Jak wynika z motywów dyrektywy osoby pracujące dla organizacji publicznej lub prywatnej lub utrzymujące kontakt z taką organizacją w związku ze swoją działalnością zawodową niejednokrotnie jako pierwsze dowiadują się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego, do jakich dochodzi w tym kontekście. Zgłaszając szkodliwe dla interesu publicznego naruszenia prawa UE osoby takie działają jako „sygnaliści” i tym samym odgrywają kluczową rolę w ujawnianiu takich naruszeń i zapobieganiu im oraz w ochronie dobra społecznego. Potencjalni sygnaliści często jednak rezygnują ze zgłaszania swoich zastrzeżeń lub podejrzeń z obawy przed działaniami odwetowymi. W związku z tym w coraz większym stopniu uznaje się, zarówno na poziomie unijnym, jak i międzynarodowym, znaczenie zapewnienia zrównoważonej i skutecznej ochrony sygnalistów. W niektórych dziedzinach polityki przypadki naruszenia prawa UE mogą wyrządzić poważną szkodę interesowi publicznemu, ponieważ stwarzają poważne ryzyko dla dobra społecznego. Należy zatem poprawić egzekwowanie prawa poprzez wprowadzenie skutecznych, poufnych
 i bezpiecznych kanałów dokonywania zgłoszeń i poprzez zapewnienie sygnalistom skutecznej ochrony przed działaniami odwetowymi. 

Dyrektywa ma więc na celu wprowadzenie wspólnych norm minimalnych zapewniających sygnalistom skuteczną ochronę, ponieważ mechanizm ochrony sygnalistów funkcjonujący obecnie w UE jest ukształtowany niejednolicie w poszczególnych państwach członkowskich i dziedzinach polityki.

Zakres dyrektywy

Dyrektywa ustanawia wspólne minimalne normy ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa objęte zakresem stosowania aktów UE określonych w załączniku do dyrektywy, dotyczące takich dziedzin jak: zamówienia publiczne, usługi, produkty i rynki finansowe oraz zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska, ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe, bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, ochrona prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwo sieci i systemów informacyjnych, określone naruszenia mające wpływ na interesy finansowe UE oraz dotyczące rynku wewnętrznego.  

Dyrektywa a zatrudnienie

Dyrektywa nie wpływa jednak m.in. na przepisy krajowe dotyczące wykonywania przez pracowników ich prawa do konsultacji z ich przedstawicielami lub związkami zawodowymi, przepisy krajowe dotyczące ochrony przed nieuzasadnionym szkodliwym działaniem w wyniku takich konsultacji ani na przepisy krajowe dotyczące autonomii partnerów społecznych i ich prawa do zawierania układów zbiorowych.  

Dyrektywę stosuje się do osób dokonujących zgłoszenia, pracujących w sektorze prywatnym lub publicznym, które uzyskały informacje na temat naruszeń w kontekście związanym z pracą, w tym co najmniej do osób posiadających status pracownika (oraz przyszłych i byłych pracowników), osób posiadających status osób prowadzących działalność na własny rachunek, akcjonariuszy lub wspólników oraz osób będących członkami organu administrującego, zarządzającego lub nadzorczego przedsiębiorstwa, a także wolontariuszy i stażystów, osób pracujących pod nadzorem i kierownictwem wykonawców, podwykonawców i dostawców. 

Inne kwestie

Dyrektywa reguluje także kwestie związane z:

  • obowiązkiem zachowania poufności w związku ze zgłoszeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi osobom dokonującym tych zgłoszeń, 
  • przetwarzaniem danych osobowych (ma być ono dokonywane zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2016/679, tj. rozporządzeniem RODO, i dyrektywą (UE) 2016/680), 
  • prowadzeniem rejestrów zgłoszeń (państwa członkowskie mają zapewnić, aby podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym oraz właściwe organy prowadziły rejestr wszystkich przyjętych zgłoszeń, zgodnie z wymogami w zakresie poufności),
  • dokumentowaniem zgłoszeń. 

Środki ochrony sygnalistów

Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek podjęcia niezbędnych środków, aby zakazać wszelkich form działań odwetowych wobec osób zgłaszających naruszenia, w tym gróźb działań odwetowych i prób podejmowania działań odwetowych, w tym w szczególności działań odwetowych podejmowanych m.in. w następujących formach:

  • degradacji lub wstrzymania awansu, 
  • przekazania obowiązków, zmiany miejsca pracy, obniżenia wynagrodzenia, zmiany godzin pracy, 
  • wstrzymania szkoleń, 
  • negatywnej oceny wyników lub negatywnej opinii o pracy, 
  • nałożenia lub zastosowania jakiegokolwiek środka dyscyplinarnego, nagany lub innej kary, w tym finansowej,
  • przymusu, zastraszania, mobbingu lub wykluczenia, 
  • dyskryminacji, niekorzystnego lub niesprawiedliwego traktowania, 
  • nieprzedłużenia lub wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę na czas określony. 

Ponadto państwa członkowskie mają zapewnić, by osoby dokonujące zgłoszeń miały w stosownych przypadkach dostęp do środków wsparcia, do których należą w szczególności: 

  • bezpłatny i otwarty dla wszystkich dostęp do kompleksowych i obiektywnych informacji oraz porad na temat dostępnych procedur i środków ochrony prawnej mających na celu ochronę przed działaniami odwetowymi oraz na temat praw przysługujących osobie, której dotyczy zgłoszenie, 
  • skuteczna pomoc ze strony właściwych organów w kontaktach z wszelkimi odpowiednimi organami zaangażowanymi w ochronę przed działaniami odwetowymi, oraz 
  • pomoc prawna w postępowaniach karnych i transgranicznych postępowaniach cywilnych zgodnie z dyrektywą (UE) 2016/1919 i dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE oraz, zgodnie z prawem krajowym, pomoc prawna w dalszych postępowaniach, a także doradztwo prawne lub inna pomoc prawna. 

Państwa członkowskie mają także podjąć niezbędne określone w dyrektywie środki mające na celu zapewnienie, aby osoby dokonujące zgłoszeń były chronione przed działaniami odwetowymi. 

Wprowadzenie postanowień dyrektywy do prawa krajowego

Państwa członkowskie mają wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania tej dyrektywy do 17.12.2021 r. Na zasadzie odstępstwa, w przypadku podmiotów prawnych w sektorze prywatnym zatrudniających od 50 do 249 pracowników, państwa członkowskie mają natomiast wprowadzić w życie do 17.12.2023 r. przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wypełnienia obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń.  

Jak dotychczas nie ma jeszcze projektu ustawy, która wdroży do polskiego porządku prawnego postanowienia ww. dyrektywy.