Projektowane rozporządzenie miałoby zastąpić obecnie funkcjonujące rozporządzenie MEN z 12.5.2011 r. w sprawie rodzajów i szczegółowych zasad działania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i młodzieży w tych placówkach oraz wysokości i zasad odpłatności wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz.U. z 2011 r. Nr 109, poz. 631). Podstawę do wydanie nowego rozporządzenia stanowi art. 71 ust. 1 pkt 1 OświatU. W ocenie MEN, prowadzone przez resort edukacji oraz Rzecznika Praw Dziecka oceny funkcjonowania placówek oświatowych wykazały szereg nieprawidłowości. Wśród nich MEN wymienia dysproporcje i różnice w infrastrukturze oraz sposobie organizacji pracy między poszczególnymi placówkami tego samego rodzaju. W celu przeciwdziałania tym nieprawidłowościom MEN postanowił wprowadzić do OświatU przepis art. 84b, który zawiera zobowiązanie dla placówek niepublicznych do stosowania przepisów rozporządzenia regulującego zasady działania placówek publicznych. Zdaniem MEN konieczne jest jeszcze wyraźne określenie roli merytorycznej placówek oświatowych, oraz podstawowych standardów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki, które powinny być w nich stosowane. Proponowane przez resort edukacji zmiany mają służyć poprawie funkcjonowania placówek oświatowych, zwiększeniu bezpieczeństwa wychowanków i podniesieniu jakości pracy. Placówki mają także w większym stopniu być nakierowane na przygotowywanie wychowanków do samodzielnego życia poza placówką. Planowane zmiany mają dotyczyć przede wszystkim:

1) młodzieżowych ośrodków wychowawczych,

2) młodzieżowych ośrodków socjoterapii,

3) specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych,

4) specjalnych ośrodków wychowawczych,

5) ośrodków rewalidacyjno wychowawczych,

czyli tych placówek, które w największym stopniu kierują swoje działania do dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie, bądź zagrożonych takim niedostosowaniem, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania.

Uporządkowanie katalogu placówek oświatowych

Projektowany § 1 zawiera katalog placówek systemu oświaty, w przypadku których znajdą zastosowanie przepisy rozporządzenia. Nowe rozporządzenie będzie osobno wymieniać młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze i ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze. Również w poszczególnych rozdziałach rozporządzenia znalazły się rozdziały dotyczące młodzieżowych ośrodków wychowawczych i młodzieżowych ośrodków socjoterapii (rozdział 2), specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych i specjalnych ośrodków wychowawczych (rozdział 4) oraz ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych (rozdział 5).

Regulacje dotyczące zasad pracy z wychowankami

Resort edukacji zamierza zamieścić w nowym rozporządzeniu przepisu określające podstawowe zasady pracy wychowawczej, edukacyjnej i opiekuńczej z wychowankami, obowiązującymi w placówkach. Zasady te miałyby charakter uniwersalny i odnosiłyby się do praw wychowanków wynikających m.in. z Konwencji o prawach dziecka. W efekcie zasadom tym miałyby zostać podporządkowane metody pracy wychowawczej, edukacyjnej i opiekuńczej obowiązujące w placówkach.

Zgodnie z zapisami zawartymi w projekcie, placówki miałyby w swoich działaniach dbać o rozwój poznawczy i społeczny wychowanka i wspierać jego kreatywność, biorąc pod uwagę jego rozpoznane potrzeby rozwojowe i edukacyjne. Celem pracy byłoby przygotowanie wychowanka do samodzielnego i odpowiedzialnego funkcjonowania w życiu społecznym, a także respektowania praw innych osób. Projektowany § 2 wymienia następujące zasady, którymi miałyby się kierować placówki oświatowe:

1) poszanowanie godności wychowanka,

2) poszanowanie prywatności wychowanka,

3) przyjazna komunikacja z wychowankiem,

4) wspieranie kreatywnej aktywności wychowanka,

5) odpowiedzialność wychowanka za swoje postępowanie,

6) współodpowiedzialność nauczycieli i pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówce za rozwijanie możliwości psychofizycznych wychowanka,

7) kreatywności działań wychowawczych i edukacyjnych,

8) otwartości na środowisko lokalne.

Standardy pracy i wyposażenia ośrodków

Projekt rozporządzenia wprowadza standardy opieki i wychowania realizowane przez ośrodki, przez dookreślenie ich zadań. Wszystkie typy placówek mają za zadanie rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, możliwości psychofizycznych i zainteresowań wychowanków, organizowanie zajęć umożliwiających im wszechstronny rozwój, a także przygotowanie do samodzielności. Twórcy projektu podkreślają konieczność utrzymywania współpracy placówki w zakresie realizowanych przez nią zadań – ze środowiskiem lokalnym, w tym także z organizacjami pozarządowymi, wolontariuszami, czy instytucjami kultury.

Projekt rozporządzenia duży nacisk kładzie na współpracę placówek z rodzicami wychowanków, czy odpowiednimi do potrzeb wychowanków podmiotami zewnętrznymi, jak ośrodki pomocy społecznej, czy powiatowe centra pomocy rodzinie . Dzięki temu możliwe będzie lepsze reagowanie na potrzeby wychowanków oraz skuteczniejsze umożliwienie wychowankom funkcjonowania w środowisku po opuszczeniu placówki.

Projekt przewiduje także zobowiązanie wybranych placówek do systematycznej oceny efektywności podejmowanych działań oraz systematycznego badania poziomu bezpieczeństwa wychowanków , a także przygotowania ich do funkcjonowania już po opuszczeniu placówki. Dodatkowym zadaniem byłoby monitorowanie losów byłych wychowanków, co miałoby prowadzić do podniesienia jakości funkcjonowania ośrodków. Projekt rozporządzenia przewiduje także wprowadzenie systematycznej oceny pracy ośrodków.

Nowe rozporządzenie zakłada także określenie podstawowego standardu wyposażenia placówki, co jest zwłaszcza istotne w przypadku placówek zapewniających całodobową opiekę. Projekt zakłada ograniczenie do 4 osób maksymalnej liczby wychowanków w pokojach mieszkalno-sypialnych oraz stworzenie wychowankom możliwości uczestniczenia w życiu placówki. Przepisy przejściowe zakładają, że placówki miałyby czas na dostosowanie standardów socjalno-mieszkaniowych do nowych wymagań do 31.8.2020 r.

Specjaliści oraz osoby zatrudnione w placówkach

Projekt rozporządzenia wskazuje specjalistów pracujących w ośrodkach, których kwalifikacje przesądzają o jakości opieki i wychowania. Rodzaj i liczba zatrudnionych specjalistów powinna zależeć od potrzeb wychowanków w poszczególnych rodzajach placówek. Ośrodki zostały natomiast zobowiązane do zatrudnienia psychologów, pedagogów i doradców zawodowych. W przypadku psychologa zatrudnionego w MOW, MOS, SOSW oraz SOW jego wymiar godzin nie może być niższy niż pełny tygodniowy wymiar godzin zajęć ustalony na podstawie art. 42 ust. 7 KN. Wymiar godzin pedagoga zatrudnionego w MOW, MOS, SOSW oraz SOW nie może być niższy niż połowa pełnego tygodniowego wymiaru zajęć, a doradcy zawodowego – nie niższy niż 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin. Wymiar godzin wymienionych specjalistów powinien być proporcjonalny do liczby wychowanków, w związku z tym przy poszczególnych rodzajach ośrodków wskazano, że w przypadku większej liczby wychowanków powinno zwiększyć się wymiar godzin zajęć specjalistów.

Projekt rozporządzenia zakłada także możliwość zatrudnienia w SOSW i SOW pomocy wychowawcy – ze względu na potrzeby wychowanków wynikające z ich niepełnosprawności. W przypadku SOSW, w których w grupach wychowawczych w skład wchodzą wychowankowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z autyzmem, zespołem Aspergera lub wychowankowie z niepełnosprawnościami sprzężonymi – placówka będzie miała obowiązek zatrudnienia pomocy wychowawcy. Podobnie obowiązek zatrudnienia w każdej grupie wychowawczej pomocy wychowawcy pojawi się w przypadku ORW, w których wychowankami są dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim lub z niepełnosprawnościami sprzężonymi z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym. W grupach wychowawczych, w skład których będą wchodziły dzieci i młodzież z powyższymi niepełnosprawnościami, a których możliwości w zakresie samoobsługi, przemieszczania i komunikacji z otoczeniem będą ograniczone, konieczne będzie dodatkowo zapewnienie im bezpieczeństwa podczas pobytu w ośrodku – do zapewnienia takiej pomocy będzie zobowiązany wychowawca.

Grupy wychowawcze

Projekt rozporządzenia przewiduje doprecyzowanie przydziału wychowanków do grup wychowawczych. Przy podziale do grupy uwzględniane będą jedynie indywidualne potrzeby rozwojowe oraz wiek wychowanków – które powinny być zbliżone w ramach jednej grupy. Dzięki temu przebywanie wychowanków o zbliżonym wieku powinno ułatwić proces wychowawczy, a także ograniczyć trudne sytuacje w kontaktach wychowanków.

Opieka nad wychowankami w porze nocnej

Nowe rozporządzenie w sposób bardziej szczegółowy ureguluje przepisy dotyczące opieki sprawowanej w porze nocnej. Określona zostanie minimalna liczba osób sprawujących opiekę oraz ich podstawowe obowiązki. Projekt przewiduje liczbę 2 osób w MOW na 36 wychowanków, natomiast w MOS, SOSW oraz SOW – 2 opiekunów na 48 wychowanków. Liczba opiekunów będzie wzrastała wraz z liczbą wychowanków. Osoby sprawujące opiekę w porze nocnej będą zobowiązane do przeprowadzenia trzech obchodów w ciągu nocy. Projekt przewiduje też wprowadzenie jednolitego czasu trwania pory nocnej – od 22 do 6.

Regulacje określające wychowanków placówek

Projekt rozporządzenia przewiduje wprowadzenie regulacji określających wychowanków MOW, MOS, SOSW oraz ORW. Dzięki temu prostsze będzie poprawne wykazanie wychowanków w SIO. Obecnie, zdaniem MEN, pojawiają się w tym zakresie trudności interpretacyjne, na które wskazywały m.in. wyniki kontroli prowadzonych przez UKS oraz zapytania kierowane do MEN. W przypadku MOW szczególnie ważne jest doprecyzowanie kwestii czasu, kiedy nieletni staje się wychowankiem ośrodka. W przypadku pozostałych rodzajów placówek projekt wskazuje na konieczność posiadania przez wychowanków odpowiednio orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub też orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.

Zmiany dotyczące MOW i MOS

Projekt przewiduje dodanie przepisu, wskazującego, że działalność MOW i MOS może być ukierunkowana na rozwiązywanie specyficznych problemów wychowanków, w tym wychowanków z zaburzeniami psychicznymi, natomiast w przypadku MOW – również wychowanek będących nieletnimi matkami, a także wychowanków wymagających wzmożonego nadzoru wychowawczego. Ma tu umożliwić tworzenie ośrodków, które będą wyspecjalizowane w pracy z wychowankami o jednorodnych potrzebach.

Projekt zakłada doprecyzowanie sposobu realizacji zadań, które są przypisane MOW. Nowa regulacja zakłada, że ośrodki te od chwili przyjęcia wychowanka powinny rozpocząć działania, które będą miały na celu jego przygotowanie do prawidłowego funkcjonowania w środowisku rodzinnym oraz społecznym, a także prowadziły do jego samodzielności.

Do szkół funkcjonujących w ramach MOW i MOS będą mogli uczęszczać również uczniowie niebędący wychowankami ośrodka, posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na:

1) zagrożenie niedostosowaniem społecznym – w przypadku MOS,

2) niedostosowaniem społecznym – w przypadku MOW.

Ma to umożliwić tym uczniom realizację obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki w warunkach dostosowanych do ich indywidualnych potrzeb edukacyjnych i rozwojowych, przy jednoczesnym wykorzystaniu specjalistycznego przygotowania nauczycieli i specjalistów zatrudnionych w powyższych placówkach.

Zmiany dotyczące SOSW i SOW

Projekt rozporządzenia zakłada, że wychowankowie SOSW i SOW będą mogli przebywać w nich nie dłużej, niż do końca roku szkolnego, w roku kalendarzowym, w którym wychowanek kończy 24 lata (dotychczas granicą był wiek 23 roku życia).

Do SOW nie będzie można przyjmować dzieci i młodzieży zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Będą tam mogli przebywać wyłącznie wychowankowie z niepełnosprawnościami określonymi w projektowanym § 30 rozporządzenia:

1) niesłyszący i słabosłyszący,

2) niewidomi i słabowidzący,

3) z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,

4) z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,

5) z niepełnosprawnościami sprzężonymi,

6) z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym.

Ma to doprowadzić do podniesienia poziomu bezpieczeństwa wychowanków niepełnosprawnych przebywających w tych ośrodkach. Natomiast w uczniowie zagrożeni niedostosowaniem społecznym powinni korzystać z MOS.

Projekt określa także wiek wychowanków SOW. Proponuje się, aby do SOW były przyjmowane dzieci od IV klasy szkoły podstawowej. Wynika to z faktu, że ośrodki te nie prowadzą szkoły (a ich wychowankowie uczęszczają do szkół poza ośrodkiem), a także z tego, że najmłodszym dzieciom należy zapewnić kontakt z rodziną – co jest bardzo ważne dla ich prawidłowego rozwoju.

Po wejściu w życie nowych przepisów zarówno SOSW, jak i SOW, będą mogły, za zgodą organu założycielskiego, działać także w dni wolne od nauki. Projekt przewiduje więc przepis ograniczający przebywanie w tych dniach w SOSW dzieci poniżej 10 roku życia wyłącznie w przypadkach uzasadnionych sytuacją rodzinną. Ponadto, zarówno SOSW, jak i SOW, zostaną zobowiązane do monitorowania sytuacji rodzinne dziecka i do wystąpienia do sądu w przypadku pojawienia się sygnałów wskazujących na zaniedbywanie przez rodziców obowiązków wobec dziecka.

Zmiany dotyczące ORW

Projektowane rozporządzenie przewiduje doprecyzowanie przepisów dotyczących funkcjonowania ORW. Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym z niepełnosprawnościami sprzężonymi będą przyjmowanie do ośrodka na okres, na który wydano orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, jednak nie wcześniej niż od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą 3 lata i nie dłużej niż do końca roku szkolnego, w roku kalendarzowym, w którym kończą 24 lata.

Nowe rozporządzenie doprecyzowuje, że ośrodek zapewnia wychowankom z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym z niepełnosprawnościami sprzężonymi rozpoznawanie możliwości psychofizycznych i zainteresowań oraz udział w zajęciach umożliwiających nabywanie umiejętności życiowych, ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie w środowisku rodzinnym i społecznym.