Zasadniczym pojęciem pozostającym do rozstrzygnięcia jest kwestia zrealizowania celu wywłaszczenia. W tym zakresie WSA w Krakowie w wyroku z 4.2.2022 r., II SA/Kr 1196/21 uznał, że zgodnie z regulacją zawartą w art. 136 ust. 3 GospNierU poprzedni właściciel lub jego spadkobierca mogą żądać zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, jeżeli stosownie do art. 137 stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Przepis art. 137 ust 1 przesądza natomiast, iż nieruchomość uznaje się za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, jeżeli: pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją tego celu albo pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel ten nie został zrealizowany.

Z kolei przepis art. 216 GospNierU. stanowi, iż przepisy ustawy o zwrocie wywłaszczonych nieruchomości stosuje się odpowiednio do nieruchomości przejętych lub nabytych na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.).

Orzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 13.3.2014 r. P 38/11, w orzekł, iż art. 137 ust. 1 pkt 2 GospNierU w zakresie, w jakim za nieruchomość zbędną uznaje nieruchomość wywłaszczoną przed 27.5.1990 r., na której w dniu złożenia wniosku o zwrot, a nie później niż przed 22.9.2004 r., zrealizowano cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 165 ust. 1 Konst. Orzeczenie to na nowo zdefiniowało kształt pojęcia zbędności na cel wywłaszczenia. Jeżeli bowiem cel wywłaszczenia został zrealizowany po upływie terminów, o których mowa w art. 137 ust. 1 GospNierU, a przed 22.9.2004 r., brak podstaw by uznać, iż nieruchomość stałą się zbędna na cel wywłaszczenia, a co za tym idzie że żądanie jej zwrotu jest uprawnione.

Dominującym aktualnie w orzecznictwie poglądem związanym z rozumieniem pojęcia „realizacja celu wywłaszczenia”, w aspekcie o którym mowa w art. 216 GospNierU (wywłaszczenia dokonywane na podstawie aktów prawnych aktualnie nie obowiązujących) jest stanowisko, że celu wywłaszczenia dokonanego w dość odległej przeszłości nie można interpretować, w szczególności co do precyzji użytych w decyzji czy innym akcie wywłaszczeniowym sformułowań, według aktualnych standardów. Pogląd ten podziela sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę. W przeszłości cel wywłaszczenia określany był na ogół ogólnikowo. Tak też należy interpretować to pojęcie obecnie. Nie jest koniecznym ustalanie, jakie konkretnie miało być przeznaczenie wywłaszczanego terenu, jeżeli w akcie wywłaszczeniowym wskazywano, że miała być to np. budowa miasta, osiedla czy szpitala. Dla uznania, że cel wywłaszczenia zrealizowano wystarczy wykazać, iż dany obszar został zagospodarowany, jako przestrzeń miejska, osiedlowa czy szpitalna.

Podkreślić jednak należy, że realizacja celu wywłaszczenia zawsze musi być rozumiana, jako celowe działania organów lub innych uprawnionych podmiotów, mających realizować cele, dla których wywłaszczenia dokonano. Brak zagospodarowania terenu lub zagospodarowania go sprzecznie z choćby ogólnie określonym celem wywłaszczenia, nie może być uznane za realizację celu wywłaszczenia i stanowić podstawy do odmowy zwrotu nieruchomości, o ile spełnione zostaną pozostałe przesłanki, o których mowa w art. 136 GospNierU.