Ustanowienie prawa użytkowania wieczystego może skutecznie uniemożliwić realny zwrot reprywatyzowanej nieruchomości, gdyż na przeszkodzie zmiany wpisu w księdze wieczystej stoją prawa osoby trzeciej, tj. użytkownika wieczystego (wyr. Sądu Najwyższego z 30.06.2021 r., I CSKP 11/21).

Stan faktyczny

Spadkobiercy księcia Sapiehy, byłego właściciela zamku i majątku w miejscowości Krasiczyn na Podkarpaciu wnieśli do sądu wieczystoksięgowego powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, żądając wpisania ich do księgi jako właścicieli majątku. Wcześniej uzyskali oni, w postępowaniu administracyjnym, orzeczenie o niezgodności z prawem decyzji nacjonalizującej ich majątek tuż po II wojnie światowej, na mocy dekretu PKWN z 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Na mocy tej decyzji majątek Krasiczyn wraz z zamkiem przejął Skarb Państwa. W latach 1970-tych trafił on do rąk ówczesnej Fabryki Samochodów Osobowych, FSO utworzyło tam ośrodek wypoczynkowy, później przekształcony w hotel, który działa po dziś dzień.

W 1994 r. w związku z prywatyzacją FSO, majątek z zamkiem przekazano do zasobów Agencji Rozwoju Przemysłu (ARP).

W księgach wieczystych od 1947 r. figurował Skarb Państwa jako właściciel. Od 1990 r. pojawił się kolejny wpis – prawa użytkowania wieczystego, które Skarb Państwa przyznał dysponentowi majątku, czyli FSO. Po prywatyzacji FSO, prawo użytkowania wieczystego przeszło na ARP.

W związku z uchyleniem decyzji nacjonalizacyjnych, spadkobiercy Sapiehów wnieśli o uregulowanie kwestii własnościowych w księgach wieczystych, co miało być wstępem do realnego przekazania majątku w ręce dawnych właścicieli.

Stanowisko sądu I i II instancji

Jednak sąd I instancji powództwo to oddalił. Apelacja oraz skarga kasacyjna wnioskodawców także zostały oddalone.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy uzasadniając orzeczenie kończące sprawę wskazał, że nawet w razie wadliwej podstawy prawnej wpisu jednostki publicznej – Skarbu Państwa, czy jednostki samorządu terytorialnego – rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni podmioty trzecie, wpisane jako użytkownicy wieczyści, nawet jeżeli były to dawne jednostki państwowe, np. przedsiębiorstwa państwowe, które podlegały prywatyzacji, albo nabywców prawa użytkowania wieczystego. Użytkownik wieczysty nadal nim pozostaje, także w razie stwierdzenia nieprawidłowego nabycia nieruchomości przez państwo, jeśli wpisano go w dobrej wierze do księgi wieczystej.

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie dotyczy jednak nabywcy prawa w złej wierze, zgodnie z art. 6 ust. 1 KWU. Ale w rozpoznawanej sprawie SN nie dopatrzył się nabycia użytkowania wieczystego w złej wierze, gdyż FSO (poprzednik prawny ARP) stała się użytkownikiem wieczystym w 1990 r., zaś decyzje nacjonalizacyjne zakwestionowano kilka lat później. Nie można więc przyjmować złej wiary nabywcy, jeżeli postępowanie reprywatyzacyjne w momencie ustanowienia użytkowania wieczystego było dopiero w toku i nie zakończyło się jeszcze prawomocną decyzją.