W kontekście podanej problematyki na uwagę zasługują regulacje SamGminU oraz GospNierU. W pierwszej z nich w art. 30 ust. 2 pkt 3 podano, że do zadań wójt należy w szczególności gospodarowanie mieniem komunalnym. Z kolei, z korelacji przepisów art. 25 ust. 1–2 oraz art. 23 ust. 1 GospNierU wynika m.in., że gminnym zasobem nieruchomości gospodaruje wójt, burmistrz albo prezydent miasta. Nadto, gospodarowanie zasobem polega w szczególności na wykonywaniu czynności, o których mowa w art. 23 ust. 1, a ponadto na sporządzaniu planów wykorzystania zasobu, przygotowywaniu opracowań geodezyjno-prawnych i projektowych, dokonywaniu podziałów oraz scaleń i podziałów nieruchomości, a także wyposażaniu ich, w miarę możliwości, w niezbędne urządzenia infrastruktury technicznej.

W kontekście poruszonego zagadnienia warto odnotować stanowisko wyrażone w rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Dolnośląskiego z 9.2.2022 r. (NK-N.4131.165.1.2022.AA2; https://edzienniki.duw.pl/). We wskazanym orzeczeniu zakwestionowano zapisy przewidujące, że: „Za korzystanie z gruntu stanowiącego własność Gminy (…) bez tytułu prawnego pobiera się wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu w wysokości 200% stawki czynszu określonej w załącznikach nr 1 i nr 2 do zarządzenia”.

Organ nadzoru weryfikując ww. zapisy wskazał m.in., że nieruchomości samorządowe niewątpliwie mogą być oddawane w dzierżawę, co potwierdza treść art. 13 ust. 1 GospNierU. Zgodnie zaś z art. 693 § 1 KC, przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz. Zatem, czynsz jest elementem stosunku umowy dzierżawy – świadczeniem dzierżawcy wobec wydzierżawiającego. Natomiast po upływie okresu, na jaki umowa została zawarta, dzierżawca obowiązany jest, w braku odmiennej umowy, zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w jakim powinien się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu dzierżawy (art. 705 KC). Organ nadzoru podkreślił nadto, że w przypadku gdy dzierżawca, mimo ustania umowy, nie wydaje wydzierżawiającemu jej przedmiotu, to wydzierżawiającemu przysługują dwa rodzaje roszczeń – po pierwsze określone w art. 471 KC roszczenie o odszkodowanie z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania, po drugie wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego, którego można domagać się w oparciu o art. 224–225 KC.

Co jednak najistotniejsze, organ nadzoru wskazał również, że wysokość wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy nie może zostać z góry określona w sposób arbitralny w drodze aktu o charakterze publicznoprawnym. Zaakcentowano także, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego jest kategorią cywilnoprawną, określaną (w braku porozumienia stron) w postępowaniu przed sądem powszechnym, co oznacza, że gmina (jej organy) nie mogą odgórnie określać sztywnych stawek.

Podsumowując, stanowisko organu nadzoru ma prawne uzasadnienie. Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, np. po wygaśnięciu dzierżawy, powinno być dochodzone przez gminę, przy czym, nie można w uchwale/zarządzeniu określać sztywnych stawek tegoż świadczenia. Jego wysokość jest bowiem zależna od konkretnego stanu faktycznego.