. Vega González znajduje się w sytuacji porównywalnej do sytuacji pracowników zatrudnionych w tym samym okresie przez ten sam urząd na czas nieokreślony[Zob. wyroki: Valenza i in., pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo; Nierodzik, pkt 32; de Diego Porras, pkt 42.]. Gdyby po przeprowadzeniu tego badania ten sąd miał stwierdzić nierówność traktowania, to TS wskazał, że następnie musiałby zweryfikować, czy może ono zostać uzasadnione istnieniem „powodów o charakterze obiektywnym” w rozumieniu klauzuli 4 pkt 1 Porozumienia ramowego. Oznacza to zweryfikowanie, czy istnieją precyzyjne i konkretne elementy charakteryzujące warunek pracy, do którego się odnosi, w szczególnym kontekście, w który się ona wpisuje, oraz w oparciu na obiektywne i przejrzyste kryteria, tak aby upewnić się, czy ta nierówność odpowiada rzeczywistej potrzebie, prowadzi do osiągnięcia realizowanego celu i jest do tego niezbędna[Zob. wyrok de Diego Porras, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo.]. W tym zakresie TS wyjaśnił, że pojęcie „powodów o charakterze obiektywnym” w rozumieniu klauzuli 4 pkt 1 Porozumienia ramowego należy rozumieć jako niezezwalające na uzasadnienie odmiennego traktowania pracowników zatrudnionych na czas określony i pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony okolicznością, że rozróżnienie to zostało wprowadzone przez normy prawa krajowego o charakterze generalnym i abstrakcyjnym[Podobnie wyrok de Diego Porras, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo.]. Ponadto z orzecznictwa TS wynika, że odwoływanie się jedynie do tymczasowego charakteru zatrudnienia nie jest zgodne z tymi wymogami i nie może stanowić „powodu o charakterze obiektywnym” w rozumieniu klauzuli 4 pkt 1 Porozumienia ramowego[Wyrok de Diego Porras, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo.].

W niniejszym przypadku sąd odsyłający nie wyklucza, że pilny charakter oraz konieczność czasowego powołania, podobnie jak przewidywalność zakończenia stosunku pracy, mogą co do zasady stanowić obiektywne i przejrzyste kryteria, które mogą uzasadniać nierówność traktowania w odniesieniu do przyznania urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji. Jednakże sąd ten wyjaśniał, że takie argumenty nie mają znaczenia w sytuacji, w wyniku której zawisł spór w postępowaniu głównym, w której stanowisko jest zajmowane od ponad czterech lat przez tego samego pracownika tymczasowego.

Trybunał uznał, że bezwzględna odmowa przyznania pracownikom zatrudnionym na czas określony urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji nie wydaje się a priori niezbędna do osiągnięcia celu wyznaczonego w ustawie 3/1985, czyli utrzymania zatrudnienia i prawa do awansu pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony, a w szczególności urzędników pełniących mandat polityczny, ponieważ sam sąd odsyłający stwierdza, że jest możliwe przyznanie pracownikom zatrudnionym na czas określony, którzy pełnią taki sam mandat, takiego urlopu związanego z pełnieniem specjalnych funkcji. Urlop ten spowodowałby zawieszenie stosunku pracy do czasu wygaśnięcia tego mandatu , w którym to momencie mieliby oni zapewniony powrót na stanowisko, pod warunkiem że nie zostałoby ono w międzyczasie zlikwidowane lub przejęte.

Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie