Uzasadnienie

Decyzją z 12.6.2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. (organ rentowy) podjął wypłatę emerytury Grażyny W. (ubezpieczona) za okres od 1.10.2011 r. do 21.11.2012 r. wraz z należnymi odsetkami.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła ubezpieczona, podnosząc, że powinna otrzymać wypłatę za okres od 1.10.2011 r. do 31.10.2013 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Wskazał, iż – mając na uwadze wyrok TK z 13.11.2012 r. (K 2/12, OTK ZU Nr 10A/2012, poz. 121) – podjęcie wypłaty emerytur przyznanych przed 1.1.2011 r. i zawieszonych od 1.10.2011 r., zgodnie z art. 103a ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm., dalej jako: EmRentyFUSU), następuje wyłącznie na bieżąco, tj. od 22.11.2012 r., jeżeli skarga o wznowienie postępowania przed organem rentowym została wniesiona do 24.12.2012 r., a po tej dacie, gdy przywrócono termin do złożenia skargi albo od pierwszego dnia miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia, gdy zgłoszenie to nastąpiło po 24.12.2012 r. i brak jest podstaw do przywrócenia terminu na zgłoszenie skargi o wznowienie postępowania. Ubezpieczona złożyła wniosek o wypłatę zawieszonego świadczenia dopiero 20.11.2013 r., dlatego brak jest podstaw do wypłaty świadczenia za okres od 22.11.2012 r. do 31.10.2013 r.

Wyrokiem z 11.2.2015 r. SO w G. zmienił zaskarżoną decyzję i zobowiązał organ rentowy do wypłaty emerytury ubezpieczonej za okres od 1.9.2012 r. do 31.10.2013 r.

Sąd I instancji ustalił, że ubezpieczona uzyskała prawo do emerytury od 1.10.2008 r. Organ rentowy zawiesił wypłatę świadczenia z uwagi na to, że kontynuowała zatrudnienie. Decyzją z 10.8.2012 r. organ rentowy wznowił od 1.9.2012 r., tj. od miesiąca, w którym ubezpieczona ukończyła 60 lat, wypłatę emerytury ubezpieczonej. Następnie decyzją z 30.8.2012 r. wstrzymał wypłatę świadczenia od 1.9.2012 r. W uzasadnieniu decyzji wyjaśniono, że wypłata emerytury podlegała zawieszeniu, ponieważ ubezpieczona kontynuowała zatrudnienie. Ubezpieczona 20.11.2013 r. złożyła wniosek o wypłatę zawieszonego świadczenia emerytalnego. Decyzją z 29.11.2013 r. organ rentowy wznowił wypłatę emerytury od 1.11.2013 r. Pismem z 18.12.2013 r. ubezpieczona, powołując się na wyrok TK K 2/12, zwróciła się o wypłatę emerytury. Podniosła, iż przepis, na podstawie którego doszło do zawieszenia jej świadczenia, został uznany tym wyrokiem za niezgodny z Konstytucją RP. W dniu 9.1.2014 r. organ rentowy wydał ostateczną decyzję odmowną. Ubezpieczona 13.2.2014 r. wniosła o wypłatę emerytury za okres od 1.10.2011 r. do 31.10.2013 r. Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z 12.6.2014 r. organ rentowy podjął wypłatę emerytury za okres od 1.10.2011 r. do 21.11.2012 r. wraz z należnymi odsetkami.

Sąd I instancji wskazał, iż spornym w niniejszej sprawie pozostawało ustalenie, czy zasadne było wypłacenie emerytury ubezpieczonej za okres od 22.11.2012 r. do 31.10.2013 r. Sąd I instancji zwrócił uwagę, że TK w wyroku K 2/12 stwierdził, iż art. 28 ustawy z 16.12.2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 291, poz. 1707 oraz z 2012 r. poz. 1285, dalej jako: Ustawa10) w zw. z art. 103a EmRentyFUSU, dodanym przez art. 6 pkt 2 Ustawa10, w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1.1.2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji RP.

Na tej podstawie sąd I instancji przyjął, że art. 103a EmRentyFUSU miał zastosowanie do ubezpieczonej, która nabyła prawo do emerytury od 1.10.2008 r. i był podstawą zawieszenia wypłaty emerytury ubezpieczonej – decyzją z 30.8.2012 r. wstrzymującą wypłatę świadczenia od 1.9.2012 r. Sąd I instancji wyjaśnił, że rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w art. 28 Ustawa10 spowodowało, że osoby, które już skutecznie nabyły i zrealizowały prawo do emerytury w okresie od 8.1.2009 r. do 31.12.2010 r., musiały, na podstawie art. 28 Ustawa10 w zw. z art. 103a EmRentyFUSU, poddać się nowej, mniej korzystnej dla nich treści ryzyka emerytalnego. Artykuł 28 Ustawa10 w zakresie, w jakim przewidywał zastosowanie art. 103a EmRentyFUSU do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1.1.2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, utracił moc z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku TK K 2/12 w dzienniku ustaw (czyli 22.11.2012 r.). Obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą – jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury – nie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8.1.2009 r. do 31.12.2010 r. Natomiast przepis ten pozostanie nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później, tj. od 1.1.2011 r.

Sąd I instancji przyjął, że rozstrzygnięcie TK w sprawie K 2/12 dotyczy sytuacji, w jakiej znalazła się ubezpieczona. Nabyła ona bowiem prawo do emerytury od 1.10.2008 r., pozostając w zatrudnieniu, gdyż nie istniał jeszcze wymóg rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, przy czym wypłata świadczenia została zawieszona. Po ukończeniu przez ubezpieczoną 60 lat pozwany wznowił wypłatę emerytury. Następnie, z mocy przepisu art. 28 Ustawa10, do ubezpieczonej miał zastosowanie przepis art. 103a EmRentyFUSU, na mocy którego organ rentowy zawiesił wypłatę świadczenia w związku z nierozwiązaniem stosunku pracy – decyzją z 30.8.2012 r. wstrzymującą wypłatę świadczenia od 1.9.2012 r.

Mając na uwadze treść wyroku TK K 2/12, sąd I instancji uznał, że z dniem jego ogłoszenia w dzienniku ustaw przepisy, na podstawie których wypłata emerytury została zawieszona, przestały obowiązywać, a zatem z tym dniem wypłata świadczenia powinna być realizowana. Oznacza to, że organ rentowy jest zobowiązany do wypłaty emerytury ubezpieczonej również w okresie 22.11.2012 r. do 31.10.2013 r.

Apelację od powyższego wyroku sądu I instancji wniósł organ rentowy, zaskarżając go w całości.

Wyrokiem z 15.10.2015 r. SA w G. zmienił zaskarżony wyrok SO w G. w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do wypłaty należnej ubezpieczonej emerytury za okres od 22.11.2012 r. do 31.10.2013 r. w pozostałym zaś zakresie apelację oddalił.

W uzasadnieniu wyroku sąd II instancji stwierdził, że przedmiotem sporu na etapie postępowania apelacyjnego pozostawało, czy organ rentowy powinien wznowić ubezpieczonej wypłatę świadczenia emerytalnego za okres od 22.11.2012 r. ze względu na treść wyroku TK K2/12.

Sąd II instancji uznał, że organ rentowy nieprawidłowo interpretuje zastosowanie art. 103a EmRentyFUSU w zw. z art. 28 Ustawa10 w kontekście wyroku TK K 2/12. Zgodnie z prawidłowymi ustaleniami sądu I instancji, ubezpieczonej przyznano prawo do emerytury decyzją z 1.10.2008 r. Fakt, że wypłata emerytury, a więc realizacja nabytego prawa, podlegała zawieszeniu w związku z kontynuowaniem przez nią zatrudnienia, ma znaczenie prawne, w tym sensie, że wskazane wyżej orzeczenie TK znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie. W chwili nabycia przez ubezpieczoną prawa do emerytury nie obowiązywał art. 103a EmRentyFUSU, stanowiący, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Jak już wyżej wspomniano, przepis ten wszedł w życie 1.1.2011 r., a w związku z tym od tej daty nie było możliwe pobieranie emerytury, bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy. Artykuł 103a EmRentyFUSU objął wszystkich emerytów, a więc nie tylko tych, którzy prawo do emerytury uzyskali od momentu jego wejścia w życie, ale również tych, którzy przeszli na emeryturę wcześniej. Przy czym ci emeryci, którzy nabyli prawo do emerytury przed 1.1.2011 r., na podstawie art. 28 Ustawa10 mogli ją pobierać bez rozwiązania umowy o pracę jeszcze przez dziewięć miesięcy od daty wejścia w życie zmiany, czyli do 30.9.2011 r. Tym samym skutki prawne, wynikające z wyroku TK K 2/12, znajdują zastosowanie do sytuacji ubezpieczonej, która prawo do świadczenia nabyła w październiku 2008 r.

Odnosząc się do zarzutów organu rentowego co do naruszenia art. 145a KPA, sąd II instancji wskazał, iż zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem orzecznictwa od momentu wniesienia do sądu powszechnego odwołania od decyzji organu rentowego, o której stanowi art. 83 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t.jedn: Dz.U. z 2013 r. poz. 1442, dalej jako: SystUbSpołU) sprawa staje się sprawą cywilną i podlega rozpoznaniu według zasad właściwych dla tej kategorii spraw (art. 83 ust. 2 SystUbSpołU w zw. z art. 1 KPA). Z uwagi na zasadę orzekania przez sąd w postępowaniu cywilnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o prawach lub obowiązkach stron na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego, wady decyzji wynikające z naruszeń przepisów postępowania przed organem rentowym, pozostają zasadniczo poza zakresem jego rozpoznania.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku sądu II instancji wniósł organ rentowy, zaskarżając go w całości i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego zmianę i orzeczenie co do istoty sprawy przez uznanie, że ubezpieczona nabyła prawo do wypłaty należnej emerytury za okres „od dnia listopada 2013 r.”. Skarga kasacyjna została oparta na przesłance naruszenia prawa materialnego, tj. art. 129 ust. 1 EmRentyFUSU w zw. z art. 145a KPA, przez przyjęcie, że ubezpieczona nabyła prawo do wypłaty należnej emerytury za okres od 22.11.2012 r. do 31.10.2013 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna organu rentowego okazała się zasadna.

Wstępnie należy przypomnieć, że ubezpieczona uzyskała prawo do emerytury w wieku obniżonym od 1.10.2008 r. Organ rentowy zawiesił wypłatę świadczenia z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia „bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego”. Z kolei decyzją z 10.8.2012 r. organ rentowy wznowił wypłatę świadczenia od 1.9.2012 r. (tj. od miesiąca ukończenia 60. roku życia), by następnie decyzją z 30.8.2012 r. wstrzymać wypłatę świadczenia od 1.9.2012 r., ze względu na kontynuowanie przez ubezpieczoną zatrudnienia u tego samego pracodawcy.

Zarówno w dacie nabycia przez ubezpieczoną prawa do emerytury w wieku obniżonym (1.10.2008 r.), jak i w dacie nabycia przez nią prawa do emerytury w wieku powszechnym (1.9.2012 r.) w systemie prawnym obowiązywała norma, zgodnie z którą prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Do 8.1.2009 r. norma ta wynikała z art. 103 ust. 2a, natomiast od 1.1.2011 r. norma ta wynika z art. 103a EmRentyFUSU.

Powołany przez sądy obu instancji wyrok TK K 2/12 nie usunął z systemu prawnego ani art. 103 ust. 2a, ani art. 103a EmRentyFUSU, a jedynie art. 28 Ustawa10. Ten ostatni przepis stanowił podstawę prawną zastosowania art. 103a EmRentyFUSU w stosunku do tych osób, które nabyły prawo do emerytury w okresie od 8.1.2009 r. do 31.12.2010 r., kiedy to w systemie prawnym nie obowiązywało unormowanie uniemożliwiające łączne pobieranie wynagrodzenia za pracę (u dotychczasowego pracodawcy, w ramach dotychczasowego stosunku pracy) oraz świadczenia z ubezpieczenia emerytalnego. Artykuł 28 Ustawa10 nie stanowił podstawy prawnej zawieszenia wypłaty świadczenia ubezpieczonej. W tej sytuacji, wbrew wywodom zawartym w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, ubezpieczona nie jest objęta zakresem zastosowania wyroku TK w sprawie K 2/12. Jak się przyjmuje w orzecznictwie i piśmiennictwie, przywołany wyrok TK nie wywiera żadnych skutków prawnych co do pozostawania art. 103a w obrocie prawnym i stosowania tego przepisu w stosunku do osób, które nabyły prawo do emerytury zarówno od dnia jego wejścia w życie (1.1.2011 r.), jak i przed 8.1.2009 r., tj. wtedy, gdy prawo ubezpieczeń społecznych (art. 103 ust. 2a) przewidywało rozwiązanie stosunku pracy w celu realizacji prawa do emerytury (zob. wyrok SN z 23.10.2013 r., I UK 122/13, Legalis oraz wyroki SA: w Białymstoku z 16.10.2013 r., III AUa 436/13, Legalis; w Szczecinie z 24.4.2013 r., III AUa 974/12, Legalis i w Łodzi z 27.3.2013 r., III AUa 212/13, Legalis; K. Antonów, Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz, Warszawa 2014, s. 524).

W tych okolicznościach zasadny jest zarzut naruszenia art. 129 ust. 1 EmRentyFUSU, zgodnie z którym „świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu”. Skoro generalną zasadą prawa emerytalno-rentowego jest, że świadczenia wypłaca się na wniosek zainteresowanego, to świadczenie nie może zostać wypłacone za okres wsteczny, poprzedzający złożenie stosownego wniosku, tym bardziej że wbrew stanowisku sądu II instancji nie doszło do uchylenia mocy obowiązującej przepisów, na podstawie których wstrzymano wypłatę świadczenia w niniejszej sprawie.

Niezasadny jest natomiast zarzut naruszenia art. 145a KPA. Nie jest to przepis prawa procesowego w rozumieniu art. 3983 § 1 pkt 2 KPC, zatem zarzut naruszenia tego przepisu nie może stanowić samoistnej podstawy skargi kasacyjnej (wyrok SN z 8.7.2015 r., II UK 309/14, OSNP Nr 6/2017, poz. 71). Nie jest to również przepis prawa materialnego, skoro normuje tylko dopuszczalność otwarcia możliwości ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy.

Mając powyższe na względzie, SN orzekł jak w sentencji.