W założeniu projektodawców wskazana ustawa na celu zapewnienie wsparcia dla dużej grupy gospodarstw domowych w Polsce, w tym również gospodarstw najuboższych energetycznie, w pokryciu części kosztów energii oraz w pokryciu powiązanych z nimi rosnących cen żywności. Proponowane wsparcie finansowe w postaci dodatku osłonowego ma wspomóc ich budżety oraz zwiększyć poczucie bezpieczeństwa energetycznego i socjalnego. Dodatek osłonowy jest częścią przedstawionej w listopadzie 2021 r. przez Prezesa Rady Ministrów tarczy antyinflacyjnej – rozwiązaniem przygotowanym jako narzędzie pomocowe gospodarstwom domowym w 2022 r.
Z regulacji prawnych wskazanej ustawy wynika m.in., że dodatek osłonowy przysługiwał będzie gospodarstwu domowemu, którego dochody nie przekraczają 2100 zł w gospodarstwie jednoosobowym albo 1500 zł na osobę w gospodarstwie wieloosobowym. Dodatek osłonowy będzie przyznawany na podstawie dwóch kryteriów dochodowych, co pozwoli prawidłowo oszacować koszty całego systemu. Jednocześnie obowiązywać będzie tzw. zasada złotówka za złotówkę co oznacza, iż dodatek osłonowy będzie przyznawany nawet po przekroczeniu kryterium dochodowego, a kwota dodatku będzie pomniejszana o kwotę tego przekroczenia. Minimalna kwota wypłacanych dodatków osłonowych będzie wynosić 20 zł. Poniżej 20 zł kwota dodatku osłonowego nie będzie wypłacana.
Co jednak istotne, wskazana ustawa zawiera także istotne rozwiązania legislacyjne z punktu widzenia gmin – w kontekście ich roli, a wyznaczonej przez ustawodawcę w dystrybucji wspomnianego dodatku. Otóż, wniosek o ten dodatek składa się w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Przyznanie przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta dodatku osłonowego nie wymaga wydania decyzji. Natomiast odmowa przyznania dodatku osłonowego, uchylenie lub zmiana prawa do tego dodatku oraz rozstrzygnięcie w sprawie nienależnie pobranego dodatku osłonowego wymagają wydania decyzji.
Istotne dla finansów samorządowych jest to, że wspomniane dodatki osłonowe, jakkolwiek będą wypłacane przez gminy, to jednak gminy uzyskają środki na ten cel w formie dotacji od wojewodów. Jak podano w art. 3 ustawy, gmina składa wojewodzie wniosek o przyznanie dotacji na pierwszy kwartał 2022 r. w terminie do 15.2.2022 r. Dotacje na dany kwartał są przekazywane gminom przez wojewodę, na podstawie wniosku, o którym mowa
w ust. 3, w miesięcznych ratach.
Gmina zyska także środki na obsługę programu, co ma uzasadnienie w treści art. 4 ww. ustawy. Tamże bowiem postanowiono, że przy ustalaniu wysokości dotacji celowej na realizację wypłat dodatku osłonowego, uwzględnia się koszty wypłacania odbiorcom dodatku osłonowego, w wysokości 2% łącznej kwoty dotacji wypłaconych w gminie.
Zatem, jak z powyższego wynika, wraz z nałożeniem na gminy nowych powinności związanych z wypłatą dodatków dla lokalnej społeczności, gminy uzyskają także prawo do stosownego „wynagrodzenia” z dotacji (2%), tytułem kosztów realizacji tegoż zadania. Takie rozwiązanie rzecz jasna należy uznać za korzystne i uzasadnione dla gmin, które przecież będą angażowały w wykonanie zadania własnych pracowników, własny sprzęt i wyposażenie. W tych okolicznościach, niewątpliwie, zawarty w ustawie mechanizm zapewniający wypłatę wspomnianych środków dla gmin, jest rozwiązaniem właściwym.
