Ustawa ma określać przede wszystkim wymogi związane z zatrudnianiem cudzoziemców, organy właściwe oraz tryb postępowania w tych sprawach, zasady wjazdu i pobytu cudzoziemców na terytorium Polski w związku z wykonywaniem pracy oraz skutki powierzenia pracy cudzoziemcowi. Prezentujemy najważniejsze zmiany, które zostały przewidziane w tym projekcie.
Całkowita elektronizacja procedur związanych z uzyskaniem zezwolenia na pracę cudzoziemców
W celu rzeczywistego skrócenia terminów wydawania zezwoleń na pracę oraz usprawnienia procesu rozpatrywania spraw w tym zakresie projekt ustawy przewiduje pełną elektronizację procedury wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców począwszy od złożenia wniosku, aż po odbiór decyzji w tych sprawach. Także postępowanie odwoławcze będzie prowadzone elektronicznie. Będzie to realizowane poprzez specjalny system informatyczny, który usprawni całą procedurę.
Zmniejszenie liczby procedur dotyczących zatrudnienia cudzoziemców
Aby ograniczyć mnogość procedur, a tym samym uprościć system dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy projekt ustawy przewiduje, że nie będzie konieczne uzyskiwanie informacji od starosty na temat możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy, który chce zatrudnić obecnie cudzoziemca. Dzięki temu przyspieszona zostanie procedura wydania zezwolenia na pracę. Biorąc pod uwagę, jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, liczbę obywateli państw, którzy zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami korzystają z oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy (blisko 2 mln w 2021 r.) oraz zezwoleń na pracę (ok. 249 tys. w 2021 r.), otrzymanych bez testu rynku pracy, można przyjąć, że już obecnie test rynku pracy jest realizowany jedynie dla ok. 10% cudzoziemców, dla których pracodawcy uzyskali zezwolenie lub oświadczenie. Utrzymująca od 2015 r. roku niska stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce (9,7% w końcu 2015 r. i tylko 4,9% w lipcu 2022 r.), a tym samym nawet mimo kryzysu wywołanego pandemią Covid-19, zmniejszająca się liczba zarejestrowanych w urzędach pracy bezrobotnych (z wyjątkiem wzrostu notowanego w 2020 r.), którzy potencjalnie mogą zaspokoić potrzeby kadrowe pracodawców powoduje, że procedura testu rynku stała się nieefektywna.
Zwiększenie roli Publicznych Służb Zatrudnienia (dalej PSZ) w procesie legalizacji zatrudnienia cudzoziemców
Projektowana ustawa przewiduje zwiększenie roli PSZ w szczególności w zakresie oświadczeń o zatrudnieniu cudzoziemca. Zgodnie z projektem ustawy oświadczenia o zatrudnieniu cudzoziemca będą mogły dotyczyć zatrudnienia cudzoziemca na okres do 24 miesięcy, podobnie jak przewidują to obecnie przepisy ustawy z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w brzmieniu nadanym ustawą z 17.12.2021 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw. Możliwość zatrudnienia cudzoziemca zostanie wydłużona do 24 miesięcy (z 6 miesięcy w ciągu 12 miesięcy), co powoduje, że powiatowe urzędy pracy, wpisując oświadczenia do ewidencji oświadczeń, przejmują znaczną część zadań właściwych organów administracji rządowej (tj. wojewodów) w zakresie legalizacji zatrudnienia cudzoziemców na okres do 24 miesięcy. Projekt ustawy uwzględnia zmianę wprowadzoną ustawą z 17.12.2021 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw polegającą na tym, żeby wynagrodzenie cudzoziemca nie było niższe niż wynagrodzenie pracowników wykonujących pracę porównywalnego rodzaju lub na porównywalnym stanowisku.
Ponadto, obecnie funkcjonująca Centralna Baza Ofert Pracy (dalej: CBOP), której funkcjonowanie regulowane będzie przepisami ustawy o aktywności zawodowej, zostanie ulepszona o funkcjonalność, która będzie służyć urzędom pomocą w ocenie wysokości wynagrodzeń cudzoziemców w porównaniu do kwot, które są oferowane na lokalnym rynku pracy. Niezależnie od tego wojewódzkie urzędy pracy będą sporządzały analizy wysokości wynagrodzeń na lokalnych rynkach pracy. Wyniki tych analiz będą podstawą do oceny wynagrodzeń proponowanych cudzoziemcom w postępowaniach dotyczących wydawania zezwoleń na pracę oraz wpisu oświadczeń o zatrudnieniu cudzoziemców do ewidencji oświadczeń. Jak wskazano w uzasadnieniu baza CBOP w przypadku cudzoziemców będzie stanowiła narzędzie pomocnicze przy badaniu, czy wynagrodzenie oferowane cudzoziemcowi jest porównywalne do wynagrodzeń obywateli polskich zatrudnionych na podobnych stanowiskach na danym lokalnym rynku pracy. W przypadku, gdy kwota wskazana we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę będzie niższa niż ta w CBOP, system informatyczny będzie automatycznie weryfikował wysokość wynagrodzenia, jednocześnie informując wnioskodawcę o niespełnieniu warunku udzielenia zezwolenia na pracę.
Przeciwdziałanie wyzyskowi cudzoziemców i zaniżaniu standardów na rynku pracy
W projekcie ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców przewidziano: 1) wprowadzenie obligatoryjnej przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, gdy pracodawca nie opłaca składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne lub zaliczek na podatek dochodowy; 2) utrzymanie zasady, że nałożenie na pracodawcę kary za określone czyny będzie przesłanką odmowy udzielenia zezwolenia na pracę; 3) utrzymanie przesłanki dotyczącej porównywalności wynagrodzenia cudzoziemca, ponieważ jest ona jednym z podstawowych narzędzi prawnych gwarantujących uzupełniający charakter dostępu cudzoziemców do polskiego rynku pracy.
Pełna elektronizacja procedur związanych z uzyskaniem zezwolenia na pracę – obowiązkowe konta dla pracodawców i cudzoziemców w aplikacji
W celu skrócenia terminów wydawania zezwoleń na pracę oraz usprawnienia procesu rozpatrywania spraw w tym zakresie projekt ustawy przewiduje pełną elektronizację procedury wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców począwszy od złożenia wniosku, aż po odbiór decyzji w tych sprawach. Będzie to realizowane przez obecnie działający system teleinformatyczny Syriusz, którego funkcjonalności zostaną rozbudowane i dostosowane w taki sposób, aby możliwy był na szybki dostęp do potrzebnych informacji bez angażowania wnioskodawcy lub niektórych instytucji.
Sankcje karne w projekcie ustawy
Przepisy karne przewidziane w ustawie o zatrudnianiu cudzoziemców przewidują kary finansowe do 30 tys. zł, najważniejsze z nich to takie, w których:
- kto nielegalnie zatrudnia cudzoziemca, podlega karze grzywny od 500 zł do 30 000 zł;
- cudzoziemiec, który nielegalnie wykonuje pracę, podlega karze grzywny nie niższej niż 1000 zł;
- kto za pomocą wprowadzenia cudzoziemca w błąd, wyzyskania błędu, wykorzystania zależności służbowej lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania doprowadza cudzoziemca do nielegalnego wykonywania pracy, podlega karze grzywny od 3000 zł do 30 000 zł;
- kto żąda od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy, podlega karze grzywny od 3000 zł do 30 000 zł;
- kto za pomocą wprowadzenia w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania doprowadza inną osobę do powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy, podlega karze grzywny od 3000 zł do 30 000 zł.
Limitowanie liczby zezwoleń
Rada Ministrów będzie mogła określić, w drodze rozporządzenia, maksymalną liczbę zezwoleń na pracę, które mogą zostać udzielone w danym roku kalendarzowym, o ile jest to niezbędne ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego lub ryzyko, że wysoka liczba udzielonych zezwoleń na pracę utrudni zatrudnienie obywateli polskich lub cudzoziemców. Limity będą mogły dotyczyć poszczególnych rodzajów zezwoleń na pracę, województw, powiatów, zawodów, rodzajów umów, na podstawie których cudzoziemcowi może zostać powierzone wykonywanie pracy, lub rodzajów działalności podmiotu zatrudniającego według klasyfikacji określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 40 ust. 2 ustawy z 29.6.1995 r. o statystyce publicznej.