„C.” sp. z o.o. złożyła wniosek o wydanie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego. Wnioskodawczyni jest producentem wody, napojów i soków, przy czym dostawą surowców, opakowań oraz sprzętu wykorzystywanego do produkcji zajmuje się „C.” GmbH, która utrzymuje i zarządza relacjami z dostawcami. W ramach umowy „C.” GmbH zobowiązała się, że będzie kupować i dostarczać „C.” spółce z o.o. produkty we własnym imieniu, na własny rachunek i ryzyko. Strony umowy uzgodniły, że jeżeli w wyniku działań „C.” sp. z o.o. jej kontrahent poniesie szkody wynikające z rażącego niedbalstwa lub z winy umyślnej „C.” sp. z o.o., „C.” GmbH przysługuje prawo do żądania pokrycia rzeczywistych strat, szkód, kosztów lub wydatków.

Gdy „C.” sp. z o.o. podjęła decyzję o zaprzestaniu produkcji w jednej z fabryk „C.” GmbH w imieniu i na rzecz „C.” sp. z o.o. zawarła z dostawcą opakowań ugodę, na podstawie której zobowiązała się do zapłaty kary umownej z tytułu wcześniejszego zakończenia umowy oraz dodatkowej kary umownej z tytułu niezrealizowania zamówień w wysokości zgodnej z założeniami zaplanowanymi w okresie trwania umowy. Wnioskodawczyni zwróciła „C.” GmbH równowartość kwot kar umownych.

W związku z powyższym zadano następujące pytania:

1. Czy kary umowne zapłacone przez wnioskodawczynię z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy oraz z tytułu niezrealizowania planu zakupów mogą zostać zaliczone przez nią do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 15 ust. 1 PDOPrU?;

2. W jakim okresie wnioskodawczyni powinna zaliczyć opisane powyżej kary umowne do kosztów uzyskania przychodów?”.

W ocenie wnioskodawczyni, kary umowne mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 15 ust. 1 PDOPrU w dacie poniesienia wydatku (zapłaty kar), tj. w dniu, w którym ujęła w księgach rachunkowych koszt kar umownych na podstawie otrzymanej noty księgowej. Pomiędzy wydatkiem w postaci kar umownych a przychodami istnieje związek przyczynowo-skutkowy, o którym mowa w art. 15 ust. 1 PDOPrU, a ani kara umowna za przedterminowe rozwiązanie umowy, ani kara umowna z tytułu niezrealizowania zamówień nie mieści się w zakresie hipotezy przepisu art. 16 ust. 1 pkt 22 PDOPrU. Wnioskodawczyni dowodziła, że zapłacenie kar umownych było uzasadnione ekonomicznie. Kontynuowanie zamówień na dostawę opakowań wiązałoby się ze znacznie poważniejszymi konsekwencjami finansowymi oraz mogłoby się wiązać z brakiem osiągania przychodów w przyszłości. Wnioskodawczyni twierdziła, że wydatek w postaci kar umownych został poniesiony w celu utrzymania w sprawności źródła przychodów.

Minister Finansów uznał, że wydatki z tytułu wcześniejszego rozwiązania umów oraz z tytułu niezrealizowania planu zakupów są poniesione w celu wycofania się wnioskodawczyni z zawartych umów i jako niespełniające przesłanek wymienionych w art. 15 ust. 1 PDOPrU nie mogą być uznane za koszty uzyskania przychodów. Zapłata kary nie spełnia warunku pozostawania w związku przyczynowo-skutkowym z przychodem. Bez znaczenia w rozpoznawanej sprawie pozostaje zatem fakt, braku podlegania wydatków pod normę prawną zawartą w art. 16 ust. 1 pkt 22 PDOPrU. Jednocześnie organ interpretacyjny wskazał, że z racji braku wypełnienia przez przedmiotowy wydatek przesłanek składających się w pełni na treść normy z art. 15 ust. 1 PDOPrU, bezprzedmiotowe stało się rozstrzyganie kwestii, poruszanej w ramach stanowiska do pytania drugiego, związanej z momentem potrącalności wydatku w rachunku podatkowym „C.” sp. z o.o.

W ocenie organu, niedopuszczalna jest teza, że rozwiązanie umów z tytułu niezrealizowania planu zakupów, ma na celu zabezpieczenie/zachowanie źródła przychodów. Zaprzestanie współpracy na podstawie uprzednio zawartych umów nie może być rozumiane jako wypełniające nałożony ustawą warunek celowości, który winien być nakierowany bądź na osiągnięcie bądź na zabezpieczenie albo zachowanie źródła przychodów. W ocenie Ministra Finansów, trudno jest z treści art. 15 ust. 1 PDOPrU wyprowadzić klauzulę generalną, która racjonalność podejmowanych decyzji biznesowych wiązałaby z prawem do obniżenia swoich zobowiązań podatkowych, poprzez zwiększenie wydatków uznawanych za koszty uzyskania przychodów. „Racjonalność” postępowania, która nie zabezpiecza/zachowuje źródła przychodów, lecz w istocie w sposób znaczny ogranicza to źródło poprzez zaprzestanie odstąpienie od realizacji zamówień nie może skutkować przyjęciem, że celowość wydatku została osiągnięta. Organ podkreślił, że nie kwestionuje sensu ekonomicznego poniesionego wydatku, czy też racjonalności podejmowanych przez przedsiębiorcę decyzji gospodarczych i ich efektywności, bada natomiast celowość wydatku w granicach wyznaczonych przez art. 15 ust. 1 PDOPrU, tj. czy konkretny wydatek został poniesiony w związku dążeniem do osiągnięcia przychodu (zachowania lub zabezpieczenia jego źródła).

Po wezwaniu Ministra Finansów do usunięcia naruszenia prawa „C.” sp. z o.o. wniosła skargę na powyższą interpretację. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił zaskarżoną interpretację indywidualną. W ocenie sądu, zapłacone przez skarżącą kary umowne z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy oraz z tytułu niezrealizowania planu zakupów mieszczą się w dyspozycji art. 15 ust. 1 PDOPrU i tym samym stanowią koszt uzyskania przychodu. Jeżeli bowiem zapłata kary umownej ogranicza konieczność ponoszenia innych wydatków przez podatnika i ma wpływ na racjonalność alokacji wydatków w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, to wydatek taki należy uznać za koszt uzyskania przychodu w rozumieniu art. 15 ust. 1 PDOPrU, który definicję kosztów uzyskania przychodu wiąże z zabezpieczeniem bądź zachowaniem źródła przychodu.

Skład orzekający ma świadomość, że w orzecznictwie sądów administracyjnych prezentowany jest niekiedy pogląd, że kary umowne i odszkodowania będące następstwem niewykonania umowy bądź odstąpienia od niej nie stanowią kosztów uzyskania przychodu, ze względu na brak przesłanki działania w celu osiągnięcia przychodu (zabezpieczenia lub zachowania jego źródeł) (zob. wyrok NSA z 20.7.2011 r., II FSK 460/10, Legalis; wyrok NSA z 30.11.2006 r., II FSK 1388/05, Legalis). Jednak, przy ocenie dopuszczalności kwalifikowania do kosztów uzyskania przychodów wydatków z tytułu kar umownych i odstępnego należy przykładać szczególne znaczenie do rozumienia terminów „zachowanie” i „zabezpieczenie” źródła przychodów. W szczególności, jeżeli jako zabezpieczenie źródła przychodów należy rozumieć koszty poniesione na ochronę istniejącego (podstawowego) źródła przychodów, w taki sposób, aby to źródło funkcjonowało w bezpieczny sposób, to ograniczenie strat finansowych w postaci rezygnacji z wydatku, pomimo poniesienia pewnych kosztów, służy właśnie temu celowi. W dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej, poniesienie pewnych wydatków ograniczy straty, które zachwiałyby możliwością uzyskiwania przychodów z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Istotne jest więc, aby kwalifikując dany wydatek jako koszt podatkowy uwzględniać również kwestię logicznego ciągu zdarzeń determinujących określone i konkretne działania podatnika, począwszy od momentu zawarcia umów najmu. Sad wyjaśnił, że należy oceniać racjonalność określonego działania dla osiągnięcia przychodu, a fakt, że podatnik nie oczekiwał określonego efektu gospodarczego nie dyskwalifikuje poniesionego wydatku jako kosztu uzyskania przychodu. W procesie działań gospodarczych przedsiębiorca dąży bowiem nie tylko do maksymalizacji przychodów, ale i minimalizacji strat.

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną organu. Celem ustalenia, czy dany wydatek jest kosztem uzyskania przychodów konieczne jest wykazanie, czy wydatek ten spełnia przesłanki określone w art. 15 ust. 1 PDOPrU, a także czy nie został wymieniony w art. 16 ust. 1 PDOPrU jako wydatek niestanowiący kosztów uzyskania przychodów. Jak wyjaśniono, gospodarczo uzasadnione i racjonalne decyzje gospodarcze, podejmowane pierwotnie w określonych warunkach, mające oczywisty związek z przychodami, w związku z negatywną zmianą okoliczności mogą wywoływać lub wywołują konieczność podejmowania przez podatnika działań zmierzających już nie do osiągnięcia przychodów, ale do zachowania lub zabezpieczenia źródeł przychodów. Istotne jest, aby oceniając dany wydatek pod kątem kosztu podatkowego uwzględniać również logiczny ciąg zdarzeń wywołujących określone działania podatnika, tj. zawarcie umowy, zmianę uwarunkowań gospodarczych, przyczyny rozwiązania umowy, skutkujące zapłatą ze strony spółki stosownej opłaty, konsekwencje finansowe takiej decyzji i ich wpływu na osiągnięcie przychodów lub zachowanie albo zabezpieczenie źródeł przychodów, a także dynamikę procesów i zjawisk gospodarczych, w ramach których dochodzi do zmiany pierwotnie podejmowanych decyzji, a która to zmiana związana jest z zachowaniem lub zabezpieczeniem źródła przychodów.