Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży z Ukrainy – projekt rozporządzenia

1) których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz

2) którzy realizują obowiązek szkolny albo obowiązek nauki w polskim systemie oświaty, oraz

3) którzy zostali wpisani na listę uczniów w szkole oraz zostali przypisani do oddziału podstawowego lub przygotowawczego w bazie danych systemu informacji oświatowej (SIO), o którym mowa w ustawie o systemie informacji oświatowej.

Wsparcie ma być realizowane w trzech obszarach:

1) dofinansowanie zatrudnienia asystenta międzykulturowego, o którym mowa w art. 165 ust. 8a ustawy Prawo oświatowe (dalej: PrOśw), w ramach modułu I Programu;

2) realizacji różnorodnych form wsparcia na rzecz dobrostanu społeczności szkolnej w ramach modułu II Programu;

3) doskonalenia kadr systemu oświaty w ramach modułu III Programu.

Działania w ramach programu będą realizowane w latach szkolnych 2024/2025, 2025/2026 i 2026/2027 (do 31.8.2027 r.), na terenie wszystkich województw. Omawiany projekt rozporządzenia będzie regulował szczegółowe warunki udzielania wsparcia.

Dofinansowanie zatrudnienia asystenta międzykulturowego

Możliwość zatrudnienia asystenta międzykulturowego przewidziana została w art. 165 ust. 8a PrOśw. Do zakresu jego zadań należy m.in.:

1) wsparcie uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji w nauce i integracji ze społecznością szkolną,

2) inicjowanie zajęć integracyjnych dla uczniów, pracowników szkoły i rodziców lub opiekunów prawnych, mających na celu przybliżenie kultury kraju pochodzenia ucznia oraz poznawanie polskiej kultury,

3) pomoc w tłumaczeniu z języka polskiego na język kraju pochodzenia oraz z języka kraju pochodzenia na język polski podczas zajęć szkolnych, zebrań rodziców, spotkań z psychologiem lub pedagogiem szkolnym, kadrą pedagogiczną,

4) pośredniczenie w kontaktach pomiędzy szkołą a rodzicami lub opiekunami prawnymi dzieci,

5) mediacje w przypadku konfliktów na tle kulturowym, narodowym, rasowym, etnicznym lub religijnym.

Natomiast wspomniane wsparcie mogłyby otrzymać następujące organy prowadzące szkoły:

1) jednostka samorządu terytorialnego;

2) osoba prawna inna niż jednostka samorządu terytorialnego;

3) osoba fizyczna;

4) właściwy minister, tj.:

a) minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,

b) minister właściwy do spraw rolnictwa,

c) minister właściwy do spraw środowiska,

d) minister właściwy do spraw gospodarki morskiej,

e) minister właściwy do spraw żeglugi śródlądowej.

Nowe rozporządzenie zakłada, że wsparcie przysługiwałoby na zatrudnienie asystenta w następujących szkołach:

1) publiczne i niepubliczne szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży, o których mowa w art. 2 pkt 2 lit. a PrOśw;

2) publiczne szkoły artystyczne realizujące kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej;

3) publiczne i niepubliczne szkoły ponadpodstawowe dla dzieci i młodzieży (licea ogólnokształcące, technika, branżowe szkoły I stopnia, szkoły specjalne przysposabiające do pracy), o których mowa w art. 2 pkt 2 lit. b PrOśw;

4) publiczne i niepubliczne szkoły artystyczne realizujące kształcenie ogólne w zakresie liceum ogólnokształcącego.

Maksymalna wysokość dofinansowania zatrudnienia na etat jednego asystenta międzykulturowego przez 12 miesięcy (rok kalendarzowy) ma stanowić dwunastokrotność kwoty minimalnego miesięcznego poziomu wynagrodzenia zasadniczego ustalonego w kategorii zaszeregowania dla tego stanowiska określonej w rozporządzeniu w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (od 1.7.2024 r. minimalny poziom wynagrodzenia zasadniczego asystenta międzykulturowego wynosi 4300 zł brutto miesięcznie).

Organy prowadzące będące JST będą mogły wnioskować o udzielenie wsparcia w ramach naborów wniosków ogłaszanych przez właściwych wojewodów. Dotacja celowa będzie przekazywana organom prowadzącym na podstawie umowy o dofinansowanie. Pierwszeństwo będą miały szkoły z największą liczbą uczniów z Ukrainy, a następnie – szkoły z najwyższym procentowym udziałem uczniów i uczennic z Ukrainy w stosunku do ogółu uczniów w danej szkole (pierwszeństwo będą miały szkoły publiczne). Zgodnie z pozostałymi zasadami:

1) możliwe będzie zatrudnienie asystenta na część etatu (wówczas dofinansowanie będzie naliczane proporcjonalnie),

2) dofinansowanie będzie można uzyskać na zatrudnienie jednego lub kilku asystentów przez 12 miesięcy (jeden asystent międzykulturowy powinien przypadać na grupę liczącą nie więcej niż 20 uczniów, w której mogą być uwzględnieni również uczniowie z niepełnosprawnością; w przypadku większej liczby uczniów z Ukrainy w danej szkole, dyrektor danej szkoły może zatrudnić asystenta na każdą rozpoczętą 20-osobową grupę),

3) organ prowadzący nie będzie mógł otrzymać środków na zatrudnienie asystenta międzykulturowego w danej szkole, jeżeli otrzymał wcześniej środki publiczne na zatrudnienie tego asystenta z innych źródeł (wnioskodawca będzie musiał złożyć odpowiednie oświadczenie od wojewody),

4) możliwe będzie uzyskanie wsparcia na dofinansowanie zatrudnienia asystenta międzykulturowego w kolejnym naborze w następnym roku realizacji Programu.

Realizacja form wsparcia na rzecz dobrostanu społeczności szkolnej

W module II Programu przewidziano wsparcie dla działań, których celem byłoby podwyższenie poziomu dobrostanu uczniów i uczennic będących obywatelami Ukrainy oraz całości społeczności szkolnej przez realizację różnorodnych form wsparcia kierowanych do uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji, ich rodziców lub opiekunów prawnych, w tym osób (podmiotów) sprawujących pieczę zastępczą, a także kadr systemu oświaty w obszarze kształcenia, wychowania i opieki.

Na poziomie regionalnym działania w tym zakresie będzie realizować operator wojewódzki (organizacja pozarządowa), którego wyboru będzie dokonywał wojewoda w oparciu o przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (na okres nie dłuższy niż 3 lata, ale nie dłużej niż do dnia 31.8.2027 r.). Na podstawie umowy w sprawie powierzenia realizacji zadania, wojewoda będzie przekazywał operatorowi wojewódzkiemu dotację na realizację następujących działań:

1) wsparcie uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy, a także wsparcie szkoły w celu poprawy dobrostanu społeczności szkolnej, w tym:

a) konsultacje specjalistyczne online (psycholog, psychoterapeuta, ekspert z zakresu edukacji międzykulturowej) dla dzieci w wieku od 13 roku życia,

b) specjalistyczna pomoc psychologiczna – pula godzin na pomoc psychologiczną (zaangażowanie psychologów posługujących się językiem ukraińskim, współpraca z podmiotami leczniczymi realizującymi świadczenia w zakresie psychiatrii dzieci i młodzieży),

c) doradztwo zawodowe i wsparcie w procesie wejścia na rynek pracy;

2) wsparcie rodziców w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększania efektywności pomocy udzielanej uczniom i uczennicom z doświadczeniem migracji, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy, w tym:

a) działania informacyjne skierowane do rodziców uczniów i uczennic z Ukrainy, dotyczące promocji korzystania ze wsparcia, oraz do rodziców dzieci polskich, dotyczące rozumienia specyfiki migracji wojennej,

b) organizowanie grup wymiany doświadczeń pomiędzy rodzicami,

c) konsultacje online dla rodziców (prowadzone m. in. przez asystentów międzykulturowych, psychologów, psychiatrów, psychoterapeutów),

d) warsztaty językowe z języka polskiego dla rodziców;

3) wsparcie kadr systemu oświaty w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich wiedzy i umiejętności związanych z realizacją zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w celu zwiększania efektywności pomocy udzielanej uczniom i uczennicom z doświadczeniem migracji, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy, w tym:

a) zapewnienie superwizji (grupowych i indywidualnych),

b) doradztwo i konsultacje, w tym wsparcie w identyfikacji indywidualnych potrzeb dzieci i uczniów z doświadczeniem migracji, w tym uczniów i uczennic z Ukrainy (z uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami oraz dzieci i młodzieży pochodzenia romskiego),

c) doradztwo i konsultacje w zakresie skutecznej integracji uczniów z doświadczeniem migracji z innymi uczniami, w tym również w zakresie trudności adaptacyjnych pozostałych uczniów,

d) wsparcie w przygotowaniu i realizacji badań przesiewowych (m.in. dotyczących stanu psychicznego uczniów i uczennic z Ukrainy),

e) wsparcie w opracowaniu programu wychowawczo-profilaktycznego uwzględniającego potrzeby uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji,

f) konsultacje online (prowadzone przez psychologów, psychiatrów, psychoterapeutów).

Natomiast na poziomie centralnym Instytut Badań Edukacyjnych w Warszawie będzie zapewniał realizację następujących działań:

1) utworzenie i prowadzenie portalu poświęconego edukacji międzykulturowej – baza wiedzy i materiałów jako sekcja na Zintegrowanej Platformie Edukacyjnej;

2) organizację forum wymiany doświadczeń na poziomie regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym, w tym internetową bazę dobrych praktyk z regionów w ramach regionów, wspartą opisem eksperckim w zakresie możliwości adaptacyjnych danych rozwiązań;

3) opracowanie standardów diagnostycznych do oceny indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy;

4) opracowanie materiałów metodycznych dotyczących pracy z osobami dotkniętymi traumą wojenną, w tym z zespołem stresu pourazowego (PTSD);

5) opracowanie materiałów metodycznych wspierających rozwój uczniów zdolnych z doświadczeniem migracji, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy;

6) opracowanie materiałów metodycznych dotyczących roli i zadań kadry kierowniczej szkół we wspieraniu włączenia uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy;

7) opracowanie materiałów metodycznych dotyczących metod pracy z uczniami i uczennicami z doświadczeniem migracji pochodzenia romskiego w modelu biopsychospołecznym;

8) opracowanie materiałów metodycznych dotyczących metod pracy z uczniami i uczennicami z doświadczeniem migracji z niepełnosprawnościami w modelu biopsychospołecznym;

9) opracowanie materiałów metodycznych dotyczącej specjalistycznej pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów i uczennic z doświadczeniem migracji, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy.

Zadaniem Instytutu będzie również przeprowadzenie badań:

1) poziomu znajomości języka polskiego wśród uczniów i uczennic z Ukrainy (na początku i na zakończenie realizacji wsparcia);

2) longitudinalnych w zakresie zmian w poczuciu przynależności, dobrostanu, efektów edukacyjnych uczniów z doświadczeniem migracyjnym, ze szczególnym uwzględnieniem uczniów i uczennic z Ukrainy.

Wsparcie w obszarze doskonalenia kadr systemu oświaty

W module III Programu przewidziane zostało dofinansowanie działań, których celem jest podniesienie kompetencji zawodowych kadry systemu oświaty w celu skutecznej integracji uczniów z różnych środowisk kulturowych, zapewnienia im równych szans edukacyjnych oraz budowania otwartego i wspierającego środowiska szkolnego, przez organizowanie i prowadzenie doskonalenia zawodowego. Działania te będą będą realizowane na poziomie regionalnym i centralnym.

Na poziomie regionalnym będą organizowane szkolenia dla kadr systemu oświaty, dostosowane do potrzeb istniejących w danym województwie, w zakresie tematycznym opracowanym przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w Warszawie. Zakres tematyczny szkoleń będzie obejmował wsparcie edukacyjne wynikające z doświadczenia migracji, pracę z zespołem do którego uczęszczają uczniowie z doświadczeniem migracji, wspieranie włączenia, wsparcie indywidualne, w następujących obszarach:

1) wpływ migracji i uchodźstwa na proces edukacyjny;

2) prawa uchodźców i migrantów w kontekście edukacji – aspekty prawne;

3) wyzwania związane z kształtowaniem tożsamości kulturowej uczniów z doświadczeniem migracji i uchodźctwa;

4) wsparcie emocjonalne dla uczniów z doświadczeniem migracji i uchodźctwa – strategie identyfikacji;

5) dostosowanie języka edukacji do potrzeb uczniów z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym – nauczanie języka edukacji w ramach zajęć przedmiotowych;

6) efektywne metody nauczania uczniów z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym – praktyki dydaktyczne;

7) adaptacja treści edukacyjnych do potrzeb uczniów z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym – strategie dostosowywania programów nauczania;

8) ocenianie uczniów z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym – metody i strategie;

9) edukacja antydyskryminacyjna – przeciwdziałanie konfliktom na tle narodowościowym lub kulturowym;

10) integracja kulturowa w środowisku szkolnym – metody wsparcia;

11) wsparcie nauczycieli w pracy z uczniami z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych;

12) praca z uczniami romskimi z Ukrainy – zrozumienie kulturowe i metody pracy;

13) współpraca z rodzicami uczniów z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym – efektywne strategie komunikacji;

14) współpraca z asystentem międzykulturowym – efektywne modele współdziałania;

15) rozwój kompetencji liderów edukacyjnych w efektywnym zarządzaniu szkołą różnorodną narodowościowo i kulturowo.

Szkolenia będą realizowane przez operatora wojewódzkiego, którego wyboru będzie dokonywać ORE na podstawie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych. Przez operatora wojewódzkiego należy rozumieć konsorcjum składające się z organizacji pozarządowej i placówki doskonalenia nauczycieli posiadającej akredytację, o której mowa w art. 184 PrOśw.

Natomiast na poziomie centralnym ORE będzie przeprowadzać szkolenia dla operatorów wojewódzkich w powyżej wskazanych obszarach, tworzyć zintegrowany system wsparcia, a także koordynować działania zgodnie z ustalonymi standardami.