W przypadku, gdy zmiana granic powiatu lub gminy doprowadzi do sytuacji, w której radny gminy lub powiatu przestaje stale zamieszkiwać na terenie jednostki, w której sprawuje mandat, oznacza to utratę prawa wybieralności w czasie trwania kadencji rady, co skutkuje, zgodnie z art. 383 § 1 pkt 2 ustawy Kodeks wyborczy (dalej: KodeksWyb), wygaśnięciem mandatu.
Pytanie wprost odnosi się do sytuacji, gdy dochodzi do zmian granic powiatu/gminy, nie zaś np. utworzenia z powiatu/gminy dwóch nowych jednostek samorządu terytorialnego
Zgodnie z art. 383 § 1 pkt 2 KodeksWyb, wygaśnięcie mandatu radnego następuje w przypadku utraty prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów.
Z art. 11 § 1 pkt 5 KodeksWyb wynika, że prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) ma, w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, osoba mająca prawo wybierania tych organów.
Dalej, zgodnie z art. 10 § 1 pkt 3 lit. a i b KodeksWyb, prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) ma:
1) w wyborach do rady gminy – obywatel polski, obywatel Unii Europejskiej niebędący obywatelem polskim oraz obywatel Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze tej gminy;
2) w wyborach do rady powiatu i sejmiku województwa – obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, oraz stale zamieszkuje na obszarze, odpowiednio, tego powiatu i województwa.
Wniosek z tego taki, że jeżeli na skutek zmian w podziale administracyjnym kraju dojdzie do tego, że miejsce stałego zamieszkania radnego (czy to radnego gminnego, powiatowego czy wojewódzkiego), znajdzie się poza jednostką samorządu terytorialnego, w której uzyskał on mandat, to powoduje to utratę prawa wybieralności i prawa wybierania w tej jednostce, co z kolei prowadzi do wygaśnięcia mandatu.
Skutek ten następuje z mocy prawa, jeżeli w dniu zmiany granic administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego radny przestanie stale zamieszkiwać na terenie tej gminy/powiatu. Jeżeli jednak radny, przed ową zmianą, zmieni swój adres stałego zamieszkania (nie jest tu mowa o zmianie adres zameldowania), to może uniknąć wygaśnięcia mandatu. Kodeks wyborczy w art. 5 pkt 9 wprost definiuje „stałe zamieszkanie” jako zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego pobytu. Nie chodzi tutaj więc o przeniesienie się „na papierze”. Radny, w celu uniknięcia wygaśnięcia mandatu, musi być gotów wykazać, że faktycznie przeniósł swoje centrum życiowe w ten sposób, że po zmianie administracyjnej nadal pozostaje stałym mieszkańcem gminy/powiatu.
